Patlayıcı, Parlayıcı Ortamlarda Bulunan Elektrik Tesisatının Denetlenmesi, Tamir ve Bakımında İzlenecek Yol Yazı Dizisi-2

 

Patlayıcı, Parlayıcı Ortamlarda Bulunan Elektrik Tesisatının Denetlenmesi,
Tamir ve Bakımında İzlenecek Yol  
Yazı Dizisi-2 
Nur Güleç 
 

5- DENETLEMENİN DERECELERİ

Denetlemenin derecesi, gözle, yakın veya ayrıntılı olabilir. Bu üç derece denetleme için, zorunlu kontroller standartta verilmiştir. Donanım enerjiliyken gözle ve yakın denetlemeler yapılabilir. Ayrıntılı denetlemeler genellikle, donanımın enerjisiz bırakılmasını gerektirecektir. Seçilen denetlemenin derecesi, birden fazla koruma tipi kullanılan donanımlarda, birleştirilerek tespit edilecektir.

6- DENETİMİN SIKLIĞI

Denetimin sıklığı, Yönetmelik, Tüzük ve şirket kurallarına, tesisin çevresine ve bununla ilgili olarak donanımın bozulmasına, kullanımına ve deneyime göre belirlenecektir.

7- DENETLEMENİN TİPLERİ

Başlangıç denetlemeleri, korumanın seçilen tipinin ve onun tesisatının, uygun olup olmadığını kontrol etmek için kullanılır.

8- DONANIMIN DEVRE DIŞI BIRAKILMASI (İZOLASYONU)

Burada “izolasyon” terimi, sigortaların ve bağlantıların kaldırılması veya ayırıcı veya anahtarın kesik konumda kilitlenmesi anlamına gelmektedir.

8.1 ASIL GÜVENLİK DEVRELERİ DIŞINDAKİ TESİSATLAR

a) Güvenli olmayan ve tehlikeli alanda bulunan enerjili parçalar içeren elektrik donanımı, nötr iletkeni dahil bütün giriş ve (nötr-toprak arası gerilim nedeniyle ) çıkış bağlantıları izole edilmeden açılmamalıdır (b ve c maddelerinde tanımlananlar hariç). Yüzey sıcaklığı alevlenmeye yol açmayacak bir seviyeye düşünceye veya depolanmış elektrik enerjisi (statik elektrik) ateşlemeye yetmeyecek düzeye ininceye kadar muhafaza açılmamalıdır.

b) Enerjili kısımların açıkta bırakılması gerektiği durumlarda asıl işler, tehlikeli olmayan alanda alınan önlemlere ve güvenli iş prosedürüne göre yürütülecektir (Bakınız TS EN 60079 -14).

c) a ve b maddelerindeki gereklerin hafifletilmesi sadece kuşak 2 ve kuşak 22 alanlarında mümkündür. Eğer güvenlik değerlendirmesi aşağıdaki koşulları sağlıyorsa işler sadece tehlikeli olmayan alanda alınan önlemlere göre yürütülecektir.

1) Enerjili donanımdaki önerilen iş, alevlenmeye yol açacak bir kıvılcım oluşturmuyorsa,
2) Devreler kıvılcım oluşumunu önleyen bir tasarıma sahipse,
3) Donanım veya tehlikeli alandaki herhangi bir devre alevlenmeye yol açacak sıcak bir yüzey içermiyorsa.

Güvenlik değerlendirmesinin sonuçları aşağıdaki unsurları içeren belgelerle kaydedilecektir:

 Enerjili donanımdaki önerilen işlerin alacağı şekil(ler),
 Değerlendirmenin sonuçları, değerlendirme sırasında yürütülen test sonuçları dahil,
 Değerlendirmenin gerekli kıldığı enerjili donanımın bakımıyla ilgili şartlar.

Değerlendirmeyi yapan kişiler ilgili standartlar, çalışma kısaltmaları ile ilgili önerler ve bunların mevcut açıklamaları ile ilgili bilgi sahibi olmalı; değerlendirmeyi yürütmek için gerekli bilgilere ulaşabilmeli; gerektiğinde ulusal otoriteler tarafından kullanılan benzer test donanımından ve test prosedüründen yararlanmalıdır.

8.2 ASIL GÜVENLİK TESİSATLARI

Bu gibi tesisatlar üzerinde yapılacak işlemler uzman personelin esas güvenlik sistemi veya kendinden güvenli donanımın ilgili belgelerde belirtilen şartları sağlayıp sağlamadığını yazılı olarak bildirmesi ile yapılabilir.

8.3 TOPRAKLAMA VE EŞPOTANSİYEL BARALAR

Tehlikeli alanlarda, topraklama ve eşpotansiyel bara düzenlerinin iyi durumda olduğunun denetlenmesine özen göstermek gereklidir.

8.4 HAREKETLİ DONANIMLAR VE BUNLARIN BAĞLANTILARI

Tedbirler, tehlikeli alanda hareketli elektrik donanımları (Portatif, taşınabilir ve el cihazları), sadece onun koruma, malzeme grubu ve yüzey sıcaklığı tipine uygun yerlerde kullanıldığı garanti edilerek alınacaktır.

8.5 DENETM TABLOLARI 

Test donanımının kullanımı tehlikeli alanlarda akım boşalması ile sonuçlanacağından güvenli alanda yapılmasına özen gösterilmelidir.Donanımın Ait Olduğu Devrenin Tanımlanması şarttır. Bunun amacı, her denetlemede donanımın doğru izolasyonunu sağlamaktır. Bu ise çeşitli yollar ile sağlanabilir
.
Örneğin:
a) Donanıma sabitlenmiş tedarik kaynağını belirten sabit bir etiketle beraberdir.
b) Donanıma sabitlenmiş bir etiket sayısıyla veya kablo donanıma sabitlenmiş bir kablo numarası ile beraberdir. Tedarik kaynağı, bir çizimle veya etiket ile veya kablo sayısını referans gösteren bir program ile de sağlayabilir.
c) Parça açıkça ve belirsizliğe meydan vermeyecek bir şekilde, bir program yolu ile tedarik kaynağının dolaylı veya dolaysız olarak tanınması sağlamak için çizim üzerinde göstermelidir.

Başlangıç denetlemelerinde bütün donanım için verilen bilgilerin doğru olduğunun kontrol edilmesi emniyet gerekçeleri nedeniyle önemlidir. Periyodik denetlemelerde bütün donanım için gerekli bilgilerinin yeterliliği kontrol edilecektir. Bilginin doğruluğunu kontrol etmek için ayrıntılı bir denetleme, devreler diğer ayrıntılı kontrolleri yapmak için izole edildiği zaman yürütülecektir.

Yakın muayenede kablo ve kablo rakoru sıkılığının kontrolü nemden koruyucu teyp veya “shroud”ları çıkarmadan yapılabilir. Detaylı muayenede yalnızca uygunluğuna yakın muayenede kanaat getirilmediği zaman kablo rakoru sökülür.TS EN 60079-14 veya TS EN 61241-14’e göre kapaklı kablo kanalı, kanal ve boruların sızdırmazlığının yeterliliği denetlenir.

Topraklamanın uygunluğu ilk muayenede direnç ölçümü yolu ile kontrol edilir. Ölçüm “kendinden emniyetli (EEx-i sertifikalı)” bir ölçüm aleti ile yapılabilir. Bu tür bir cihazla ölçüm yaparken üretici talimatlarına uyulmalıdır.

Sonraki örnek muayeneler de aynı şekilde EEx-i sertifikalı bir direnç ölçüm aleti ile yapılabilir. Kendinden emniyetli (EEx-i) olmayan bir ölçüm aleti ile ölçüm yalnızca emniyetli çalışma prosedürlerine uyulduğu koşullarda mümkündür.

500 V’a kadar elektriksel donanım ve bağlı kabloların yalıtım direnci (SELV devreler hariç) 500 V doğru gerilim ile ölçülür.İlgili donanımın dokümantasyonunda aksi söylenmedikçe yalıtım direncinin en az 1 MOhm  olması şartı aranır. 

Döner elektrikli makineler için koruma elemanlarının ayarının doğru yapılıp yapılmadığının ve doğru çalıştığının kontrolü ilk muayenede ve detaylı muayenede denetlenir. Döner elektrikli ekipmanlar için koruma elemanının karakteristiği anma akımının 1.2 katında 2 saat veya daha az sürede açacak ve 1.05 katında 2 saatte açmayacak şekilde ayarlandığının ilk muayenede kontrolu yapılır.

9- İLAVE MUAYENELER

9.1 “d” tipi Koruma – Alev Sızdırmaz Mahfaza
Alev sızdırmaz mahfazaları kapatırken bütün birleşim yerleri özenle temizlenir ve korozyonu önlemek ve sızdırmazlığa yardımcı olmak için hafifçe gres yağı sürülür. Kör cıvata deliklerine gres yağı sürülmez. Yalnızca metalik olmayan korozyona yol açmayan temizleme sıvıları flanş yüzeylerini temizlemek için kullanılabilir.

9.2 “e” tipi Koruma – Arttırılmış Emniyet
EEx-e motorlar servis ve rotor kilitlenmesi koşullarında müsaade edilen yüzey sıcaklık sınırını aşmamaları için uygun koruma elemanları ile korunurlar. Bu yüzdendir ki bu tür korumalı motorlarda koruma elemanının doğru seçildiğinin ve doğru ayarlandığının kontrol edilmesi gerekir. Koruma elemanı öyle seçilmeli ve ayarlanmalıdır ki açma zamanı motor akımı IA/IN oranındayken motor etiketinde belirtilen tE zamanından daha uzun olmamalıdır.

Açma zamanları ilk muayenede motor koruma devresinden hata akımı kadar akım geçirilerek ölçülür. Tecrübeye bağlı olarak periyodik muayenelerde açma zamanını ölçmeye gerek olabilir veya olmayabilir. Gerçek operasyondaki açma zamanı koruma elemanı karakteristik eğrisindeki zaman değerinden maksimum %20 daha fazla olabilir.

9.3 “i” ve “iD” tipi Koruma – Kendinden Emniyetli Devreler
Enstrumanların çevrim durumunun sıklıkla kontrol edildiği akıllı sistemlerde muayene prosedürünün bazı kısımları göz ardı edilebilir. Örneğin bir sistem montajı tek bir seri numarası ile bütün özel donanımların varlığını teyit ediyorsa her muayenede bütün etiketleri okumaya gerek yoktur.

9.3.1 Kendinden Emniyetli Devreler için Dokümantasyon
Devre emniyet dokümanları Üretici, ekipman tipi ve sertifika numaraları, koruma seviyesi, (gazlarda) ekipman grubu ile sıcaklık sınıfı ve (tozlarda) maksimum yüzey sıcaklığı
Elektriksel parametreler (kapasitans, endüktans, uzunluk, kablo tipi ve güzergahı)
Ekipman sertifika(lar)ının özel gereklilikleri ve özel montajlarda bu gerekliliklerin sağlanma yöntemleri
Tesisteki (kendinden emniyetli devreye ait) her bir parçanın fiziksel yerleşimi

9.3.2 Kendinden Emniyetli Devrelerde Etiketler
İlgili sistem dokümantasyonu gereklilikleri doğrultusunda montajı yapılan ekipmanın doğru ekipman olduğunu temin etmek için etiketler tek tek muayene edilir.

9.3.3 Kendinden Emniyetli ve Kendinden Emniyetli Olmayan Devreler Arasındaki Birleştirme Aparatları (Emniyet Bariyerleri)
Birleştirme aparatları (emniyet bariyerleri) açıklayıcı sistem dokümantasyonuna göre doğru tip ve anma değerinde olduklarından emin olmak maksadı ile muayene edilirler. Birleştirme aparatının “zener bariyer” tipinde olması halinde toprak bağlantılarının uygunluğu da ayrıca kontrol edilir. ( Bakınız. 9.3.7)

9.3.4 Kablolar
Sistem montajında kullanılan kablolar ilgili ürün/sistem dokümantasyonuna uygunluğunu denetlemek amacı ile muayene edilirler. Birden fazla kendinden emniyetli devre içeren çok damarlı kablolardaki yedek damarların ne amaçla kullanıldıklarına ve kendinden emniyetli sistemleri içeren kablolarla diğer kabloların aynı boru, kanal veya kablo tepsisinden geçişlerinde alınan koruma önlemlerine özellikle dikkat edilir.

9.3.5 Kablo Ekranları
Sistem montajında kullanılan kabloların ekranları ilgili ürün/sistem dokümantasyonuna uygunluğunu denetlemek amacı ile muayene edilirler. Birden fazla kendinden emniyetli devre içeren çok damarlı kablolardaki yedek damarların ne amaçla kullanıldıklarına özellikle dikkat edilir.

9.3.6 Noktadan Noktaya Bağlantılar
Bu kontrol yalnızca ilk muayenede yapılır.

9.3.7 Galvanik Olmayan İzole Devrelerdeki Toprak Devamlılığı
İlk muayenede kendinden emniyetli devrelerle topraklama noktası arasındaki direnç değeri ölçülür.
Topraklama direnci tespiti tehlikeli sahada elektriksel ölçüm gerektiriyorsa veya tehlikesiz sahada yapılan ölçümler kendinden emniyetli devreyi olumsuz etkileyebilecekse kullanılan ölçüm aleti kendinden emniyetli devrelerde kullanıma uygun olmalıdır. Ölçümün yapılması süresince kendinden emniyetli devrenin tehlikeli sahada kalan kısmında patlayıcı gaz veya toz atmosferi olmadığı garanti edilirse ölçüm aleti ile ilgili kendinden emniyetli devrelerde kullanıma uygunluk şartı aranmaz
.
9.3.8 Kendinden Emniyetliliğin Bütünlüğünü Sağlayan Toprak Bağlantıları
Kendinden emniyetli sistemlerin bütünlüğünü sağlayan toprak bağlantısı, (tranformatör ekran topraklaması, bariyer rölesi kaide topraklaması gibi) dirençleri 9.3.7’deki gibi ölçülür.
Kendinden emniyetli devrelerle birleştirme aparatları üzerinden bağlantılı şebekeden beslenen donanımların (kendinden emniyetli devrelerin muayenesi amacıyla) toprak çevrim empedansını ölçmeye gerek yoktur. Ancak bu ölçüm normal kontrol odası enstrümanlarının elektrik şokuna karşı korunduğunun teyidi için gerekli olabilir. Bazı ekipmanlarda kendinden emniyetli topraklama ekipman çerçevesine içeriden bağlı olduğundan her türlü empedans ölçümü (fişlerin toprak ucu ile ekipman çerçevesi veya donanım çerçevesi ile kontrol paneli arasındaki direnç ölçümü gibi) kendinden emniyetli devreler için özel olarak tasarlanmış cihazlarla yapılmalıdır.

9.3.9 Kendinden emniyetli devre topraklaması veya yalıtımı
Yalıtım testi kendinden emniyetli devrelerin orijinal tasarımın gereklilikleri uyarınca topraklandığının veya topraktan yalıtıldığının teyidi için istenir. Bu istem toprak hatasının kendini belli ettiği sistemlerde (örneğin toprak hatası durumunda kendini emniyete alan veya toprak kaçağı izleme cihazı içeren sistemlerde) gerekli olmayabilir. Kendinden emniyetli sistem veya devrelerde yalıtım testi yalnızca bu tür devreler için onaylanmış test cihazları ile yapılabilir.

Bu testler gerçekleştirilirken bariyer devrelerini topraklayan ortak baranın genel topraklama ile olan bağlantısı sökülür. Testler ancak saha tehlikeden arındırıldığı veya ortak toprak barasına bağlı tüm devrelerin enerjileri kesildiği zaman yapılır.

9.3.10 Kendinden emniyetli ve kendinden emniyetli olmayan devrelerin ayırımı
Bağlantı kutuları ve birleştirme aparatları içeren kutular sadece sistem dokümantasyonlarına uygun bağlantıların yapıldığını teyit etmek için muayene edilirler.

Bundan sonraki yazımızda "Denetleme Cetveli "anlatılacaktır.