EN 12464-2

Işık ve Aydınlatma

Çalışma Alanlarının Aydınlatılması

Yapı Dışındaki Çalışma Alanları

Yazı Dizisi-3

Engin Cebeci

Bu bölümde dış aydınlatma ile ilgili bilgi vermek istiyorum. Yazının 1.bölümünde çalışma alanlarına ait aydınlatma standardının iç ve dış çalışma alanları olmak üzere ikiye ayrıldığını belirtmiş ve standardın getirdiklerinden genel olarak bahsetmiştim. 2.Bölümde iç aydınlatma konularına yervermiştim. Bu bölümde ise standardın dış aydınlatma için ne tür bilgiler içerdiğinden bahsetmek istiyorum.
EN 12464 standardının 2.bölümü ‘Light and lighting – Lighting of workspaces – Part2 : Outdoor work places’ adı altında 2007 yılında yayınlanmış ve 2014 yılında da revize olup bugün kullandığımız halini almıştır.
Standart amacı dış alanlarda insanların gecede rahat çalışabilmesi için gerekli olan aydınlık düzeyinin bazı konfor değerleri ile tanımlanması olarak verilmiştir. Bu tanımdan yola çıkarak standardın iş amaçlı kullanılanılan dış aydınlatmayı içerdiği, spor sahaları ve dekoratif amaçlı dış aydınlatmalarla tünel - yol gibi farklı teknik değerlere ihtiyaç duyan aydınlatmaları içermediğini belirtmemizde fayda var.
Bu bölümde temelde aydınlatma tasarım kriterlerinin neler olması gerektiğinden bahsetmektedir. Tıpkı iç aydınlatma standardında olduğu gibi aydınlatmanın konfor, performans ve güvenlik değerlerine yer vermektedir. Standart ihtiyaç duyulan aydınlık düzeyi, düzgünlük değerleri, renk geriverimi gibi büyüklüklerin yanısıra, kamaşma ve ışık kirliliği gibi değerlerden de bahsetmektedir.
Dış aydınlatmada en önemli konulardan biri ışık kirliliğine yol açmayan bir aydınlatma yapılmasıdır. Bu amaçla standart iç aydınlatmadan farklı olarak çevredeki alanın aydınlatma değerlerini ana alana göre çok daha düşük bir seviyede belirlemiştir. (Tablo1)

Tablo 1

Ayrıca bu amaçla ‘Obtrusive Light’ rahatsız edici ışık / ışık kirliliği kavramı kullanılmıştır. Standart olması gereken değerleri aydınlatma tiplerine göre ayrı ayrı tanımlamıştır. (Tablo2)



















Tablo 2 – İzin verilen maksimum değerler (E1 karanlık alanlardan E4 çok aydınlık alanlara)

Standard yapılacak aydınlatma hesaplarının kaç noktada gerçekleşmesi gerektiğinden de bahsetmektedir. Bu amaçla hesap yapılacak alanın uzunluğuna göre hesap noktaları arasındaki mesafenin ne olması gerektiğide standartta tanımlanmıştır.
1 m için 0.2 m / 10 m için 1m / 100 m için 5 m aralıklarla hesap yapılmalıdır.
Önemli bir değerde kamaşmadır. Aydınlanmacılar açısından en zor olan kısım kamaşmanın ölçülememesi ve bunun sonucu olarak yapılan aydınlatmanın kamaşmaya yol açıp açmadığı konusunun kullanıcılara tam olarak ispatlanamamasıdır. Yapılan en büyük yanlış kullanıcıların ışık kaynağına bakıp kamaşma olduğundan şikayetçi olmasıdır. Ama standardında belirttiği gibi kamaşma insanın görüş alanı içinde oluşan rahatsızlıktır. Yani güvenli bir şekilde yürümek ya da araba kulanmak için baktığımız doğrultuda bizi rahatsız eden görmemize engel olan bir kamaşmanın olup olması biz aydınlatmacılar için önemlidir.
Fazla matematiğe girmeden formülü ve formül içindeki büyüklüklerin anlamından bahsetmekte fayda vardır.









Formülde RG CIE’in tanımladığı dış aydınlatma için kamaşma değerini göstermektedir.

Lvl aydınlatma sisteminin neden olduğu "veiling luminance "yani ışık kaynağının sebep olduğu görmeyi engelleyici parıltı.
Lve ise çevrenin neden olduğu "veiling luminance"  yani çevre yüzeylerden yansıyan ışığın sebep olduğu germeyi engelleyici parıltı.
Görüldüğü gibi kamaşma temelde ışık kaynağından gelen parıltı ile yansıyan ışığın parıltısına bağlı bir değerdir. Bu değerlerin belli
bir oran içinde olması önemlidir. Kuvvetli bir ışık kaynağı kullanılması mutlaka kamaşmaya neden olacak tanımı yanlıştır. Çevredeki aydınlık düzeyi ve buna bağlı olarak yansıyan ışığın parıltı değeri de önemlidir. Bu iki değer arasındaki fark arttıkça kamaşma olması kaçınılmazdır. Bunu engellemek için standart 4 özellikten bahseder, armatürün çalışma düzlemine göre doğru konumlandırılması, yüzeylerin yansıtma özelliğinin doğru belirlenmesi, armatürlerin yansıtma özelliğinin (reflektörlerinin) doğru seçilmesi, armatürün aydınlatma sağlayan alanının büyültülmesi gibi.
Görüldüğü gibi standardın temel hedefi doğru bir aydınlatma ile çevreye en az zarar verecek bir ortam oluşturmaktır. Bu standartlar öneri olmakla beraber bir çok yılın bilgi birikimi sonucunda oluşmuştur. Bu nedenle uygulanması bizler için doğru aydınlatmaya ulaşmak açısından oldukça önemlidir.