×

Sigortalar İçin El Kitabı Bölüm-1




Sigortalar  İçin El Kitabı
Bölüm-1 
Alçak ve Yüksek Gerilim Sigortaları İçin Kullanıcının El Kitabı 
Dr. Müh.  Herbert  Bessei

 
Sigortaların dünyasını kolayca anlayabilmemiz için hazırlanmış olan  "Alçak ve Yüksek Gerilim Sigortaları İçin Kulanıcının  El Kitabını" nın güncel yayınını  bölüm bölüm yayınlayacağız. Bu kitabın Elektrik Tesisat Portalımızda  yayınına izin veren  NH/HH-Recycling e. V.   Sn. Volker Seefeld, Sn. Dr. Müh. Herbert Bessei 'ye  teşekkür ederiz. (ETP-Elektrik Tesisat Portalı Sabri Günaydın) 

NH/HH-Recycling e. V. Başkanı’nın Önsözü


Sigortalar için bu el kitabı, sigortaların dünyasını kolayca anlayabilmeniz için hazırlanmıştır.

Bu basit ancak son derece etkili koruma cihazlarının işlevleri ve avantajları, sigortaların tarihsel gelişimlerinden başlayarak, kullanıldıkları uygulamalar ve bu uygulamalardan doğan farklı koruma sistemleri ve standartlarla birlikte anlatılmıştır.

Almanya’daki elektronik atıkları gönüllü olarak geri alma yükümlülüğünü taşıyan ilk dernek, Alman sigorta üreticilerinin inisiyatifi ile 1995 yılında NH/HH-Recycling-Verein (NH/HH- Geri Kazanım Derneği) adı altında kurulmuştur. Derneğin kuruluş amacı, NH ve HH sigorta buşonlarının çevre dostu bir biçimde geri kazanımı için gönüllülük esasına dayanan, iştirak eden atık toplayıcıları için kolay ve masrafsız olduğu gibi ve kendi masrafını da çıkarabilen bir geri kazanım sistemi oluşturmaktır.

Derneğin geçtiğimiz 15 yıldaki gönüllülük esasına dayanan başarılı çalışmalarına bir göz atabiliriz. Toplayıcılarımız son yılda 232 ton devre dışı kalmış sigorta toplamış ve bugüne kadar 450 ton bakır ve 6,8 ton gümüş tasarrufu sağlamıştır. Bununla gurur duyuyoruz.

Kamu yararına çalışan bir dernek olarak ekonomik bir kazanç elde etmeye çalışmamaktayız. Bununla birlikte, geri kazanılan bakır ve gümüş malzemelerin satışından geriye fazla bir tutar kaldığı takdirde bu kaynak, sigortaları konu alan eğitim ve araştırma projelerine ak- tarılmaktadır. Satışlardan elde edilen bu kaynakla hem çevre korumasına hem de sigortaları konu alan bilimsel çalışmalara destek vermekten ve bunları teşvik etmekten mutluluk duyuyoruz.



Volker Seefeld
NH/HH-Recycling e. V. Başkanı


Yazarın Önsözü

Elektrik sigortaları, çoğunlukla onları görmesek de günlük yaşamımızın her alanında vardır. Genelde sigortaları can sıkıcı arızalarla bir arada hatırladığımızdan pek de iyi anıldıkları söylenemez. Sigortalar yalnızca, elektrikli veya elektronik cihazlar olması gerektiği gibi çalışmadığında ilgi alanımıza girer. Acemi bir kişinin arızanın sebebi olarak daima “yanmış” bir sigortayı göstermesine karşın konunun uzmanı, sigortanın görevini yaparak durumun kötüleşmesini önlediğini bilir.

Bununla beraber sigortalar, her türlü elektrikli cihaz ve sistemler için üstlendikleri bu koruma görevini, ancak özenli bir üretimin ürünü olmaları ve koruma konseptine uygun seçilmeleri durumunda yerine getirebilirler.

Sigortaları kullanmadan önce doğru çalışıp çalışmadıklarını kontrol etmek mümkün olmadığından, özenle üretilmiş olmaları şarttır. Uygun sigortanın seçilmesi, sigortaların temel teknik işlevlerin bilinmesini ve üzerlerinde yer alan bilgiler ve teknik değerleri hakkında temel bilgilere sahip olunmasını gerektirir.

Elbette bu konuyla ilgili birçok bilgi, ilgili standartlarda ve bunlara ait uygulama notlarında mevcuttur, hatta bilimsel çalışmalarda bunlardan daha fazlası yer almaktadır. Ancak bu tür dokümanların incelenip anlaşılmasının hem zor hem de zaman alıcı olması yüzünden, sigortaları arada sırada kullanan birinden bunu yapmasını beklemek pek de adil olmaz. Bu kitapta sigortaları kullanan veya kullanacak olan herkes için en önemli konular özetlenmiş, hatta sabırsız okuyucular için bir “anahtar kelime dizini” hazırlanmıştır. Bu dizin okuyucuyu doğrudan aradığı bilgiye götürecektir.

Sigortalarla ilgili bilgiler mutlaka sigorta üreticisinden de alınmalıdır. Ancak kullanıcının bu noktada bile, ne için danışmanlık hizmeti alması gerektiğini bilecek kadar bilgi sahibi olması gerekir.

Bu kitap, tüm olası uygulamalar için uygun sigortanın bulunmasına olanak sağlayacak kadar kapsamlı bir çalışma olarak algılanmamalıdır. Daha ziyade bu kitabın amacı, doğru sigortayı seçmek için nelere dikkat edilmesi gerektiği konusunda bilgiler vermenin yanı sıra, karmaşık ve standart dışı uygulamaların tespit edilmesini sağlamak ve bu gibi durumlarda sigorta üreticilerine doğru soruların yöneltilmesine yardımcı olmaktır.

Bu kitapta sigortalarla ilgili standartlarda bahsi geçmeyen veya haklarında bilgi bulunması zor olan konulara da değinilmiştir. Sigorta kullanan herkesin elinin altında bulunması gereken bazı temel bilgiler de tablo biçiminde listelenmiştir.

Ayrıca kullanıcıların faydalanabilmeleri adına, uluslararası standartlarda geçmemelerine karşın Almanya’ya özgü olan sigorta uygulamalarına da değinilmiştir.

Katkıda bulunan tüm sigorta uzmanlarına, verdikleri değerli bilgiler ve sağladıkları resim ve teknik dokümanlardan dolayı çok teşekkür ederim.

Elinizde tuttuğunuz bu 4. baskıda, ufak düzeltmelerin yanı sıra Tablo 2.1’deki standartlar güncellenmiştir. Ayrıca sigorta uygulama örneklerine de yeni açılan 10.9 “Fotovoltaik modüllerin korunması” başlığı altında ilaveler yapılmıştır. Bu başlık altında standart komiteleri ve sektördeki güncel tartışmalara da yer verilmiştir. PV (Fotovoltaik) modüllerine dair sigorta sınıflandırmalarının, süregelen geliştirme çalışmaları neticesinde değişebileceği de hesaba katılmalıdır.





1 Sigortalar – Devrelerin daimi koruyucuları

Sigortalar, elektrik enerjisi tekniği tarihinin ilk yapı taşlarından biridir. Sigortaların geliştirme aşamaları, 19. yüzyılda deniz altı telgraf kablolarının korunmasında kullanılan platin teller- den başlayan ve modern yüksek kesme kapasiteli sigortalara kadar ulaşan bir süreçte devam etmiştir. Barındırılan riskin büyüklüğü düşünüldüğünde, elektrik akımının sigortalar olmaksızın enerji kaynağı olarak kullanılması sadece bir hayal olarak kalırdı. Basit yapıları ve kati fizik kanunlarına dayanan güvenilir işlevleri sayesinde sigortalar, elektrik devrelerinde “emniyet” kavramının cisim bulmuş hali olmuştur.

Günümüzdeki yüksek akım sigortalarının prensibi 1890’dan bu yana, yani W.M. Mordey bir sigorta için patent başvurusu yaptığından beri değişmemiştir. Bu sigortada sigorta teli, ta- necikli bir söndürücü maddeyle doldurulmuş olan kapalı bir yuvanın içerisine yerleştirilmişti (Resim 1.1).



Resim 1.1 W. M. Mordey’in söndürücü maddeyle dolu sigortası, 1890

20 .yüzyılın başında Almanya’da Siemens kardeşler tarafından vidalı sigortalar geliştirilmiş ve “Diazed” markası altında dünya çapında piyasaya sürülmüştür (Resim 1.2).


Resim 1.2 Siemens kardeşlere ait Diazed sigorta, 1906

 
Diğer fiziksel prensiplere dayanan birçok farklı koruma elemanı da bulunmaktadır. Ancak basit ve ucuz olmasına karşın yüksek anahtarlama kapasitesi ve net anahtarlama karakte- ristikleri sağlayan yapılarının aynı zamanda adapte edilebilir ve geliştirilebilir olması sayesinde sigortalar, elektrik tertibatlarındaki konumlarını günümüze kadar başarı ile korumuş- lardır. Sigortaların kullanım oranının artmasındaki en önemli sebep ise, yüksek perfor- mans/fiyat oranları ve az yer kaplama özellikleri ile birlikte sigortaların “son savunma hattı” olarak adlandırılmalarını sağlayan güvenilirlikleridir.


Başlangıçta sigorta standartları, bir sigortanın değiştirilmesini kolaylaştırmaya ve bu husustaki karışıklıkları önlemeye yarayan ebat standartlarıydı. Kısa devre güçlerinin artması ve şebekelerin giderek daha çok yüklenmesi sebebiyle; akım-zaman eğrileri, açma kapasitesi ve güç kaybı gibi önemli elektriksel özelliklerin tanımlanması ve test edilmesi ihtiyacı doğmuştur. Alman şebeke operatörlerinin devreye girmesi ve üreticiler arasındaki yoğun rekabet, hem Almanya’nın bu konuda öncü bir rol üstlenmesini, hem de uluslararası standartlarda dünya çapında teknik olarak yüksek bir seviyeye ulaşılmasını sağlamıştır.

Kuvvetli akım sigortalarının en önemli elektriksel özellikleri, an itibariyle IEC 60269 (alçak gerilim sigortaları) ve IEC 60282 (yüksek gerilim sigortaları) Uluslararası Standartları kapsamında dünya çapında standart hale getirilmiştir. Bu standartlar sayesinde koruma fonksiyonuna göre sigorta seçimi ile birlikte gerektiğinde sigortanın değiştirilmesi kolaylaştırılmıştır. Avrupa Standartları (EN) da IEC ile genellikle özdeştir, ancak tüm Avrupa ülkeleri için geçerli olan bir takım farklılıklar içerebilir. Alman Standartları (DIN VDE), bazı istisnalar haricinde uluslararası standartların tercümesidir. Alçak gerilim sigortaları içinse özel bir düzenleme yapılmıştır. Uluslararası Standartlar’daki tüm sistemler, Avrupa Uyumlaştırma Dokümanı’na (HD – Harmonization Document) alınmıştır. Ulusal bir standart oluştururken bu dokümandaki sistemlerden bir veya birkaçı kullanılabilir. Karışıklıkları önlemek ve riskleri azaltmak adına Alman Standardı DIN VDE 0636’ya sadece NH-sistemi ile D/D0-sistemi alınmıştır.

Bunlara ilaveten uluslararası standartlarda karşılığı olmayan birkaç VDE Yönergesi bulun- maktadır (Tablo 2.1). Bu yönergeler aşağıdaki konularla ilgilidir:
    • Transformatör koruması için NH- ve HH-sigortaları,
    • NH-madencilik sigortaları,
    • Motor devresi koruması için 1000 V’luk sigortalar,
    • 25 A’e kadar E 16 yivli D-tipi sigortalar,
    • Elektrikli trenler için 750 V’a kadar D-tipi sigortalar,
    • Madencilik için 500 V’a kadar D-tipi sigortalar,
    • 690 V-D0 tipi sigortalar,
    • D0 şalter-sigorta birimleri.
VDE 0660’ya göre bazı eski sigortalar artık sadece yedek malzeme olarak üretilmektedir.

Geçerli standartlara uymadığı halde kullanıcılar için halen önem taşımakta olan DL-sigorta sistemi ise, Eski Demokratik Almanya Cumhuriyeti’nden kalan bir firma standardına göre üretilmektedir. Bu sigortalar E 16 ebadında olmasına rağmen VDE 0635’e göre olan E 16- sistemiyle uyumlu değildir.


Tablo 2.1 Sigorta standartları listesi

Tablo 2.1 hazırlanırken, IEC 60269 (önceden IEC 61818) ve VDE 0636’nın (önceden Bölüm 129) henüz yayınlanmış olan 5. Bölümleri ile IEC 60369 ve VDE 0636’nın 6. Bölümlerine ait olan ve henüz erken aşamalarda olan taslak da dikkate alınmıştır. Parantez içinde belirtilen standartlar, bu kitabın baskıya hazırlandığı an itibariyle henüz geçerli değildir.

Bundan sonraki bölümde "Eriyen Telli Sigortaların Tanımı  ve  D-Tipi , NH,HH Tipi Sigortalar " anlatılacaktır. 




 
Paylaş:
E-BÜLTEN KAYIT
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!
Sosyal Medyada Bizi Takip Edin!
E-Bülten Kayıt