×

Yapımcı Gözüyle Atatürk Barajı Yazı Dizisi-2


 
Yapımcı Gözüyle Atatürk Barajı
Yazı Dizisi-2


Nurhan Motugan
 
DSİ, bizden işe başlarken yabancı bir müşavirle çalışmamız isteğini belirtti. Ortada bir kaç isim vardı .Ön planda Alman Lahmayer ismi geçiyordu. Benim şahsi tercihim, bu çapta bir projeyi bizzat   bitirmiş bir müteahhitle başlamaktı. Bu konuda o günler için ,en gözde baraj firması olan ,İtalyan İmpregilo idi. Onlarla Hong Kong Hava meydanı inşaatında ,rakip olarak karşılaşacaktık. Önce, nispeten   makul bir rakam önerdiler. Son görüşme için mutabık kaldık .O gün gelince sordum; ;tekliflerine on milyon  dolar ilave ettiler. Niye diye sordum “siz bu barajı  bitirince bize en büyük rakip olacaksınız onun bedeli “ dediler. Tabii konu kapandı. Ama, Pakistanda “Ghazi Barotha” diye çok büyük bir (Water Devolopment Projesinde) ENKA ile ,ortak olarak yeterlik için müracaat ettik ve bu iki kuvvetli firmanın  birliğine rağmen , yeterlik  alamadık. Belli ki bize belge verdirmediler, İmpregiola  çok ucuz fiyat verdi ve sonunda  yapamadılar. Bize iş teklif ettiler fiyat çok düşüktü anlaşamadık.

Biz makina ekipman çalışmalarımızı yürütüyorduk .Bu arada muhtelif referanslar veriliyor. ABD ‘de beton konusunda çok uzman bir firma varmış. Onu çağırın ,bir noktadan bütün şantiyenin her yerine beton ulaşıyormuş falan.Tabii daha önce yaşamadığınız için söylenenleri öylece dinliyorduk. Bu tavsiyelere uysak işimiz çok zormuş. Beton kısmında göreceğiz ,beş ayrı yerde büyük kapasiteli beton plentleri kurduk. Her biri bir büyük yapıya beton üretiyordu. Zira her yapının beton talebi (structural /mass beton ve  beton ısıları ve katkıları  farklı )farklı olduğu gibi beton dökümünden önce ,DSİ’den müsaade alınması vakit alıcı hususlardı. Tecrübe olmasa da akıl ile doğru yolu buluyorduk.Evet bir noktadan böyle bir sistem ÇİN’de  sarı nehir (Yangtse) de dünyanın en büyük kurulu  güçte  BARAJI ve  HES santralı  ( 26*700= 18200 MW) gücündeki  yıllık üretimi 84,7 milyar Kwsaat. THREE GORGES (üç boğaz barajında )  bizimde kullandığımız ROTEC konveyör sistemi ile gerçekleşti. Bu tamamen farklı bir konsept .

Neticede Lahmeyer ile müzakere edildi, anlaşmaya varıldı el sıkıştık ve çalışmaya başladılar. Önce Almanya’da hazırlık yaptılar ve hazır olunca beni davet ettiler. Bu arada, biz makina cins adet ,kapasite üzerinde son kararları veriyorduk. Özellikle en önemli konu barajın büyük çapta toprak hareketleri için ne kapasitede kaç adet taşıyıcı kaya kamyonu sipariş edeceğimizdi. Bunun içinde, bir Japon müşavir firması çalışma yapmak üzere; iki japon mühendis  gönderdi. Doneleri alıp Belçikaya gittiler. Neticede iki ay sonra döndüler ve 85 tonluk 120 civarında bir filo yeterli sayı dediler. Patronlar arasında farklı rakamlar konuşuluyordu. Makina konusunda, en bilgili ve yetkili olan Gökçe bey ;müteahhitlik camiasında, makina bilgisi ile ayrıca temayüz etmiştir. Uzun taşımada, lastik ısınması sorununu  inceliyordu. Hakikaten, uzun Bazalt yolunda bir su havuzu tesis edecektik. Makina konusuna çok yatkın olmayan, SERİ İnşaatın sahibi, rahmetli Ertuğrul Kurdoğlu, 200 adet dedi ve noktaladı. Evet sonunda onun bonsansı haklı çıktı. Zira kamyonlarınız yeni de olsa , periyodik bakımlar, arızalar, özellikle lastik problemleri hiç bir zaman 160 adetten fazla kamyonu iş başında hazır tutamadık.

Arızalar çok vakit alıyordu. Bu da akıl yolu ile Japon eksperlerden daha doğru tespit yaptığımızın göstergesi. Esasında ,DSİ ihalede makina temini için 200 milyon  dolar tahsis etmişti belki fazla tenzilat yaptığımız için harcamalarda  ,hesaplı ve titiz  davranıyorduk. İşin başarılı olarak yapımında , bu 200 milyon  dolarlık imkanın çok faydalı olduğunu söylemeliyiz Üstelik ,bu para geri ödemede, aldığımız kurdan hesaplanacaktı. Tenzilatımızın dayanağı ve  İşin en ince noktası buydu!
Neticede Almanya'ya Lahmayer firmasına gittim. Zannederim Pakistanda bir barajda, gene İmpregilonun kullandığı (havai hat Rope Way) sistemi üzerine çalışıp hazırlık yapmışlar. Bana ,filimler gösterdiler, sonunda tamam mı diye hazır bir raporu sunmak istediler. Ben bu teklifi uygulamak istemediğimizi ve Kamyon seçimini yaptığımızı söyledim. Tabii buz gibi bir hava oluştu. Daha işin başında refüze edilmişlerdi. Zaten toprak işlerinde bizden daha iyi olmaları beklenemezdi .  Zira, ATA’yı teşkil eden firmalar ,yıllardır hafriyat işlerinde çalışmışlardı. Bir defa ocaktan çıkan 5 çeşit malzeme ,Baraja geldiğinde ,  krette 1760 metrelik baraj  döküm sahasında , getirdiği 5 ayrı çeşit kayayı  cinsine göre, ayrı zonlara  dağılarak döküm yapılıyordu. Bu ancak kamyonla mümkündü. Diğer taraftan, 12 mil m3 kilin taşınması ve yerleştirilmesi, özellikle ekzost    sistemi ile damper gövdelerine kilin  yapışmadan taşınmasını sağlıyordu. Gerek dolguda, gerek filtrelerde, gerekse betonda kullanılan 20 mil ton agreganın da, nehir boyunca kilometrelerce uzaktan taşınıp, elek ve  filtre hazırlama tesisine  ve oralardan da dolguya veya beton plentlerine taşınması ,  gerçekten çok dayanıklı  bu  kamyon filosu ile mümkün olabilirdi .Yapılan milyonlarca m3 kazının , nakli, depoya konması, tekrar dolguya taşınması, neticede 150 mil m3 toprak harekatı, bu kamyonlar sayesinde yapılabildi. Daha hafif işler için ,40 adet 35 tonluk kaya kamyonun ilavesi ile seri tamamlanmış oldu. Adet vermişken  şantiyenin diğer hizmetleri için 200 adet “Mack” ve “Mercedes” kamyon vardı. Toplam,11000 KW gücünde 33 adet jenerator. 200 adet de muhtelif hizmet aracı .Makinayı para verip alabiliyorsun ama, yetişmiş iş gücünü ,özellikle o gün için pek çoğu yeni modern makinalara eleman bulmak?İtalyanlarla farkımız, onlarda mavi yaka formen, hazır ,yıllarca aynı firmada çalışmış ,biz ise mühendis ve işçileri kendimiz yetiştirdik. İş bitip yeni şantiyelere gittiklerinde, artık aranır durumdaydılar. Yazımın sonunda bir örnek var.

 

Baraj inşaatında, başarılı bir çalışma elde edildiyse ,bunu geri plandaki destek hizmetlerinin iyi organize edilmesine borçluyuz.

Her çeşit makina tamir bakım atölyeleri, yedek parça malzeme ambarları ve komple lojistik ikmal sistemi iyi işlemiştir. Büyük ve organize bir ağaç işleri atölyemiz ,her türlü özel kalıp işlerini üstlenmiştir. Günde 100 tona kadar, betonarme demirlerini bilgisayar ile hiç zayiat vermeden , kesen ve büken  demir işleme atölyemiz toplam 110000 ton olan demir işlemini problem olmaktan çıkarmıştır.
10 000 ton hidro mekanik ekipmanı (kapaklar –vinçler) işleyecek, büyük   ve kombine, mekanik atölye tesisimiz ,  hidro mekanik ekipmanın programa Uygun yapılmasında görevini tam  yapmıştır.
Şunu da belirtmek isterim. Bu gün hepimizin elinde çok fazlası ile kullanıp istifade ettiğimiz, PC ler var. O zaman PC modası henüz başlıyordu. Şantiyenin bilgisayarı da nerede ise oda büyüklüğünde, istifademiz ise sınırlıydı.

ATA Şantiye organizasyonu ,iş konularına göre kurulu Grup Müdürlükleri vasıtası ile yürütüldü. Ben işlerin detayına girmeyeceğim, zira bunları yazılı metinlerden daha detaylı ve doğru takip edebilirsiniz. Özellikle ,Beton Gurup Md sınıf arkadaşım Hakkı Dağdevirenin, 5 ciltlik eseri , bu gün dahi  ,elime alınca ne kadar Güzel hazırlanmış diyorum.İnsan hiç bir şeyi hafızaya bırakmamalı. Selami Oğuz beyin “Altın Dağın Doğuşu” kitabı da çok detaylı bir başyapıt. Ahmet Çatalın ,Sondaj Enjeksiyon kitabı da konusunda çok iyi yazılmış tavsiye ederim. DSİ’nin basılı notları makaleleri vardır bulabilirsiniz .Ben sizlere ,oralarda yazılı olmayan kendi yaşadıklarımızdan kesitler sunacağım. Bu arada hepinize yaptığınız işi yazmanızı tavsiye edeceğim.

Konuşma daveti alınca, halen temasta olduğum ,Barajda üst yönetimde yer almış arkadaşlarımı arıyarak, kendi konularında iki sahifelik notlar hazırlamalarını rica ettim.Özellikle detaya  girmeden  anlatmalarını istedim.Mesela Filitre hazırlanması, başka projelerde yapıldığını  zannetmiyorum.Bildiğim kadarı ile genelde agrega kum ve çakıl diye ikiye ayrılır ,ince ve kalın filitre denir.Bizde 3 100 000 m3 filitre tamamen 6 elekde ayrılıp, filitre laboratuar testlerinden edinilen neticelere göre tekrar bir formül dahilinde bir nevi bilgisayarlı tartı sistemi ile bir araya getirilerek hazırlanmaktaydı.Her biri 400 ton saat kapasiteli filitre üretim tesislerinde,bir tünel içinde kurulu band konveyörlerde, elenmiş her agregadan belli bir miktar alınıp neticede ,kantarlı bir konveyörle ,silolarda biriktirilip, kamyonlara  otomatik yükleniyordu.

Structure Beton, 25   ve mass beton 15 derecede  yerinde elde etmek için önce agregayı soğutmak, bilahere betonda kullanma suyu olarak, soğutulmuş su ve (İce flag) dediğimiz buz parçaları kullanmak, özelliklerimizden biridir.13 derecede betonu döküm yerinde temin etmenin ne kadar zor olduğunu yaptığınız zaman anlıyorsunuz. Tabii yıkama elemede ıslanmış olan agreganın su muhtevası, yeterli miktarda soğutulmuş su ve/veya buz ilavesine imkan vermediği için, kumun içindek suyu almamız gerekiyordu. Elek Tesislerinin seçiminde ,.Fransız Bergaud markasını tercih ettik. Kum ayırmada, LAMEX diye yeni bir uygulama, kumun yıkama suyunu süzüyor ,asgariye indiriyordu .Bu imkan bize Soğuk su ve buz ilavesinde rahatlık sağladı.

Mesela ,Rollcrete de  o gün için çok yabancı bir kavramdı öğrendik, Beton plentimiz ,bu kaba agrega ile çalışmaya müsaitti ve bir hayli kullandık. Kalıp ve ağır tip iskele sistemimiz fevkalade başarılı idi.ROTEC band konveyör sisteminin, muhtelif versiyonlarını ( Traktöre monte “Crater Crane”; Porto belt swinger “bu gün binaların üzerinde benzerleri kullanılıyor beton dağıtmak üzere” ) ;su alma yapısında kullandığımız “Tower Belt” Kule vinçe asılı band sistemi, (Su alma yapısı orta boy bir barajdı bu şekilde döküldü)  ve son olarak %14 meyilde dolu savak şutunda kullandığımız konveyörle otomatik beslenen “Bridge Master” Sistemi) o meyilde beton bir taraftan  aşağı  kaymak isterken bir taraftan betonu vibre ediyor, diğer taraftan da çok pürüzsüz  bir satıh elde ederek,  bizi çok zor bir işte destekledi. ROTEC Konveyörlerle 1,5 mil beton döküldü?

Yazı Dizimiz  haftaya 3’inci bölümü ile devam edecektir.
 
Paylaş:
E-BÜLTEN KAYIT
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!
Sosyal Medyada Bizi Takip Edin!
E-Bülten Kayıt