Patlayıcı, Parlayıcı Ortamlarda Bulunan Elektrik Tesisatının Denetlenmesi, Tamir ve Bakımında İzlenecek Yol Yazı Dizisi-4

 

Patlayıcı, Parlayıcı Ortamlarda Bulunan Elektrik Tesisatının Denetlenmesi,
Tamir ve Bakımında İzlenecek Yol  

Yazı Dizisi-4
Nur Güleç 
 

10. TAMİR VE BÜYÜK BAKIM 

Tamir servisi tarafından, cihazın tamiri ve/veya büyük bakımı için kullanıcı veya imalatçıdan gerekli tüm bilgilerin/verilerin elde edilmesi maksadıyla araştırma yapılmalıdır. Bu işlem, önceki tamirler, büyük bakımlar veya modifikasyonlarla ilgili bilgileri kapsayabilir. Tamir servisi, ayrıca patlamaya karşı ilgili koruma standartlarına sahip olmalı ve bu tür standartlara atıfta bulunmalıdır.Tamir dâhil, kullanma talimatlarının imalatçılar tarafından hazırlanması gerekir.

Tamir ve/veya büyük bakım için gerekli bilgiler, aşağıda belirtilen hususları kapsar, ancak bunlarla sınırlı değildir:

- Teknik şartname,
- Çizimler,
- Patlamaya karşı koruma tipi/tipleri,
- Çalışma şartları (ortam, besleme kaynağı (evirici), yağlama, hizmet, v.b. gibi),
- Sökme ve montaj talimatları,
- Belirtildiğinde, sertifika sınırlamaları (belirli kullanma şartları) olan sertifika dokümanı,
- İşaretleme (Ex işareti dahil),
- Cihaz için tavsiye edilen, montaj/çalıştırma/bakım/tamir/büyük bakım yöntemleri,
- Yedek parça listesi,

Tamir ve büyük bakım işlemlerinin yeterli mühendislik uygulamaları kullanılarak yapıldığı farz edilirse bu durumda, imalatçıya ait olan veya standartta belirtilen parçalar kullanıldığında, tamir veya yapısal değişikliklerin, bu standartta sertifika dokümanında ayrıntılı olarak verildiği gibi yapıldığında ve aşağıda belirtildiği gibi yetkili kişiler tarafından gerçekleştirildiğinde, koruma tipini etkileyen tamirler ve büyük bakımların sertifikaya uygun olduğu kabul edilmelidir.

Madde 4.4.1.5.1’e göre ilgili dokümanın mevcut olmadığı durumlarda, tamir veya büyük bakım, bu standarda ve diğer ilgili standarda/standardlara uygun olarak cihaz üzerinde yapılmalıdır. İlgili dokümanı elde etmek için gerçekleştirilecek aşamalar, tamir servisindeki kayıtlarda (Madde 4.4.1.5.3’e bakılmalıdır) yer almalıdır. Cihazda modifikasyon yapılırsa, yeni bir sertifikanın hazırlanmasına ihtiyaç duyulması durumunda cihaz, Madde 4.3.3’teki kurallara uygun olmalı veya tehlikeli alanlarda kullanılmamalıdır.

Patlamaya karşı korunmuş cihazın büyük bakımı, özel teknikleri gerektirir. Kalite yönetim sistemi, işin anlaşmalı yenileme kalite programı içerisinde gerçekleştirilmesini sağlamak için doküman haline getirilmiş işlemleri ihtiva etmelidir. İlave bilgiler, ISO 9001’de verilmiştir.

Tamir servisi, büyük bakımı yapılmış/tamir edilmiş cihazın, kullanıcı ile anlaşmaya varılan belgelendirme durumuna uygunluğunu sağlamak için sorumluluk ve yetkiyi kabul edecek biçimde yönetim organizasyonu içerisinde gerekli yetkiye (Ek B’ye bakılmalıdır) sahip bir kişiyi (sorumlu kişi) atamalıdır. Bu durumda atanan kişi, patlamaya karşı ilgili koruma standardlarına ait yeterli bilgiye ve deneyime sahip olmalıdır. Tamir servisi, özel koruma tipi dikkate alınarak, faaliyetleri gerçekleştirmek için ilgili cihazlar (Ek B’ye bakılmalıdır) ile gerekli yeterliğe ve yetkiye sahip eğitimli operatörlere ilaveten, yeterli tamir ve büyük bakım servislerine de sahip olmalıdır.

Tamir servisi tarafından, tamir işleminden sonra cihazın beklenen belgelendirme durumu ve yapılacak işin kapsamı ile ilgili kullanıcıyla anlaşma sağlanarak, tamir edilecek cihazla ilgili bir durum değerlendirilmesi yapılmalıdır. Bu işlem, kullanıcı tarafından dâhil edileceği kabul edilen bu doküman içerisinde belirtilen deneylerin ihmal edilip edilmediğinin doğrulanmasını kapsamalıdır. Bu değerlendirme, belgelenmeli ve ilgili cihaz standardı ile bu standarttaki uygun maddelerde belirtilmeli ve kullanıcının görev raporuna dâhil edilmelidir. Bu tür değerlendirmeler, sorumlu kişiler (uygun operatörler tarafından desteklenen) tarafından yapılmalıdır. Sorumlu kişi, sadece kendi yetkisinde olduğunu gösteren patlamaya karşı koruma teknikleri ile ilgili değerlendirmeleri yapmalıdır. Tamir servisi, ilave işlemleri ve uygun olduğunda tamir servisi dışında mahallinde büyük bakım/tamir işinin yapılması ile ilgili sistemleri içermelidir.

10.1 Sertifikalar ve standartlar

Tamirci, tamiri veya büyük bakımı yapılacak cihaza uygulanan belirli kullanma şartları dâhil, patlamaya karşı
ilgili koruma standartları ile belgeler hakkında bilgi sahibi olması ve bu işlemlerin, söz konusu dokümanlara uygun olarak gerçekleştirmesi konularında yönlendirilmelidir.

Cihazın tamiri ve/veya büyük bakımı ile doğrudan ilgili olan tüm kişiler yetkili olmalı veya yetkili bir kişi tarafından denetlenmelidir. Yetkililer, işin tipine özel bir kişi olabilir. Kullanılan teknik veya yeteneğin sıklığına ve standardlar veya yönetmeliklerin değişmesine bağlı olarak,aralıklarla zaman zaman ilgili eğitim ve değerlendirmeler gerçekleştirilmelidir. Bu aralıklar, normal olarak üç yılı aşmamalıdır.

10.3 Bileşenlerin tamiri

Döner makinanın rotoru gibi komple cihazın bir bileşeninin tamir için yerinden çıkarılması ve bazı deneylerin yapılmasının mümkün olmaması durumunda tamirci, tamire başlamadan önce detayları belgelemeli ve bunlarla ilgili olarak kullanıcıyla temas sağlamalıdır.

Tamir servisi tarafından, tamiri/büyük bakımı yapılan cihazın uygun olduğunun belirtildiği patlamaya karşı ilgili koruma standardının kopyaları muhafaza edilmelidir.

10.3.1 Kullanıcının görev raporu

Çalışma sonunda görev raporları, en azından aşağıda belirtilen hususları kapsayacak biçimde, kullanıcının kontrol dosyasına dahil edilmek üzere kullanıcıya (Madde 4.3.2’ye bakılmalıdır) sunulmalıdır:

- Tespit edilen arızanın/arızaların ayrıntıları,
- Tamir ve büyük bakımın tamamının ayrıntıları,
- Değiştirilen veya çalışır duruma getirilen parçaların listesi,
- Yapılan kontrolların ve deneylerin tamamının sonuçları,
- Uygunluğu belirlemek için kullanılan kriterlere karşı sonuçların mukayesesi,
- Kullanıcı sözleşmesi veya siparişinin kopyası,
-İşaretleme esaslarına göre uygulanan işaretlemenin tekrarlanması.

Tamir/büyük bakım işlemlerine ait görev raporları, kullanıcı ile anlaşma sağlanarak belirli bir süre boyuncamuhafaza edilmelidir. Muhafaza edilen bilgiler, doğru erişimin sağlanması için yeterince kontrol edilmelidir. Tamir işleminin, imalatçının talimatlarına veya cihazın orijinal olarak imal edildiği özel koruma tipi ile ilgiliEx standardındaki uygulanabilir kurallara göre gerçekleştirildiğine dair bir açıklama, Tamircinin, sertifika dokümanlarına tamamen uygunluk konusunda yeterli bir kanıta sahip olmadığına ilişkin bir açıklama,Tamir veya büyük bakımda, belirli kullanma şartlarının belirtilmediğine veya dikkate alınmadığına dair bir açıklama.

10.4 Tamir servisi kayıtları

Tamir servisi tarafından, aşağıda belirtilen kayıtlar tutulmalıdır:

- Patlamaya karşı koruma standardlarına ilave olarak, ilgili teknik standardların önceki ve geçerli olan kopyaları,
- Aşağıda belirtilen hususlar dahil, Servis Kalite Standardının belgelenmesi:
-Tamiri sağlayanın Kalite Değerlendirme Planının ayrıntıları,
- Ölçü aletinin kalibrasyonu,
- Kişilerin yeterlik ve eğitim kayıtları,
- Satın alma kontrol sistemi,
-Müşteri şikayet sistemi,
- Uygun olduğunda, dahilî ve harici denetim dokümanı,
- Yönetimin gözden geçirilmesi,
- Süreç kontrol işlemleri,
- İmalatçıya ait çizimlerin kaydı,

Aşağıdakiler dahil, görev kayıtları:

- Sertifika dokümanını elde etmek için geçilen aşamalar,
- İlgili standardlara uygunluk için mekanik muayene kaydı,
- Hata belirleme,
- Kullanılan aletlerin izlenebilirliği ve kabul/ret kriterleri dahil, tamirden önce ve sonraki elektriksel deney kayıtları,
- Değiştirme bileşenlerinin uygunluk onayı,
- Tamir edilen bileşenlerin yeniden kullanılması,
- Alınan kararların doğrulanması ile birlikte, sorumlu kişiler tarafından yapılan değerlendirmelerin kaydı,
- Bir araya getirme esnasında ve bunu müteakip tamamlama işleminden sonra mekanik muayene kaydı,
- Tamir servisi tarafından gerçekleştirilen çalışma kaydı,
- Tamirci tarafından imal edilen herhangi bir değiştirme parçasının kaydı.

- Tamir edilen bileşenlerin çalışır duruma getirilmesi için tutulan kayıtlarda, en azından aşağıda belirtilen hususlar bulunmalıdır:

a) Bileşen parçanın tanıtımı,
b) Çalışır duruma getirme işlemini yapan kuruluşun adı,
c) Yapılan iş için ayrıntılı doğrulama,
d) Dikkate alınan çeşitli seçenekler (örneğin, kaynak, metal püskürtme),
e) Teknik parametreler, örneğin, bağlantının dayanıklılığı,
f) Seçilen tekniğin seçilme sebepleri,
g) Kullanılan sarf malzemeler ve depolama metodu,
h) Ana malzeme,
i) İmalatçının talimatları dikkate alınarak çalışır duruma getirme işlemi,
j) Kullanılan işlem,
k) Operatörün kimliği ve yeterliği,
l) Kullanılan muayene işlemi, örneğin, ultrasonik, boya nufuzu, X ışını,
m) Otomatik sistemlerin bakım ve kalibrasyon ayrıntıları,
n) İlgili belgelendirme dokümamındaki boyutlardan veya bileşen bölümün orijinal boyutlarından farklı olan
herhangi bir boyutun ayrıntısı,
o) Sökülen ve değiştirilen malzeme dahil, çalışır duruma getirme ayrıntılarını gösteren çizim,
p) Çalışır duruma getirme tarihi.

Bu kayıtlar, en az on yıl veya kullanıcı ile sağlanan anlaşmaya göre belirlenen bir süre boyunca muhafaza - Uygun olduğunda, dahilî ve harici denetim dokümanı,
- Yönetimin gözden geçirilmesi,
- Süreç kontrol işlemleri,
- İmalatçıya ait çizimlerin kaydı,
Aşağıdakiler dahil, görev kayıtları:
- Sertifika dokümanını elde etmek için geçilen aşamalar,
- İlgili standardlara uygunluk için mekanik muayene kaydı,
- Hata belirleme,
- Kullanılan aletlerin izlenebilirliği ve kabul/ret kriterleri dahil, tamirden önce ve sonraki elektriksel deney kayıtları,
- Değiştirme bileşenlerinin uygunluk onayı,
- Tamir edilen bileşenlerin yeniden kullanılması,
- Alınan kararların doğrulanması ile birlikte, sorumlu kişiler tarafından yapılan değerlendirmelerin kaydı,
- Bir araya getirme esnasında ve bunu müteakip tamamlama işleminden sonra mekanik muayene kaydı,
- Tamir servisi tarafından gerçekleştirilen çalışma kaydı,
- Tamirci tarafından imal edilen herhangi bir değiştirme parçasının kaydı.
- Tamir edilen bileşenlerin çalışır duruma getirilmesi için tutulan kayıtlarda, en azından aşağıda belirtilen hususlar bulunmalıdır:
a) Bileşen parçanın tanıtımı,
b) Çalışır duruma getirme işlemini yapan kuruluşun adı,
c) Yapılan iş için ayrıntılı doğrulama,
d) Dikkate alınan çeşitli seçenekler (örneğin, kaynak, metal püskürtme),
e) Teknik parametreler, örneğin, bağlantının dayanıklılığı,
f) Seçilen tekniğin seçilme sebepleri,
g) Kullanılan sarf malzemeler ve depolama metodu,
h) Ana malzeme,
i) İmalatçının talimatları dikkate alınarak çalışır duruma getirme işlemi,
j) Kullanılan işlem,
k) Operatörün kimliği ve yeterliği,
l) Kullanılan muayene işlemi, örneğin, ultrasonik, boya nufuzu, X ışını,
m) Otomatik sistemlerin bakım ve kalibrasyon ayrıntıları,
n) İlgili belgelendirme dokümamındaki boyutlardan veya bileşen bölümün orijinal boyutlarından farklı olan
herhangi bir boyutun ayrıntısı,
o) Sökülen ve değiştirilen malzeme dahil, çalışır duruma getirme ayrıntılarını gösteren çizim,
p) Çalışır duruma getirme tarihi.

Bu kayıtlar, en az on yıl veya kullanıcı ile sağlanan anlaşmaya göre belirlenen bir süre boyunca muhafaza edilmelidir. 

11-Yedek parçalar

Yeni parçaların imalatçıdan temin edilmesi tercih edilir ve tamirci, belgelendirilmiş cihazın tamirinde veya büyük bakımında, sadece uygun yedek parçaların kullanılmasını sağlamalıdır. Cihazın niteliğine bağlı olarak bu yedek parçalar, cihaz standardı, ilgili sertifika dokümanı ile veya imalatçı tarafından belirlenebilir.

Bileşenlerin ilk imalatçısı tarafından tedarik edilememesi, bileşen için yeterli bir şartnamenin mevcut olması ve tamirciye ait kalite planına uygun olması durumunda tamirci, değiştirme bileşen parçalarını imal edebilir.
Bu tür değiştirme kayıtları, muhafaza edilmeli ve kullanıcıya sağlanmalıdır.

11.1 Tamiri yapılan cihazın tanıtımı

Cihaz, tamir veya büyük bakım ile tamircinin kimliğini tanıtmak için işaretlenmelidir.

İşaretleme, ayrı bir etiket üzerinde sağlanabilir. Bazı durumlarda, aşağıda belirtildiği gibi, etiketi değiştirmek veya çıkarmak yada etikete ilave yapmak gerekli olabilir:

a) Tamir, büyük bakım veya yapısal değişiklik işleminden sonra cihaz, bu standarda ve imal edildiği koruma standardlarının tipine göre uygulanan kısıtlamalara uygun olmalı, ancak sertifika dokümanına uygunluğu zorunlu olmamalıdır, ayrıca etiket, normal olarak çıkarılmamalı ve “R” tamir sembolü, ters üçgen içerisine yazılmalıdır
b) Tamir, büyük bakım, yapısal değişiklik veya modifikasyon işleminden sonra cihaz, koruma standardlarının tipine veya sertifika dokümanına bundan sonra uygun olmayacak biçimde değiştirilir. İlave sertifika elde edilmedikçe, belgelendirme etiketi üzerinde sertifika veren kuruluşun işareti ve “Ex” işaretlemesi kaldırılmalıdır,
c) Önceden belgelendirilmiş cihazın imal edildiği standardların bilinmemesi durumunda, bu standard ve ilgili koruma tipi standardların geçerli baskısındaki kurallar uygulanmalıdır. Cihazın, tamirci tarafından teslim edilmesinden önce ilgili güvenlik seviyesine uygun olduğunu doğrulamak için, patlamaya karşı korunmuş cihazın değerlendirilmesinde yetkili kişilerce bir değerlendirme yapılmalıdır.

11.2 Geçici tamirler

Cihaz tamamen yenileninceye kadar, patlamaya karşı özelliklerin sağlanması veya başka uygun tedbirlerin alınması durumunda, sadece cihazın kısa süreli çalışmasını sağlamak için amaçlanan geçici bir tamir yapılmalıdır. Bundan dolayı, bazı geçici tamir işlemlerine müsaade edilmez. Herhangi bir geçici tamir işlemi, uygulanabildiği kadarıyla tamir standardlarının tamamına uygun hale getirilmelidir.

Ex “i” cihazı tamir edilirken veya büyük bakım yapılırken atıf yapılacak olan ilgili cihaz standardları, cihazın orijinal olarak imal edildiği standardlardır.

Kendinden güvenli cihaz, Ex ia, Ex ib ve Ex ic olan üç koruma seviyesinden birine sahip olabilir. Ancak tamir ve büyük bakım ile ilgili kurallar, cihazın tesis edildiği tehlikeli alan (bir başka ifade ile, bölge 0, bölge 1 veya bölge 2) dikkate alınmadan bütün koruma seviyelerine uygulanır. Ayrıca, kendinden güvenli sistemlerin güvenliği, cihazı oluşturan bütün parçalara ve ara bağlantı tesisatına bağlıdır. Tehlikeli ve tehlikesiz alanlarda tesis edilen sistemin bu parçalarına, aynı şekilde dikkat edilmelidir.

“p” koruma tipli (basınçlandırılmış) cihazın tamiri ve büyük bakımıYeni bölümlerin imalatçıdan tedarik edilmesi tercih edilirken, prensip olarak hasarlı bölüm, tamir edilebilir

- En azından eş değer dayanıklılığa sahip olan,
- Daha fazla miktarda koruyucu gaz kaçağına neden olmayan,
- Koruyucu gazın mahfaza içerisinde veya mahfaza boyunca akışını sınırlamayan,
- Patlayıcı atmosferin mahfazaya girmesine müsaade etmeyecek biçimde şekil verilen veya donatılan,
- Mahfaza içerisindeki hava akımının engellenmesine neden olacak yapılışta olmayan,
- Mahfaza veya mahfazanın bölümlerinden yayılan ısı oranını azaltmayan, böylece kendi sıcaklık sınıfına uygun olmayan başka bir bölümle değiştirilebilir.

“e” ”n” koruma tipli (arttırılmış güvenlik) cihazın tamir ve büyük bakımı için ilave kurallar

- Belirli IP beyan değeri, “e” “n” koruma tipi için gereklidir. Salmastra ve contaların performansı, bu IP beyan değerinin muhafaza edilmesi için kritik olup bunlar, özel şartlandırmaya ve deneye tabi tutulmalı, sadece eş değer malzeme ve yapılışa sahip olan salmastralar ve contalar ile değiştirilmelidir.
10 IEC 60079-26 standardının kapsamında bulunan cihazın tamir ve büyük bakımı için ilave kurallar
İmalatçının bilgisi olmaksızın hiç bir tamir veya büyük bakım yapılmamalıdır. IEC 60079-26’daki kuralların karşılanmasına ilave olarak, bu standarddaki, Madde 5 ila Madde 8’de belirtilen ilgili kurallar uygulanmalıdır. Sertifika dokümanının mevcut olmaması durumunda, cihaz ilgili cihaz standardına göre tekrar deneyine tabi tutulmalıdır.

Grup III “t” (önceden “tD” veya DIP olarak bilinen) koruma tipli cihazın tamir ve büyük bakımı için ilave kurallar
Belirtilen en yüksek ortam sıcaklığındaki (normal olarak 40 °C) belirlenmiş tozsuz veya toz tabakası şartları altında deneye tabi tutulduğunda, elektrikli cihazın dış yüzeyinin herhangi bir bölümüne ulaşan en yüksek sıcaklık, cihaz üzerinde T sıcaklık değeri olarak işaretlenir. “A” ön ekli bölgeye sahip A uygulama cihazı, tozsuz şartlarda tip deneyine tabi tutulmalıdır. “B” ön ekli bölgeye sahip B uygulama cihazı, toz tabakası şartları altında tip deneyine tabi tutulmalıdır.

Cihaz standardında belirtilenden daha ağır giriş koruma derecesi, ortam şartlarının oluşturulması için sağlanmış olabilir, bu durumda herhangi bir tamir işlemi, bu tür daha yüksek giriş koruma derecesini tehlikeye sokmamalıdır.

Basınçlı “pD” koruma tipli cihazın tamir ve büyük bakımı için ilave kurallar

“p” koruma tipinin aksine, “pD” koruma tipi için temizlemeye müsaade edilmez. Elektrik besleme kaynağı IEC 61241-4’te belirtildiği gibi bağlanmadan önce, mahfazanın iç temizliğinin yapılması gerekir.
Tamir ve büyük bakım ile ilgili kurallar, Madde 7’de belirtildiği gibi “p” koruma tipine ait kurallar ile eş değer olmalıdır.

12.Tamir edilen cihazın işaretlenerek belirlenmesi

Tamir edilen ve büyük bakımı yapılan cihaz, ana bölümü üzerinde görülebilir bir yerde işaretlenmelidir. Bu işaretleme, ilgili bütün ortam şartları dikkate alınarak okunaklı ve dayanıklı olmalıdır. İşaretleme aşağıda belirtilen hususları kapsamalıdır:

- İlgili sembol
- Standard numarası “IEC 60079-19” veya TS-EN 60079-19
- Tamircinin adı veya kayıtlı ticari işareti ve varsa tamir servisi belgesi,
- Tamircinin tamir ile ilgili referans numarası,
- Büyük bakım/tamir tarihi.

İşaretleme, tamir edilmiş cihaza kalıcı olarak takılan bir levha üzerinde olabilir.
Daha sonra yapılacak tamirlerde, eski tamir/büyük bakım levhası sökülmeli ve levha üzerindeki bütün işaretlemeler kayıt altına alınmalıdır.