×

Sigortalar İçin El Kitabı Bölüm-2


Sigortalar  İçin El Kitabı
Bölüm-2 
Alçak ve Yüksek Gerilim Sigortaları İçin Kullanıcının El Kitabı 
Dr. Müh.  Herbert  Bessei

Sigortaların dünyasını kolayca anlayabilmemiz için hazırlanmış olan  "Alçak ve Yüksek Gerilim Sigortaları İçin Kulanıcının  El Kitabını" nın güncel yayınını  bölüm bölüm yayınlayacağız. Bu kitabın Elektrik Tesisat Portalımızda  yayınına izin veren  NH/HH-Recycling e. V.   Sn. Volker Seefeld, Sn. Dr. Müh. Herbert Bessei 'ye  teşekkür ederiz. (ETP-Elektrik Tesisat Portalı Sabri Günaydın) 

2. Eriyen telli sigortalar – Ne şekilde tanımlanırlar?

 
Bir uygulayıcı “sigorta” derken aslında “takılıp çıkarılabilen sigorta buşonu”nu kastetmektedir. Bu sebeple söz konusu terim bu kitapta da aynı anlamda kullanılmıştır. Ancak standartlara göre “sigorta” kavramı, “sigorta mekanizmasını oluşturan tüm bileşenler” olarak tanımlanmıştır.


Resim 3.1 D-tipi sigorta

Bu tanıma istinaden bir sigorta, aşağıdaki parçalardan oluşur:

• Sigortanın alt kısmı (sigorta yuvası),
• Sigorta buşonu (sigorta kartuşu),
• Sigorta buşonu taşıyıcısı (kulp, vidalı kapak, döndürme tertibatı),
• Viskontak (Oturtma halkası, oturma vidası ve oturtma kovanı),
• Dokunmaya karşı koruyucu kapak ve ayırıcı duvarlar (çok kutuplu sistemlerde) (Resim 3.1).

3.1 D-tipi sigortalar (vidalı sigortalar)

D-tipi sigortaların karakteristik özellikleri, temasa karşı korumalı olmaları ve anma akımları farklı olan sigortaların birbirlerinin yerine takılmasının mümkün olmamasıdır. Yani bir D-si- orta yuvasına, yuvanın anma akımından yüksek anma akımına sahip bir buşon takılamaz. Bu koşul, anma akımı ≥ 10 A olan değerler için geçerlidir. Söz konusu kısıtlama, sigorta yuvasındaki viskontak aracılığıyla sağlanır. Sigorta buşonlarının bir sigorta yuvasına oturabilmesi için, yuvadaki viskontaka ait anma akımının buşonunkine eşit veya daha büyük olması gereklidir, bu sayede elektrik eğitimi almamış kişiler dahi buşon değişikliği yapabilir. (Resim 3.2). Zira viskontakların monte ve demonte edilebilmeleri için, yalnızca bu sektörde çalışan kişilerde bulunan özel aletlere ihtiyaç duyulmaktadır.



Resim 3.2 Viskontaklar

D-tipi sigortalar 20. Yüzyılın başında Almanya’da Siemens kardeşler tarafından geliştirilmiş ve “Diazed” markası adı altında tüm dünyaya yayılmıştır. Hem alternatif hem de doğru akım için standart 500 V anma geriliminin yanında AC 50 kA ile DC 8 kA’lik yüksek açma kapasiteleri sayesinde D-Sigorta Sistemi, ev tipi ve sanayi tipi uygulamalar için dünya çapında kullanılabilmektedir. 60’lı yılların sonunda Lindner ve Siemens firmaları tarafından AC 400 V ve DC 250 V anma gerilimine sahip ve daha kompakt ölçülere ve daha az güç kaybına sahip D-tipi sigortalar, “Neozed” markası altında, piyasaya sürülmüştür. Farkın ayırt edilebilmesi için bu sigortalara D0 adı verilmiştir (okunuşu: D sıfır). Her iki sigorta da günümüzde uluslararası olarak “D- sistemi” şeklinde standartlaştırılmıştır. Mesleki jargonda halen D-Sigortalar ve  D0-Sigortalar şeklinde yada üretici markaları olan “Diazed” ve “Neozed” şeklinde ayırt edilmelerine rağmen bu isimler artık marka ismi olmaktan çıkmış ve genel bir tanım haline gelmiştir. Bunun yanı sıra sigortaların teknik özellikleri, yaygın olarak dişli büyüklüklerine göre ayrılmaktadır (Tablo 3.1).



Tablo3.1 Vidali sigortalara genel bakış 


Bütünlük sağlanması açısından E16 ebadındaki vidalı sigortalar da tabloya dahil edilmiştir. Bunlar eski tertibatlarda sıkça bulunan sigortalardır ve yedek malzeme olarak üretilmeye devam edilmektedir.   NDz tipi sigortalar, ölçü ve kumanda devreleri için yerden tasarruf sağlayan bir tasarım olarak 50’li yıllarda geliştirilmiş ve VDE 0635 Standardı ile standartlaştırılmıştır. Bu sigortaların hızlı veya yavaş (TNDz) karakteristiğe sahip çeşitleri mevcuttur. VDE 0635, yalnızca yavaş karakteristikli versiyonu içermektedir. Yavaş karakteristiğe sahip sigortaların üzerinde bir salyangoz sembolü bulunmaktadır.

Eski Demokratik Almanya Cumhuriyeti’nde D0-Sistemi’ne alternatif olarak üretilmiş ve genellikle konutlarda kullanılmış olan ve yeni federal eyaletlerde de halen yaygın olarak bulunan DL-Sistemi’nin, D0-Sistemi ile karıştırılması neredeyse olanaksızdır. DL-Sigortaları bir fabrika standardına göre üretilmiş olup, günümüzde geçerli olan hiçbir standarda uygun değildir. Ancak bu sigortaları içeren mevcut tertibatlar için yedek parça olarak kullanılmalarına halen müsaade edilmektedir. Günümüzde üretilen sigorta buşonları VDE 0636 Bölüm 3’te belirtilen gereklilikleri yerine getirmektedir (Bu buşonlar, standardın önceki versiyonunda geçmeyen bir indikatörü de barındırmakta ve önceki versiyonda 380 V olarak geçen anma gerilimine karşın 400 V anma gerilimini sağlamaktadır). E 16-sistemleri kendi arala- rında ebat bakımından farklılık gösterir. DL-sigortalarının uzunluğu 36 mm, NDz sigortalarınınkiyse 50 mm’dir.

3.2 NH-sigortalar

Uluslararası Standart, NH-Sigorta sistemlerini biraz kullanışsız bir biçimde “Bıçaklı kontağı olan buşonlara sahip sigortalar” olarak tanımlamıştır. “NH” Almanca alçak gerilim – yüksek güç anlamına gelen “Niederspannung-Hochleistung” ifadesinin baş harflerinden oluşturulan bir kısaltmadır. Bu sigortaların açma kapasitelerinin  100 kA’in üzerinde olduğu ve bu sayede alçak gerilim şebekelerinde beklenen tüm kısa devre değerlerini karşıladıkları düşünüldüğünde bu ismi sonuna kadar hak ettikleri anlaşılır.


Kullanıcı için bunun anlamı şudur: Koruma elemanı olarak NH-sigortalarını tercih etmek, kullanıcıyı kısa devre hesabının yapılması zahmetinden (ve masrafından) kurtaracaktır.

NH-sistemi, sadece yetkili kişilerce kullanılması gereken bir sigorta sistemidir. Bu kişilerin ya elektrik uzmanı olması ya da elektroteknik tekniği eğitimi almış olması gereklidir. Bu nedenle NH-sigortalar için ne temasa karşı koruma, ne de sigortaların birbirleri yerine kullanılması durumunda karışıklığı önleyici önlemler öngörülmüştür. Ancak uygulamada, yanlışlıkla temasa karşı bir korumanın gerekli olduğu görülmüştür.


Resim 3.3 NH-sigorta sistemi
NH-sigortası (Resim 3.3) şunlardan oluşur:

• Sigorta altlığı: Bıçaklı kontaklar için yaylı kontaklar (Resim 3.4),


Resim 3.4 NH altlık kontağı

• Sigorta buşonu: Ana parça
• Sigorta sökme pensesi (veya sigorta buşonu taşıyıcısı).
Sigorta sökme pensesinin ebatları ve sigorta buşonlarıyla karşılıklı fonksiyonu, VDE 0636 Bölüm 2’de standartlaştırılmıştır. Gerilim altında kullanılan penselerde, kolun ön kısmı için bir koruma tertibatı bulunmalıdır. Pen- seler böyle bir durumda VDE 0680 Bölüm 4’ün geçerlilik alanına girerler.

Sigorta buşonu taşıyıcısı altlığa mekanik olarak monte edildiğinde bu bir döndürme tertibatı olur (Resim 3.5). 4a tipindeki NH-sigortalarda kilitlemeli bir döndürme tertibatının bulunması şart koşulmuştur.


Resim 3.5 Döndürme tertibatı

NH-sistemi, çeşitli ebatlardaki sigorta altlıklarından bunlara uygun sigorta buşonlarından oluşur. Her bir tip için azami anma akımı ve azami güç kaybı (anma güç kaybı) tanımlanmıştır (Ekli Tablo 3.2). NH 4 tipi vidalı kontaklı olduğundan bu sistemde bir istisnadır. Bununla beraber bıçaklı kontaklara sahip NH 4a, NH 4’ün yerini büyük ölçüde almıştır. NH 0 tipi artık sadece yedek malzeme olarak kullanılabilir. Bunların istisnası ise yeni tertibatlarda kullanılmalarına müsaade edilen çarpma pimli (striker pin) sigortalardır.

NH 000 (eski tabirle NH 00C) tipine dair özel olarak standartlaştırılmış bir altlık bulunmamaktadır. Bu sigorta buşonları, 00 ebadındaki altlıklara uyarlar. Ancak bu nedenle standart çerçevesindeki kompakt ölçülerin avantajları kullanılamaz. Bununla birlikte, düşük anma akımlarına paralel olarak sağlanan daha kompakt yapılar, standart harici olsalar dahi bulunabilmektedir.

NH-sigortalarının ana öğeleri Almanya’da iki doğrultuda geliştirilmiş ve bu sistemin ulus- lararası alanda yayılmasını destekleyen ürünler haline getirilmiştir.



Resim 3.6. Sigorta altlıkları

Ayırıcıların geliştirilmesiyle birlikte NH-sisteminde yüksek bir operatör koruma seviyesi sağlanmıştır (bkz. Bölüm 14).
• Anabaraya doğrudan monte edilebilen tipler (sigorta blokları ve altlıkları) sayesinde NH-sistemi, uygun maliyetli alçak gerilim dağıtım sistemleri için kullanışlı bir bileşen haline gelmiştir.

185 mm ana baralar için NH 00 ila NH 3 ve 100 mm anabaralar için NH00 ebatlarındaki NH- sigorta blokları Uluslararası Standart’a alınmıştır. Sayaç dolabında kullanılan 40 mm ana- baralar için sigorta altlıkları ve sıralı (tandem) altlıklar da bu standarda dahil edilmiştir.

3.3 HH-sigortalar

HH-sigortalar, > 1 kV alternatif gerilimlerde kullanılan sigortalar olup, adını Almanca yüksek gerilim – yüksek güç anlamına gelen “Hochspannung-Hochleistung” ifadesinin baş harflerinden oluşturulan bir kısaltmadan almıştır. “Yüksek güç sigortası” tabiri, sigorta gövdele- rinin kapalı olması ve kısa devre akımlarının, akım sınırlama prensibine dayanarak ve alev çıkarmaksızın kesilmesi anlamına gelmektedir. Akım sınırlama özelliği olmayan ve anah- tarlama işlemi esnasında sıcak gazların gürültülü salınımının gerçekleştiği açık tip sigortalar dünya çapında oldukça yaygın olmasına karşın; Almanya’da olduğu gibi enerji sürekliliği isteyen yüksek güçlü dağıtım şebekelerinde kullanılmazlar.

HH sigortaları bir sigorta buşonu, bir altlık ve duruma göre bir sigorta maşasından meydana gelir (Resim 3.7).

Yaylı kontaklara sahip altlıkların iç (Resim 3.7) ve dış mekanlar için (Resim 3.9) uygun tasarımları mevcuttur. Mahfazalı tesislerde sigorta buşonları sigorta kovanlarına (Resim 3.8) yerleştirilirler.


Resim 3.7 HH-sigorta sistemi

Resim 3.8 HH-sigorta kovanı

Resim 3.9 Dış mekan sigortaları

VDE 0670 Bölüm 4’de 72,5 kV’a kadar anma gerilimleri ve 1.000 A’e kadar anma akımları listelenmiştir. Almanya’da genelde kullanılan 45 mm çaplı silindirik geçmeli kontaklı tip sigorta (bkz. Bölüm 4.2), standartta geçen azami ebatlar dahilinde yalnızca Tablo 3.2’de verilmiş olan en büyük anma akımlarını sağlar.



Tablo 3.2 HH-uygulama alanları

Sigorta altlığının anma akımı 200 A- 250 A arasındadır. Boyları özel tasarımla uzatılan sigorta buşonları, 500A’e kadar anma akımları için bulunabilmektedir. Ancak bu özel tasarım, işletme akımına bir dü- şürme faktörü uygulanmasına sebep olmaktadır. Bu faktör de hesaba katılmalıdır.

Sigortalar kapladıkları yer ve fiyat- larına göre karşılaştırıldıklarında, anahtarlama kapasiteleri birkaç 1.00 MVA’i bulan HH-sigortalar diğer kısa devre koruma tertibatlarına göre çok üstün bir konumdadır.

HH-sigortalar işletme akımında ve özellikle de kesme esnasında oldukça ısınabilir. Bu nedenle gerektiğinde sigortayı emniyetli bir şekilde değiştirebilmek için uygun aletlerin kullanılması önerilir (Resim 3.7).

Bundan sonraki bölümde "Yüksek Kesme Kapasiteli Sigortaların Yapıtaşları Nelerdir? " anlatılacaktır. 

 
Paylaş:
E-BÜLTEN KAYIT
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!
Sosyal Medyada Bizi Takip Edin!
E-Bülten Kayıt