EN 12464-1

 

Işık ve  Aydınlatma

 

Çalışma Alanlarının Aydınlatılması

 

Yapı içindeki Çalışma Alanları

 

Yazı Dizisi-2

 

Engin Cebeci

Geçen bölümü kapatırken aydınlık düzeyi olarak tanımlanabilecek lux değerlerini vermiştim. Standart bu değerleri 20 – 30 – 50 – 75 – 100 – 200 – 300 – 500 – 750 – 1000 – 1500 – 2000 – 3000 – 5000 lux olarak tanımlanmıştır. Bunun basit bir temeli vardır, gözümüzün aydınlatmadaki değişimleri nasıl algıladığı ile alakalıdır. Aydınlık düzeyindeki %50 civarında bir değişim ancak göz tarafından net bir biçimde algılanmaktadır bunun sonucu olarakta iç aydınlatmadaki aydınlatma standart değeleri yaklaşık olarak bir önceki değerin 1.5 katıl şeklindedir, tabiki belli yuvarlamalar bu değerler için uygulanmıştır.

Standart, aydınlatma düzeyi kadar önemli başka büyüklükleri de içermektedir. Bunlar aydınlatmanın özellikle konfor kısmını içeren düzgünlük, renk geriverimi ve kamaşma değerleridir. Standart renk sıcaklığını tanımlamakla beraber bunu tasarımcının tercihine bırakmıştır (Tablo1)


 

Tanım	Renk Sıcaklığı (K)
Sıcak beyaz	3300K ve aşağısı
Doğal beyaz	3300 ile 5300K arası
Soğuk beyaz	5300K ve yukarısı

Tablo 1

Aydınlık düzeyi yapılacak işin gerekliliklerine bağlıdır, hareketli ve detaylı çalışmaların gerektiği yerlerde yüksek aydınlık değerleri gerekmektedir. Resim3’te yine standartta yer alan ofis aydınlatmasına yönelik değerleri görebilirsiniz.





Resim3

Standart bir ofiste olması gereken aydınlık düzeyi (E_m), düzgünlük (U₀) ve renk sıcaklığı (R_a)’a ait minimum değerleri verirken, kamaşma (UGR) içinde olması gereken maksimum değerden bahsetmektedir.

Bu değerlere daha yakından bakalım;

Aydınlık düzeyi; standart bu değerin bir bakım faktörü ile belirlenmesini önermektedir. Bakım faktörü kullanılan ışık kaynağına, armatüre ve aydınlatılacak alanın kendisine bağlı olan bir değerdir. Hesaplama yöntemi olarak standart CIE 97-2005 nolu yayını referans göstermektedir.

Aydınlık düzeyi değerleri belirlenirken dikkat edilmesi gereken başlıklar, görsel konfor, görmeye yönelik ihtiyaçlar, uygulamadan gelen deneyimler, güvenlik ve ekonomi olarak belirlenmiştir. Eğer kritik bir iş yapılıyorsa, hatalar maliyet anlamında önemli ise, yüksek verimlilik ya da işe konsantrasyon isteniyorsa, yapılan iş küçük detayları içeriyorsa ve uzun zaman çalışmasına gerek varsa aydınlık düzeyi ihtiyacı artmaktadır. Ama kısa zamanlı ve büyük detaylar söz konusu ise de bu değer azalmaktadır.

Eğer çalışma düzlemi tanımlanmamışsa bütün alan bu şekilde belirlenir ve standartta verilen değere bütün alanda ulaşılması gerekir. Ama çalışma alanı belirli ise bütün alanın tamamının standartta yer alan değer ile aydınlatılmasına gerek yoktur. Bu durumda görev alanı dışında kalan kısım standartta yer alan değerin bir alt değeri ile aydınlatılmalıdır (Resim 4)

























Resim4

Standart düzgünlük değeri olarak hesap alanındaki minimum değerin ortalama değere oranı olan U₀ değerini kullanmakdatır. Standart her durum için bu değeri çalışma alanı için belirlemiştir. Çalışma alanı dışında kalan kısımlarda ise bu değerin 0.40’dan büyük ya da en azından bu değere eşit olması istenir.

Bir başka önemli büyüklükte kamaşmadır. UGR (Unified Glare Rating) değeri ofis aydınlatmalarında kullanılan büyüklüktür. Bu değerin belli bir değeri aşmaması gerekmeketdir. Standarttaki UGR değerleri; 10, 13, 16, 19, 22, 25, 28 olarak belirlenmiştir.

Kamaşmayı rahatsız edici ve görmeyi engelleyici olmak üzere 2 kısımda ele alabiliriz. Yapılan tasarımlarda kamaşmanın çalışanları rahatsız etmemesi için ofisin kullanım amacına göre belirlenen kamaşma değerlerine dikkat edilmesi önemlidir.

Daha öncede belirttiğimizi gibi renk sıcaklığı tasarımcının tercihine bırakılmakla beraber renk geriverimi standartta tanımlanan büyüklüklerden biridir. Renk geriverimi yapay ışık altında renklerin ne kadar doğru algılandığını gösteren bir büyüklük olarak, ömrümüzün büyük kısmını ofislerde geçiren bizler için kendimizi daha sağlıklı ve mutlu hissetmemiz açısından önemli bir büyüklüktür. Yine standart çalışma alanlarının kullanım amaçlarına göre olması gereken minimum renksel geriverim değerini belirlemiştir.



























Resim 6    Örnek Tablo

Örnek tablodan da görüleceği gibi aydınlatma tasarımı yapılırken dikkate alınması gereken büyüklükler değişik tip çalışma alanları detaylı olarak tanımlanmıştır. Doğru bir aydınlatma tasarımı açısından bu değerlerin uygulanması oldukça önemlidir. Yazının son bölümünde standardın ikinci kısmı olan ‘Dış Ortam Çalışma Alanları’ndan bahsedeceğim.