Görünmez Atık

Elif Kara, Mustafa Çetin 

Görünmez atık, günlük yaşantımızda kullandığımız, aklımıza gelebilecek tüm ürünlerin imalatı sürecinde ortaya çıkan büyük miktardaki atıkları ifade eder. Görünmez atıkların büyük bir kısmı geri dönüştürülemez ve çöplüklere, depolama sahalarına ve yakma tesislerine gönderilir. Ürün üretilirken ortaya çıkan bu atığın yanı sıra, üretim süreçlerinden kaynaklı karbon ayak izinin de çevreye negatif etkisi oldukça fazladır. 

Bir ürünün fiziksel atık ağırlığı her zaman gerçek atık ağırlığı değildir. Görünmez atık genellikle bir ürün hizmet ömrünün sonuna geldiğinde üretilen atık değil, daha ziyade ürün tüketiciye ulaşmadan önce üretilen atıktır. Bu, tüketicilerin görmediği, yani “görünmeyen” bir atık türüdür ve tüketicinin doğrudan etkileyebileceği bir şey değildir. Yapılan araştırmaya göre 11 ürün grubu içerisinde imalatı süresince en çok görünmez atık oluşturan ürün grubu elektrikli ve elektronik eşyalardır. Örneğin 169 gram ağırlığa sahip bir akıllı telefonun üretimi sırasında oluşan atık yani görünmez atık 86 kilogram gibi muazzam bir ağırlıkta olup kendi ağırlığından 500 kat daha fazladır. Aynı şekilde bir dizüstü bilgisayarın görünmez atık miktarı 1200 kilogram, bir elektrikli matkabın görünmez atık miktarı 52 kilogramdır.

Üretim sırasında oluşan atıklar, tüketiciler tarafından görünür olmadığından, atıkların oluşturduğu çevresel etkiler dikkate alınamamaktadır. Görünmez atık bu nedenle görünür hale getirilmeli ve zamanla atık miktarlarının azaltılabilmesi için tüketiciler bilinçlendirilmelidir. Böylelikle tüketicinin hangi ürünü satın alacağını seçerken daha bilinçli kararlar vermesi sağlanabilir.

Bu çerçevede sürdürülebilir üretim ve tüketim önemlidir. Ürünler daha uzun hizmet ömrüne sahip olmalı, onarımı kolay olmalı ve nihayetinde atık hale geldiklerinde de yüksek oranlarda geri dönüştürülebilmelidir. Ürünlerin kullanım ömrünün uzatılması, yeni üretim ihtiyacını ve dolayısıyla üretim yoluyla üretilen atık miktarını azaltır. Yani görünmez olanı daha fazla insan için görünür kılmak, tüketicileri daha sürdürülebilir tüketim yapmaya teşvik eder.

Ne Yapabiliriz?

Tüketici olarak ilk adım, görünmez israfın farkında olmak ve bu bilinci benimsemek. 

•    Bir şeyler satın almadan önce gerçekten ihtiyacınız olduğunu ve bunların çevresel etkilerini düşünün; satın aldığınızı azaltın. 

•    Elektrikli cihazlar, kitaplar, giysiler, ev eşyaları, kendi yetenekleriniz bunları başkaları ile paylaşın.

•    İkinci el ürünler tercih edin,  kiralama yoluna gidin. 

•    Yeni bir ürün satın alırken, daha uzun ömürlü, uzun garanti süreli ve tamir bakım onarım hizmetlerinin iyi olduğu ürünleri seçin. Bu ürünler daha yüksek maliyette olsa bile uzun vadede tasarruf etmemizi sağlayacaktır.

•    Artık ihtiyaç duymadığınız eşyalarınızı atmak yerine ihtiyacı olan insanlarla verin, onlara yeni evler bulun.

•    Elektrikli ve elektronik cihazlarınızı daha uzun süre kullanmaya çalışın, onarın veya bağışlayın. Atık hale geldiğine eminseniz Belediyeleriniz veya Yetkilendirilmiş Kuruluşların oluşturduğu ayrı toplama sistemlerine verin ve geri dönüştürün. 

•    Onarım için yedek parça desteği sağlayan, üretimde geri dönüştürülmüş malzemeler kullanana ve atık yönetimi yapan markaları tercih edin ve arkadaşlarınıza tavsiye edin. 

Üreticiler, tüketiciler, karar vericiler, hepimiz görünmeyen atıkları azaltmak için harekete geçebilir, hep birlikte görünmez atıkları görünür hale getirebiliriz.


Kaynaklar;
•    Sveriges, Avfall (2015), The Total Waste Of Products – A Study On Waste Footprint And Climate Cost
•    https://ewwr.eu/thematic_focus/2020-invisible-waste/
•    https://www.avfallsverige.se/invisiblewaste/