Binalardaki Mekanik Sistemlerin Yangın Anında Davranışlarının Belirlenmesinde Yangın Alarm Sistemlerinin Rolü -Bölüm 2

Binalardaki Mekanik Sistemlerin Yangın Anında Davranışlarının Belirlenmesinde
Yangın Alarm Sistemlerinin Rolü

Bölüm-2

Özcan Uğurlu

4. Havalandırma Sistemlerinin Yangın Alarm Sistemleri Tarafından Kontrolü ve İzlenmesi

Elektrik Mühendislerinin tasarımlarında havalandırma sistemlerinin yangın alarm sistemleri tarafından gerekli kontrol ve izleme çözümlerini üretebilmesi için, öncelikle havalandırma sistemlerinin genel yapısını ve duman kontrol cihazlarını bilmesi, ayrıca bunların elektriksel çalışma yapıları ile kontrol ve otomasyonu için gereksinimleri hakkında bilgi edinmesi gerekir.

Duman kontrolü dediğimizde aklımıza öncelikle konfor havalandırma sisteminin fan, klima santrali ve damper gibi mekanik malzemelerinin dumanın bina içinde yayılmasını kontrol etmek için önceden belirlenmiş konumları alması ya da işlevleri yerine getirmesi aklımıza gelir. Duman tahliye sistemi dediğimizde de oluşan yangın dumanının bina dışına atılması için ayrıca tesis edilmiş yangına dayanıklı havalandırma kanalları, damperler ve fanlar aklımıza gelir. Temelde amaç yangın oluşan bölgede, negatif basınç oluşturmak, komşu bölgelerde pozitif basıncın sürekliliğini sağlamak ve yangın oluşan bölgede oluşan dumanı diğer bölgelere yayılmadan bina dışına tahliye etmektir (Şekil 4).

Şekil 4. Yangın anında duman yönetimi

Örnekleyecek olursak; bir yangın bölmesinden yangın alarmı uyarısı alındığında o bölgeyi besleyen klima santralinin durması, o bölgeye ait taze hava giriş kanalı üzerindeki damperinin kapanması, kirli hava emiş kanalı üzerindeki damperin kapanması (bu işlemler yangının duman etkisinin diğer bölgelere akışını engellemek için yapılır) ve ardından o bölgedeki duman tahliye kanalı üzerindeki damperin açılarak, duman tahliye fanına çalış komutu verilmesi ve dumanın atımının sağlanması olarak özetlenebilir. Bütün bu işlemler yangın alarm sistemi ile doğrudan bağlantılı çalışan duman kontrol panelleri, röle modülleri ve kontak izleme modülleri ile yapılır. Konumlandırmalar yapılır, izlenir ve konumları panelde gösterilir. Bu örnekten de görüleceği üzere duman damperlerinin konumlandırılması, duman kontrolünde en önemli işlem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda öncelikle duman kontrol sistemlerinin genel yapısı ile bu sistemlerde yer alan, fanlar, duman damperleri ve kontrolleri konusunda bilgileri biraz açmakta fayda olacaktır.

Standartlar duman kontrolü için iki tip sistem tanımlamaktadır. Bunlardan birincisi mevcut havalandırma sisteminin yangın anında duman atımı içinde kullanıldığı sistemler (tahsis edilmeyen sistemler), diğeri ise yangın anında sadece duman kontrolü sağlamak amacıyla montajlanmış bileşenler kullanılarak yapılan sistemlerdir (Tahsis edilen sistemler). Tahsis edilmeyen sistemler diğer sistemlerle ortak öğeleri paylaşır (HVAC sistemleri gibi). Tahsis edilmeyen sistem yangın tespit edildiğinde ekipmanın normal işleyişini duman kontrol moduna değiştirilmesi esasında tasarlanır. Tahsis edilmeyen sistemlerin kullanımı günümüzde daha yaygın olmakta olup, bunun tek nedeni maliyetin düşürülmesidir.

Şekil 5. Duman damperi örnekleri

Konfor havalandırma sistemlerinde kirli hava emiş kanallarının, buna bağlı olarak kanal üzerindeki damperlerin ve emiş fanının duman atımında kullanılması durumunda fanların en az iki seviyeli çalışması (konfor durumu ve yangın durumu) ya da değişken hızlı (frekans konvertörü ile kontrol) olması söz konusudur. Bu durumda ekipmanların seçimin Makina Mühendisleri tarafından yapılmasının ardından Elektrik Mühendisleri’nce bu fanlara ilişkin her iki duruma ilişkin güç devrelerinin tasarlanması (MCC panolar), ayrıca yangın anında gerekli kontrollerinin yapılması için yangın alarm sisteminden alacağı komutların (duman kontrol panelleri, röle modülleri ve kontak izleme modülleri) projelerde belirtilmiş olması gerekmektedir.

5. Merdiven ve Asansör Kuyu Basınçlandırma Sistemlerinin Yangın Alarm Sistemleri Tarafından Kontrolü

Asansör kuyusu basınçlandırması ile kaçış merdivenleri basınçlandırması aynı özelliktedir. Bu tasarım ve uygulamalar yine Makina Mühendisliği alanı tarafından yapılmaktadır. Elektrik Mühendisliği alanı tarafından bu sistemlerin yangın anında çalışması için gerekli konumlandırmaların yapılması gerekmektedir.

Şekil 6. Asansör kuyusu basınçlandırması

Şekil 7. Merdivenkovası basınçlandırması

Gerek asansör kuyusu basınçlandırması ve gerekse merdivenkovası basınçlandırması uygulamasında çatıdaki hava giriş ağzındaki motorlu kapağın yangın alarmı oluştuğunda röle modülü ile öncelikle açılması, bu kapak açıldı bilgisi konum anahtarından kontak izleme modülü ile alındıktan sonra, basınçlandırma fanının kontrol noktasına röle modülü ile çalışma komutunun üretilmesi gerekmektedir.

6. Asansörlerin Kontrolü

Asansörlerin yangın anında davranışlarının belirlenmesi EN 81-73 Standardına göre, deprem anında davranışlarının belirlenmesi ise EN 81-77 Standardına göre yapılmaktadır.

Şekil 8. Asansörlerin yangın ve deprem anında davranışları

Yangın alarm sistemi ile asansör kontrol panosu arasındaki elektriksel bağlantıya ilişkin projelendirme ve uygulamalar incelendiğinde; genelde oluşan yangın alarmının konum bilgisine bakılmaksızın asansörlere önceden belirlenmiş durağa (yani kaçış katına) git uyarısının tek bir röle modülü vasıtasıyla kontrol edilmesinden ibaret olduğu görülmektedir.

Binanın her hangi bir katındaki asansör lobileri, asansör makine daireleri ve asansör kuyuları hariç diğer kapalı hacimlerde (daire içleri, odalar, ofisler v.b.) yangın algılaması oluştuğunda henüz asansörleri önceden belirlenmiş kata yönlendirmeye gerek yoktur. Yangının duman etkisi asansör lobilerine sirayet etmediği sürece asansörler kullanımda olabilir. Yangının duman etkisi binanın her hangi bir katındaki asansör lobileri, asansör makine daireleri ve asansör kuyuları gibi bir noktasına erişmiş ve algılanmışsa bu durumda asansörler önceden belirlenmiş durağa yani kaçış katına yönlendirilmelidir.

Eğer yangın algılaması kaçış katındaki - yani önceden belirlenmiş durağın önündeki - lobide bulunan detektörlerden yapılmışsa, bu durumda asansörler alternatif belirlenmiş durağa yönlendirilmelidir.

Binanın kaçış katı hariç diğer katlarından birinde sulu söndürme sisteminin akış anahtarı alarm bilgisi yangın alarm sistemi kanalıyla oluştuysa, bu durumda yangının etkilerinin asansör lobisine erişip erişmediğine bakılmaksızın asansör önceden belirlenmiş durağa yani kaçış katına yönlendirilmelidir.

Projelerde ve uygulamalarda deprem dedektörlerinin genelde asansör makine dairelerine konumlandırıldığı ve her asansör kontrol panosu için tekil olarak seçildiği görülmektedir. Deprem dedektörünün binanın yer küreye temas ettiği katta tesis edilmesi etkin algılama açısından gerekliliktir. Diğer taraftan binada tek bir deprem dedektörünün tesis edilmesi, bu dedektör sinyalinin yangın alarm sistemine aktarılması, yangın alarm sistemi tarafından röle modülleri kanalıyla her asansör panosunda kontrolün gerçekleştirilmesi, tesisat kolaylığı ve ekonomikliğin yanı sıra verilerin kayıt altına alınabilmesi, doğal gazı kesme gibi diğer gerekler için kullanılabilmesi ve tek bir noktadan izlenebilir olması kolaylığını sağlamaktadır.

7.Sonuç

Yangın ile mücadele amaçlı mekanik sistemlerin yangın anında davranışlarının belirlenmesi yangın alarm sistemleri tarafından yapılmaktadır. Deyim yerindeyse yangın alarm sistemleri, yangın anında mücadele edecek sistemlerin orkestra şefidir. Bu bağlamda yangın alarm sistemlerini projelendiren, uygulayan, denetleyen ve işleten meslektaşlarımızın bu sorumluluğun bilincinde olarak, ilgili mevzuat çerçevesinde hareket etmesi, eksiksiz olarak yangın alarm sistemlerini hayata geçirmesi ve işler kılması gerekmektedir.

REFERANSLAR