Enerji Kalitesi ve TS EN 50160 Standardı
Yazı Dizisi -1

Bihter Ünlüsoy

Bu makalenin amacı Enerji Kalitesi konusundaki farkındalığın arttırılması ve öneminin hatırlatılması yönündedir.

Kaliteli enerji ile elektrik enerjisinin gerilimin frekansı, genliği, dalga şekli ve üç faz simetrisi açısından standartlar ile kabul edilebilir sınırlar içerisinde tanımlanan şekilde üretimi, iletimi ve dağıtımı hedeflenmektedir. Elektrik piyasasının giderek serbestleşmesi, teşebbüslerin rekabet ortamındaki güçlerini arttırmalarında ekonomik bir gereklilik olması, gerilim kesintilerine/bozukluklarına karşı hassas ve/veya gerilim kesintilerine/bozukluklarına yol açan cihazların kullanımının yaygınlaşması, yarı iletken teknolojisinin artması Enerji Kalitesi’nin stratejik bir konu haline gelmesine sebep olmuştur.

Enerji kaynağının sürekliliğin kaybolması ve kalitesizlik problemlerine bağlı maliyetlerin artması, gereğinden büyük boyutlandırılmış tesisatlar yapılması ve kaynak kullanımındaki tutarsızlıklar, enerji maliyetlerindeki gereksiz artışlar, işletme sürekliliğini sağlayan kritik ekipmanlarda yaşanabilecek arızalar Enerji Kalitesi nin önemsenmediği hallerde karşımıza çıkabilecek olumsuzluklardan sadece bazılarıdır.

ENERJİ KALİTESİNİN ÖLÇÜMÜ

Ölçülmeyen ve izlenmeyen hiçbir parametre denetlenemez, kontrol altına alınamaz, etkileri saptanamaz ve karşı bir önlem gerçekleştirilemez.

Ölçme, izleme ve denetleme mekanizmasının oluşturulması Enerji Kalitesinin kontrol altına alınmasının yanı sıra enerji tasarrufu ve verimlilik çalışmalarının yapılması için de bir gerekliliktir.
Akım, gerilim, güç, gerilim dengesizlikleri, güç faktörü “?” , frekans, güç katsayısı “cos?” , harmonikler, kırpışmalar (flicker) , geçici rejimler (transient) gibi ölçüm parametreleri ve hassasiyetinin tesbiti uygulamalara bağlı olarak değişiklik gösterebilmekle birlikte ilgili EPDK yönetmeliklerine ve EN 50160 standardına göre kayıt altına alınmalıdır. Belirtilen yönetmelikler dışında, EN 50160 standardını da içeren TEDAŞ tarafından Ekim 2007 tarihinde “Trafo Merkezleri OG-AG Güç Kalitesi Ölçüm Teknik Şartnamesi” yayınlanmıştır.

Bu şartname, TEDAŞ’ın enerji aldığı TEİAŞ’ın her bir ölçüm noktasında, TEDAŞ Trafo Merkezlerinde, TEDAŞ Dağıtım Merkezlerinde, Kesici Ölçü Kabini (KÖK) ’lerde ve TEDAŞ tarafından ölçüm yapılmasına ihtiyaç duyulan noktalarda; EPDK tarafından yayınlanan ilgili yönetmelik hükümlerine uygun olarak enerji kalite parametrelerinin ölçülmesi ve raporlanması hususlarını kapsamaktadır.

Bu doğrultuda Dağıtım merkezlerinde yönetmeliklerin ve standardın gerektirdiği hassasiyette kayıt yapabilecek kalite analizörlerinin kullanılması ve izleme sistemlerinin oluşturulması gerekmektedir.

Diğer yandan Türkiye elektrik sisteminde güç kalitesine etki eden değişkenleri ve güç akışını izleme, problemlerin tespiti, değerlendirilmesi ve karşı önlemlerin hayata geçirilmesi için TEİAŞ, TÜBİTAK, ODTÜ, YTÜ, DEÜ, HÜ uzman kadrolarının ortaklığı ile Güç Kalitesi Milli Projesi başlatılmış ve proje kapsamında bir de Güç Kalitesi izleme merkezi kurulmuştur.

ENERJİ KALİTESİ BOZUKLUKLARI

Aşağıdaki olaylar enerji kalitesi bozukluklarının başında gelmektedir;
* Gerilim düşmesi ve kesintisi
* Harmonikler ve iç harmonikler,
* Geçici güç frekanslı aşırı gerilimler,
* Dalgalanma,
* Geçici aşırı gerilimler,
* Gerilim dalgalanmaları,
* Gerilim dengesizlikleri,
* Güç/frekans dalgalanmaları

STANDART VE YÖNETMELİKLER

Ülkemizde yürürlükte olan konu ile ilgili standart ve yönetmelikler aşağıdaki gibidir;

* TS EN 50160 (Aralık 2011)
Genel Dağıtım Sistemlerinde Gerilim Karakteristikleri

* TS EN 61000-2-2 (2005) , TS EN 61000-3-2(2014), TS EN 61000-3-3 (2014), TS EN 61000-3-12 (2012) , TS EN 61000-4-7 (2005)+A1:2010), TS EN 61000-4-11(2006) ,                                                   TS EN 61000-4-15(2012), TS EN 61000-4-30(2010), TS EN 61000-4-34(2010)+A1(2010)
Elektromanyetik uyumluluk standartları (EMU)

* 25.09.2002 tarihli ve 24887 sayılı resmi gazetede yayınlanan “ Elektrik Piyasası Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği”
* 22.01.2003 tarihli ve 25001 sayılı resmi gazetede yayınlanan “ Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliği”
* 19.02.2003 tarihli ve 25025 sayılı resmi gazetede yayınlanan “ Elektrik Piyasası Dağıtım Yönetmeliği”
* 10.11.2004 tarihli ve 25639 sayılı resmi gazetede yayınlanan “Elektrik İletim Sistemi Arz Güvenilirliği ve Kalitesi Yönetmeliği”
* 12.09.2006 tarihli ve 26287 sayılı resmi gazetede yayınlanan “Elektrik Piyasasında Dağıtım Sisteminde Sunulan Elektrik Enerjisinin Tedarik Sürekliliği, Ticari ve Teknik Kalitesi Hakkında Yönetmelik”
* Yukarıda belirtilen yönetmelikler dışında TEDAŞ tarafından Ekim 2007 tarihinde “Trafo Merkezleri OG-AG Güç Kalitesi Ölçüm Teknik Şartnamesi” yayınlanmıştır.

* 03.01.2013 tarihli ve 28517 sayılı resmi gazetede yayınlanan “ Elektrik Piyasası Şebeke Yönetmeliği” değişikliği