Kabloların Yangın Performansının Önemi ve Ürün Güvenliği

Yazı Dizisi-1 

Zekeriya Şirin

Yangınlarda her yıl; binlerce insan ölmekte, onbinlercesi yaralanmakta ve büyük maddi kayıplar meydana gelmektedir. Gelişen teknoloji, şehirleşme, sanayileşme ve enerji tüketiminin artması, nüfusun giderek çoğalması; yangın riskinin ve buna bağlı olarak yangının maddi ve manevi zararlarının artışına neden olmaktadır. Yangınlarda can ve mal güvenliği, kullanılan malzemelerin, yangın esnasında gösterecekleri performans ile doğru orantılıdır. Günümüzde inşa edilen yapılarda, yüksek miktarda kullanılan malzemelerden biri olmalarından dolayı, kabloların seçimi de “güvenli” yaşam alanlarının inşa edilmesinde çok kritik ve önemli bir rol oynamaktadır. Ancak kablolar yapılarda genellikle gizlenmiş durumda bulunduklarından dolayı, bu durum çoğunlukla tam olarak algılanamamaktadır.
Yangın riskleri ve yangından dolayı meydana gelen can ve mal kayıpları her geçen gün artmaktadır. Gelişmiş ülkelerde yangında dolayı çıkan hasarlar gayrisafi milli hasılanın yaklaşık % 1’ ine denk gelmektedir.(1)

Kaynak: Tüyak 2011 Yangın Güvenliği Sempozyumu, Türkiye ölçeğinde yangın istatistikleri üzerine bir araştırma prezentasyonu

Yangın sayıları (1000 adet)
İstatistiklere göre yangınların üçte biri bina içinde olurken yangın kaynaklı ölümlerin %85’ i binalarda çıkan yangınlar- dan meydana gelmektedir. Avrupa’da yangın-ölüm oranı 100.00 ‘de 1 dir.

Yangının başlaması ile ortamdaki yüzeyler, çıkan sıcak gazlar ve duman ile ısınarak daha hızlı tutuşur alev aniden yayılır, parlar.

Yangın anında sıcaklık;
5 dakika sonra  555   0 C ‘ye
10 dakika sonra 660  0 C ‘ye
15 dakika sonra 720  0 C ‘ye
30 dakika sonra 820 0 C ‘ye
1 saat sonra         927    0 C ‘ye

yükselmektedir.

Görüldüğü gibi en büyük sıcaklık artışı ilk 5 dakikada olmaktadır. Bunun için yangınlarda ilk dakikalar hatta saniyeler çok önemlidir.
Yapılan çalışmalara göre yangının başlamasına ve yayılmasına en büyük etken olan harlama (flashover) zamanları 1950’lerde 15 dakika iken, 25 yıl önce bu süre 5dakikaya; günümüzde ise 3 dakikaya kadar inmiştir.(2)





















,Yangının ani yayılımı Binalarda yangın                                         Binalarda yangın
Harlama zamanlarındaki bu tarihsel azalma yangından kaçışı zorlaştırmıştır. Bunun en büyük nedeni son 50 yılda bulunduğumuz ortamlarda geleneksel malzemelerin yerini artan oranda plastik malzemelerin almasıdır.
Hem harlama zamanı hem de yangın durumunda sıcaklığın yükselişi ilk dakikalarda yangının yayılması , önlenmesi ve kaçışın ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.
Binalarda artan enerji ve haberleşme ihtiyacını ;çeşitliliğini sağlamak için farklı tipte ,büyüklükte kablolar yoğun ve sık aralıklarla kullanılması sonucu yangın yükleri artar. Kablolar bina boşluklarında yatay döşeme, yükselen şaftlarda dikey döşeme, genel döşeme gibi tipik döşeme şekillerinde kullanılmaktadır.

















Kabloların yoğun bir şekilde guruplanarak bina içinde döşenmesi

Kablolar genel olarak iletken, izolasyon, metalik ekran, zırh, kılıf gibi metalik ve plastik kısımlardan oluşur. Fiber kabloda ise iletken yerini fiber cam almaktadır.





















Tipik Enerji kablosu                         Tipik Fiber Optik Kablo

İletken ve zırh ,ekran yanmayan metalik kısımları oluştururken iletkenin yalıtımını sağlayan izolasyon ve kabloyu dış etkenlerden koruyarak elastikiyetini sağlayan kılıf plastik katmanları organik malzemelerden oluşmaktadır. Organik malzemeler karbon içerikleri nedeni ile çeşitli sıcaklıklarda tutuşma özelliğine sahiptir.
Enerji kabloları çeşitli nedenlerle (kısa devre, kaçak akım, aşırı ısınma, mekanik-termik özeliklerinin zayıf olması) yangınlara neden olabileceği gibi, bina içindeki zayıf akım/gerilim, data ve fiber optik kablolarıda yangına kendileri sebep olmaz iken alevin diğer bölümlerine yayılmasına neden olabilmektedir.
Kabloların yanmasından kaynaklı önemli zararlar; alev ilerlemesi, duman ve asit gaz emisyonudur. Bu zararları önem derecesine göre sıraladığımızda aşağıdaki gibi bir tabloya ulaşırız. Burada genel döşemede alev ilerlemesi ilk sırayı alırken, yangından kaçışta duman yoğunluğu, elektronik ekipmanların korunmasında ise asid gaz emisyonu ile oluşan korozyon kaynaklı zararlar ön plan çıkar

Özelikle son 20 yılda yangın performansı önemli olan kablolarda plastik malzemelerin çeşitli katkı malzemeleri modifiye edilerek veya ilave katmanlar ile yangın performansları (alev geciktiricilikleri) arttırılarak duman yoğunlukları, asit/gaz oranları düşürülmüştür. Bu değerler standartların istediği değerlere göre kontrol edilmektedir. Yangına dayanıklık için ise iletkeni sıcaklıktan koruyacak özel ilave tedbirler alınmaktadır.

Genel olarak yangın performanslı kablolar LSOH, LSZH (Low Smoke, Zero Halogen), LSHF (Low Smoke, Halogen Free) gibi kısa kodlamalarla adlandırılmaktadır.

Yangınların yol açtığı can ve mal kayıpları, hasarlar düşünüldüğünde yangın performanslı kabloların kullanımı son yıllarda yönetmeliklerde de zorunlu hale gelmiştir.
Örneğin Elektrik Kuvvetli Akımlar Tesisleri Yönetmeliği, madde 58 a-10 “Kablolar döşenecekleri yerlerin özelliklerine uygun tipte seçilmelidir. İnsanların yoğun bulunduğu, paniğin yaşanabileceği tüm yapılar, yüksek katlı binalar, hastaneler, tüneller, tiyatrolar, okullar, alış-veriş merkezleri gibi yapı ve yerlerde yangın anında az duman çıkaran, halojensiz özellikli kablolar kullanılmalıdır” ve Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik değişiklik madde 31 “Sağlık hizmeti amaçlı binalarda, 100’den fazla kişinin bulunduğu konaklama amaçlı binalarda ve kullanıcı sayısı 1000’i geçen toplanma amaçlı binalarda her türlü besleme ve dağıtım kabloları ve kablo muhafazalarında kullanılan malzemelerin halojenden arındırılmış ve yangına maruz kaldığında herhangi bir zehirli gaz üretmeyen özellikte olması gerekir.

Bundan sonraki yazımızda kabloların yangın performansı uluslararası IEC standartları doğrultusunda anlatılacaktır.