Patlayıcı, Parlayıcı Ortamlarda Bulunan Elektrik Tesisatının Denetlenmesi,
Tamir ve Bakımında İzlenecek Yol  
Yazı Dizisi-1 
Nur güleç 

 1- GİRİŞ
1.1 Bu sunum aşağıda adı geçen standartlardan alınan bilgilere göre hazırlanmış olup patlayıcı gaz ortamlarında bulunan elektrik tesisatı ve cihazları ile ilgili olarak yapılacak incelemelerde denetçiye ve yapılacak bakımlarda bakım ekibine yol gösterici olmak üzere, Patlayıcı gaz ortamlarında bulunan elektrikli cihazları ve elektrik tesisatının yapısı, denetlenmesi, tamir ve bakımı hakkında yayınlanmış olan;

TS EN 60079 –10-1 Tehlikeli bölgelerin sınıflandırılması-Patlayıcı gaz atmosferler
TS EN 60079 –10-2 Tehlikeli bölgelerin sınıflandırılması-Yanıcı toz atmosferler
TS EN 60079 -14 Tehlikeli alanlardaki elektrik tesisatı
TS EN 60079 -17 Tehlikeli alanlarda (maden kuyuları dışında) elektrik tesislerinin muayenesi ve bakım
TS EN 60079 -19 Patlayıcı ortamlarda kullanılan tamir, büyük bakım ve çalışır duruma getirme standartları göz önüne alınmıştır.
1.1 This report has been prepared based on information received from the mentioned below standard, explosive gas atmospheres in which electrical wiring and devices with observations to be made on auditors and to be maintained in order to provide guidance on the maintenance team, the structure of electrical equipment and electrical installations located in explosive gas atmospheres, inspection, which was published on repair and maintenance;
EN 60079 -10-1 Explosive Atmospheres - Part 10-1: Classification of areas - Explosive gas Atmospheres
EN 60079 -10-2Explosiv to Atmospheres - Part 10-1: Classification of areas - Explosive Dust Atmospheres
-14 EN 60079 Part 14: Part 14: Electrical installations in hazardous areas (other than mines) coaxial connector - Characteristic impedance 50 ohms and 75 ohms
-17 EN 60079 Electrical apparatus for explosive gas 17.Inspectio part of Atmospheres and maintenence of Electrical Installations in hazardous areas (other than mines)
EN 60079 -19 Explosive Atmospheres - Part 19: Equipment repair, overhaul and reclamation standards are taken into consideration.

2- TANIMLAR
Bilindiği gibi exproof elektrik tesisatları tasarım aşamasından itibaren TS-EN 60079 serisi standartlara ve ilgili yönetmeliklere uygun olarak yapılırlar. Ancak tasarım ve yapım aşamalarında ilgili standart ve yönetmeliklere (Muhtemel Patlayıcı Ortamda KullanılanTeçhizat Ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik (94/9/At) uygun yapılan bu tesisler işletme koşullarında ve kullanımdan kaynaklanan eskimeler denetlenmeli ve gerekli durumlarda tamir ve bakımlarını yapılmalıdır.
Periyodik denetimler Tüm elektrikli cihazların, sistemlerin ve tesislerin rutin olarak yapılan denetimler aşağıda belirtilen standartın ön gördüğü şekillerde yapılır. Denetim sonucunda bakım gerektiren kısımlar ve/veya cihazlar var ise uygun prosedür uygulanarak Tamir ve bakımı yapılır.
İlk olarak “TS EN 60079 -17 Tehlikeli alanlarda (maden kuyuları dışında) elektrik tesislerinin muayenesi ve bakım” standardında anlatılan denetimlerin neler olduğunu anlatmakla başlamak gereklidir.
2.1 Gözle Denetim
Bu tür denetim hiç bir erişim malzemesi veya donanımı kullanmadan eksik parçalar (pul, cıvata gibi ) gibi hataların göz ile tanımlanmasıdır.
2.2 Yakın Denetim
Bu tür denetim göz ile denetlemeyi de kapsar, ayrıca erişim donanımının (Örneğin: gerekli yerlerde merdiven ve aletler) kullanımı ile gevşek olan kısımlar gibi hatalar da tespit edilir.
2.3 Ayrıntı Denetim
Bu tür denetim yakın denetlemeyi de kapsar, ayrıca gerektiğinde alet ve test donanımlarını kullanılarak ve muhafazaları açılarak gevşek olan bağlantılar gibi hatalar da tespit edilir. Başlangıç MuayenesiTüm elektrikli cihazların, sistemlerin ve tesislerin, hizmete alınmalarından önce yapılan muayene olup ayrıntılı muayenenin bir şeklidir.
2.4 Tehlikeli Alan
Donanımın inşaatında, montajında ve kullanımında özel tedbirler alınmasını gerektirecek miktarda patlayıcı bir atmosphere sahip veya sahip olması beklenen alandır.
2.5 Uzman Personel
Tesisatın denetleme işlemini yapacak olan personel koruma tipleri, tesisat detayları, ilgili standartlar, ulusal yönetmelikler/şirket kuralları ve ex-proof malzeme sınıflandırmasının genel prensipleri konularında yeterli bilgi sahibi olması gereklidir.
2.6 Aleve dayanıklı mahfaza “d”
Patlayıcı ortamda tutuşabilen bölümler yerleştirilen, patlayıcı karışımının içten patlaması esnasında oluşan basınca dayanabilen ve patlamanın, mahfazanın çevresindeki patlayıcı ortama yayılmasını önleyen mahfaza.
2.7 “i” koruma tipi
Donanım içerisindeki elektrik enerjisinin ve kıvılcım veya ısınma etkileriyle tutuşmaya sebep olabilen bir seviyenin altına kadar potansiyel olarak patlayıcı gaz ortamına maruz kalan, birbiriyle bağlantılı kablo tesisatının kısıtlanmasını esas alan koruma tipi.
2.8 “p” koruma tipi
Hârici ortam basıncının üzerindeki bir basınçta, içerisindeki koruyucu gazı muhafaza ederek hârici ortam havasının mahfaza içerisine girmesine karşı koruma sağlayan teknik.
2.9 “e” koruma tipi
Normal işletmede veya belirtilen olağan dışı şartlarda, aşırı sıcaklıklar, ark ve kıvılcım meydana gelme ihtimaline karşı arttırılmış güvenlik sağlayacak biçimde, ilave tedbirlerin uygulandığı elektrikli donanıma uygulanan koruma tipi.
2.10 “n” koruma tipi
Normal çalışmada ve kesin olarak düzenli bir biçimde beklenen oluşumlarda, çevresindeki patlayıcı gaz ortamında tutuşma imkanı olmayan elektrikli cihaza uygulanan koruma tipi.

2.12 “tD” veya Grup III “t” koruma tipi
Elektrikli cihazın, toz girişine karşı koruma sağlayan bir mahfaza ve yüzey sıcaklıklarını sınırlamak üzere bir düzen ile donatılan patlayıcı toz ortamları için kullanılan koruma tipi.
2.13 “pD” koruma tipi
Çevresindeki ortama karşı aşırı basıncı muhafaza ederek, mahfaza içerisindeki patlayıcı toz ortamının oluşmasını önlemek için mahfazaya koruyucu gaz uygulama tekniği.
2.14 Büyük bakım
Belirli bir süre boyunca kullanılan veya depolanan, ancak arızalı olmayan cihazın tamamen hizmete elverişli duruma getirilme işlemi.
2.15 Bakım
Montajı yapılmış cihazın tamamen hizmete elverişli duruma getirilmesi için yapılan rutin işlemler.
2.16 Modifikasyon
Cihazın, malzeme, uygunluk, biçim veya fonksiyonunu etkileyecek biçimde tasarımında yapılan değişiklik. Sertifikada cihazın özel olarak yapılışının belirtilmesi durumunda, cihazdaki değişikliğin sertifika dokümanında açıklanan yapılışa daha fazla uygun olması beklenmez.
2.15 Yapısal değişiklik
Sertifika dokümanında belirtilen alternatif bir yapılışa sebep olacak biçimde bir üründe yapılan değişiklik.
3.16 Sertifika
Bir ürünün, işlemin, sistemin, kişi veya kuruluş tarafından yapılan çalışmaların belirtilen kurallara göre uygunluğunu sağlayan doküman.Sertifika, tedarikçinin uygunluk beyanı veya müşterinin uygunluğu tanıması veya ISO/IEC 17000’de tanımlanan belgelendirme (üçüncü taraflarca yapılan işlemin sonucu olarak) olabilir.
2.17 “X” sembolü
Belirli kullanma şartlarını göstermek için kullanılan sembol. “X” sembolü, cihazın montajı, kullanılması ve bakımı için gerekli olan bilgileri tanımlamak üzere sertifika içerisinde yer alacak biçimde kullanılır. Bundan dolayı, bu tür cihazlar, monte edilmeden, tamir edilmeden, büyük bakıma girmeden, yapısal değişiklik yapılmadan veya modifikasyondan önce sertifika dokümanı incelenmelidir.
3- BELGELEME
Aşağıda bulunan denetleme için istenen belgelerin denetlenecek tesisin son durumlarını göstermesi gereklidir.
a) alanların Kuşak sınflaması ve, eğer gerekli ise her alan için (TS EN-60079 - 10 ve TS EN-61241 - 10) malzemenin korunma düzeyi (EPL),
b) Gazlar için:(IIA, IIB veya IIC) donanım grubu, ve sıcaklık sınıfı,
c) Tozlar için:(IIIA, IIIB veya IIIC) donanım grubu, ve maksimum yüzey sıcaklıkları
d) Donanım karakteristikleri (Örneğin sıcaklık kademesi,koruma tipi, IP derecesi, korozyon direnci),
e) Patlamaya karşı korunmalı donanımın görevinin gereğince sürdürülmesi için kullanılan koruma tipi kayıtları, (bakınız TS EN-60079 - 14 , ve TS EN-61241 -14), (Örneğin donanımın listesi ve yeri, yedekleri , sertifikaları, teknik bilgisi),
f) Bir önceki denetleme kayıtlarının kopyaları.

Gerekli olabilecek diğer belgeleme istekleri, TS EN-60079 - 14, TS EN-60079 -19 ve TS EN 61241 - 14'ten sağlanmalıdır.  
Tamir ve/veya büyük bakım için gerekli bilgiler, aşağıda belirtilen hususları kapsar, ancak bunlarla sınırlı değildir:
- Teknik şartname,
- Çizimler,
- Patlamaya karşı koruma tipi/tipleri,
- Çalışma şartları (ortam, besleme kaynağı (evirici), yağlama, hizmet, v.b. gibi),
- Sökme ve montaj talimatları,
- Belirtildiğinde, sertifika sınırlamaları (belirli kullanma şartları) olan sertifika dokümanı,
- İşaretleme (Ex işareti dahil),
- Cihaz için tavsiye edilen, montaj/çalıştırma/bakım/tamir/büyük bakım yöntemleri,
- Yedek parça listesi,
4- PERSONELİN NİTELİĞİ
Tesisatların denetleme ve bakımı, alan sınıflandırmasının genel prensiplerinde ve korumanın çeşitli tiplerinde eğitimli olan, tesisat pratiği bulanan, ilgili standartlar ile ulusal yönetmelikler/şirket kurallarını tesisata uygulayabilen deneyimde personel tarafından yapılacaktır. Uygun öğrenim ve eğitim, düzenli bir esasta personel tarafından üstlenilecektir. İlgili personelin Konuyla ilgili tecrübesi ve talep edilen eğitimi alabilme yeteneği, uygun olacaktır.
Patlamaya karşı korunmuş cihazların özel tiplerinin büyük bakım, tamir ve çalışır duruma getirilmesinde karşılaşılan işlemlerden sorumlu olan “sorumlu kişiler”, en az aşağıda belirtilen hususlara sahip olmalıdır:
a) Zanaatkar seviyesi veya daha üst bir seviyede ilgili elektrik ve makine mühendisliği anlayışında olmak,
b) Patlamaya karşı koruma prensipleri ve tekniklerinin uygulanması konusunda bilgili olmak,
c) Mühendislikle ilgili projelerin yorumlanması ve değerlendirilmesi hususunda bilgili ve yetenekli olmak,
d) Bilinen miktarları ölçmek için uygulamalı ölçme bilimi yeterlikleri dahil, ölçme işlemlerine alışkın olmak,
e) Patlamaya karşı koruma alanındaki ilgili standartların anlayış ve çalışma bilgisine sahip olmak,
f) Kalibrasyon aleti ve ölçmedeki izlenebilirlik prensipleri dahil, kalite güvence ile ilgili temel bilgiye sahip olmak.
Bu tür kişiler, görevlendirildikleri yeterlik alanlarında büyük bakım, tamir ve çalışır duruma getirme işlemlerine katılımlarını sınırlamalı ve uzman tavsiyesi olmaksızın patlamaya karşı korunmuş cihazın modifikasyonu ile ilgili kendi başlarına faaliyette bulunmamalıdır.

Bundan sonraki yazımızda "Denetleme , Denetlemenin Tipleri, Donanımın Devre Dışı Bırakılması , İlave Muayeneler " anlatılacaktır.