Işık ve  Aydınlatma

Çalışma Alanlarının Aydınlatılması

Yazı Dizisi-1

Engin Cebeci

Aydınlatmanın temellerine yönelik bilgilendirme yazımın girişinde ‘Aydınlatmayı bir bilim dalı olarak ele alırsak, Aydınlatma biliminin insanların teknik aydınlatma ürünlerine verdiği tepkiye dayandığını söylememiz yanlış olmayacaktır. Aydınlatmayı böylesine özel ve ilginç kılanda insan ve teknik ürün arasındaki bu ilişkidir. Bunun sonucu olarak ta bir çok farklı meslek ve eğitimden insanın aydınlatma ile ilgilendiğini görmekteyiz.’ diye bir giriş yapmıştım.

Bu giriş paragrafında da anlayacağımız üzere aydınlatma sadece mühendislerin değil bir çok farklı profesyonelin ilgisini çeken bir meslek olmuştur. Bunun sonucu olarak mühendisliğin diğer dallarında olduğu gibi kesin standartlardan bahsetmek oldukça zordur. Standartlar oluşturulurken bir çok estetik öğenin de işin içine girmesi kaçınılmazdır. Çoğu zaman aydınlatma standardını oluşturan kısımlar bu çalışmalara standart demek yerine teknik öneriler demeği tercih etmiştir.

Ama bazı alanlar var ki bu alanlarda zaman içinde bu teknik öneriler standart halini almış ve bütün dünyada uygulanmaya başlanmıştır. Bunların en başında gelen EN12464 Kısım 1 ve Kısım 2 başlıklarında yayınlanmış olan İç ve Dış çalışma alanlarına ait olan Avrupa normudur. Bu standart ISO ve CIE bünyesinde de farklı başlıklar altında yayınlanarak dünya çapında kabul gören bir standart olmuştur.

İlk olarak 2002 yılında İç aydınlatmaya ait kısmı yayınlanmıştır. (Resim1)























Aydınlatma açısından işin estetiği de önemli olduğu için bu standart bütün iç alanları kapsamamaktadır sadece çalışma alanları gibi teknik aydınlatmanın öne çıktığı bölümleri içermektedir. Yayın tarihine bakacak olursak ta 2002 gibi oldukça yeni sayılabilecek bir tarihte standart halini almıştır. Yalnız Avrupa Standardı haline gelmesi 2002 yılında olmuştur. 2007 2.kısım olan Dış Aydınlatma ölümünün yayınlanmasıyla standart tamamlanmıştır. Bunu 2011 yılında 1.kısmın, 2014 yılında da 2.kısmın revizyonları izlemiştir.

Standardın giriş kısmından bir alıntı yaparak teknik detaylara girmek istiyorum.

‘Adequate and appropriate lighting enables people to perform visual tasks efficiently and accurately. The degree of visibility and comfort required in a wide range of work places is governed by the type and duration of the activity.’

Bu kısa paragraf esasında aydınlatmanın çalışma alanlarında insan performansının artırılması için ne kadar önemli olduğunu açıklamaktadır.

Peki, gerekli aydınlatma seviyesi nedir? Nasıl belirlenir? Doğruluğu nasıl anlaşılır? Bunların hepsi cevap bekleyen önemli sorulardır. Öncelikli olarak bir standardın varlığı en azından olması gereken değerlerin doğruluğunun daha az tartışılmasına olanak sağlaması genel kabul gören bir olgudur. Ortada bir standart varsa bu standardın belirlediği değerler daha az sorgulanmalıdır. Ama konu aydınlatma olunca sorgulanma seviyesinin çok fazla olduğu görülmektedir. En basitinden ofislerde 500lux aydınlık seviyesi olması gerekliliği bile bugün hala sorgulanmaktadır. Esasında standart bu tür sorgulamaları düşünerek oldukça detaylı bir çalışma ortaya koymuş ve çalışma bölgesi denen bir tanımı uygulama hayatımıza katmıştır.

Ofis örneğinden yola çıkarsak, eğer projelerimizde gerçek çalışma düzlemini tanımlayabiliyorsak bütün ofisi 500lux gibi bir seviye ile aydınlatmamıza gerek yoktur. Ofisin gerçek çalışma düzlemi dışında kalan kısımların bir düşük seviye olan 300lux ile aydınlatılmış olması yeterli olacaktır. Bu da hem standarda uygun bir aydınlatma yaparken hem de verimli bir aydınlatma elde edilmesine olanak sağlamaktadır.









(Resim 2)

1-task area / görev alanı

2-immadiate surrounding / çevre

3-background area / geri plan



Standartta verilen aydınlık düzeyleri istenen düzgünlük ve kamaşma değerleri ile görev alanı diye tanımladığımız birinci bölgede ulaşmamız gereken değerlerdir. Bu bir ofisteysek çalışma masamızın üzeri olarak belirlenebilir.

Görev alanın çevresi olarak tanımlayabileceğimiz alan ise görev alanın en azından 0.5m çevresini içine alan kısımdır. Aydınlık düzeyi olarak görev alanı için verilen değerin bir alt değeri alınabilir.

Genel alan içinde geri kalan kısımdır ve en azından çevrenin 3 te 1 seviyesinde bir aydınlatmaya sahip olmalıdır.

Tabi bu kadar detaylı bir aydınlatma tasarımı yapabilmek için alanları projede çok iyi ir şekilde belirlenmiş olması önemlidir. Normalde proje çalışmaları yapılırken bu kadar detaylı bilgiye sahip olamadığımız için bütün alanda standardın tanımladığı değere ulaşılacak şekilde bir tasarım yapılmaktadır.

Bu bölümü aydınlık düzeyi olarak tanımlanabilecek lux değerleri vererek kapatmak istiyorum. Standart içinde verilen değerler 20 – 30 – 50 – 75 – 100 – 200 – 300 – 500 – 750 – 1000 – 1500 – 2000 – 3000 – 5000 lux olarak tanımlanmıştır.

Bir sonraki bölümde bu değerlerin basit mantığını açıklayarak başlayacağım.