×

“ATEX” ve “EX-PROOF” Yazı Dizisi-1

Y.D.1


“ATEX” ve “EX-PROOF”
Yazı Dizisi-1
Nur Güleç


Merhaba değerli meslektaşlarım,


“ATEX” ve “EX-PROOF” bu iki kelime prosesinde yanıcı parlayıcı ortam olan veya yanıcı parlayıcı maddeleri depolayan işletmelerde önemlidir. Can güvenliği ve mal güvenliği açısından tehlikelerin değerlendirilmesi gerekli önlemlerin alınması teknik ve idari bazı koşullara bağlıdır. Teknik koşullar standartlar, direktifler olarak karşımıza çıkarken idari koşullar ise ilgili yönetmelikler, çalışma bakanlığı ve Sanayi ve Teknoloji bakanlığının yaptırımları olarak karşımıza çıkar.


Bilindiği gibi; TSE kurumu ülkemiz de standart oluştururken Avrupa standart kurumunun (EN) hazırlamış olduğu ilgili konudaki standartları asıl kabul eder ve ana standardı bozmadan ülke koşullarına göre ilaveler yapabilir. Kendi özel konumuza dönecek olursak EN 60079 serisi standartlar Ex-proof alanlarda uygulanan standartlar serisidir. Bu standart serisinin EN 60079-14 standardı (Patlayıcı gaz ortamları-Elektrik tesisatlarının tasarımı, seçimi ve montajı ) ile başlangıç noktası olan EN 60079-10-1 (Tehlikeli bölgelerin sınıflandırılması – Patlayıcı gaz ortamları ve 60079-10-2 (Tehlikeli bölgelerin sınıflandırılması – Yanıcı tozlu ortamlar )standartları çok önemlidir. Çünkü Ex-proof alan belirlenmesi ve alınacak önemlerin şekillenmesi bu noktadan başlar.


Ülkemizde de yönetmelik olarak kabul edilmiş eski ATEX 137 (1999/92/EC) , yeni ATEX 153 (potansiyel patlayıcı ortamlarda risk altında olan çalışanların korunması için ) eski ATEX 94/9/EC, yeni2014/34/EU (Elektrikli ve Elektrikli olmayan (mekanik) donanımların korunması için) direktifleri ve eski 94/9 /EC , yeni 2014/34/EU Direktifi altında olan ilgili TS EN 60079 serisi standartlar uyulması gereken standartlardır.


“ATEX” ve “EX-PROOF” doğası gereği teorik çalışmalar ile tehlike sınıfının ve tehlikeli alanların belirlendiği zor bir çalışma alanıdır. Birçok mühendislik disiplini birlikte çalışır, tasarlar, uygular ve işletmesini gerçekleştirir.


Tehlikeli alan belirlemenin en önemli başlangıç noktası olduğunun bilinci ile TS EN 60079 serisi standartların esas alındığı bu makale kaleme alınmış ve diğer ülke standartlarının yerleri de kısaca verilmiştir.


EN 60079-10-1 ve EN 60079-10-2 Standartları


EN 60079-10-1 standardı patlayıcı gaz ortamlarında oluşabilecek tehlikeli alanların sınıflandırılması, EN 60079-10-2 standardı ise yanıcı tozlu atmosferlerde oluşabilecek tehlikeli alanların sınıflandırılması patlayıcı ortamların (KUŞAKLAMA) (ZONE) tayini yapmak üzere hazırlanmış standartlardır.


Alan sınıflandırmasının yanıcı malzemeler, prosesler ve teçhizat özellikleri hakkında bilgi sahibi olan kimya mühendisleri( proses mühendisleri) tarafından tasarım aşamasında hesaplanması gereklidir. Diğer disiplinlerin (mekanik, elektrik, otomasyon ve bazı durumlarda inşaat ve mimari ) tasarımı zone haritalarının çıkartılmasına bağlıdır.


EN 60079-10-1 Standardı patlayıcı alandaki kimyasalların yanıcılık düzeyleri, boşalma kaynakları, yayılma hızları ve bu alandaki havalandırma koşullarına göre patlayıcı alan sınıflandırmasını yapmaktır. Standartta havalandırma tipleri doğal ve zorlamalı havalandırma olmak üzere iki sınıfa ayrılmış ve havalandırma derecesinin ve tehlikeli bölgeye etkisini belirtilerek bazı formüller verilmiştir.


Esas prensip olarak yanıcı bir maddenin boşalma hızı tehlikeli bir bölgenin boyutunu etkiler. Boşalma hızı ne kadar yüksekse, boşalma hacmi Alt Patlama Eşiği (LEL) ne kadar düşükse tehlikeli bölge boyutu o kadar büyür.


Tasarımı yapılan tesiste içinde yanıcı bir atmosferin nerede mevcut olabileceğinin veya yanıcı maddelerin boşalmasının nerede yanıcı atmosfer meydana getirebileceğinin belirlenmesi önemlidir. Yanıcı sıvılaştırılmış gazlarda boşalma bir buhar bulutu oluşur. Sıvılaştırılmış gaz bulutunu oluşturan bileşimlerin özelliklerine ve ortam sıcaklığındaki göre gaz bulutunun büyüklüğü değişir. Bilindiği gibi gaz yasalarına ortam sıcaksa gaz basıncı artar, basınç arttıkça kaynama noktası düşer ve patlamaya uygun bir ortam oluşur.


Tehlikeli alanların haritaları çıkartılma amacı teorik olarak hesaplanan bölgelerde tehlikenin en aza indirgeyerek uygun elektriksel ve otomasyon donanımının tasarım, uygulama ve işletmesini sağlamaktır.


EN 60079-10-2’de ise patlayıcı ortam oluşturma ihtimali bulunan tozlu alanların sınıflandırılması için KSt-değeri, patlayıcı toz sınıfı (St), süreklilik (saat/yıl), olasılık (yıl-1 ) kullanılmakta gazlar için anlatılan esaslar ile tehlikeli alan hesaplanmaktadır. Standartta tozlu ortamda film kalınlığı, tozun ortamda bulunma olasılığı, ortamın temizlenme ihtimali vb. hususlar değerlendirilerek alan sınıflandırması yapılmaktadır. Sıvılaştırılmış gazların patlamaları genellikle bir kapalı kap içeresinde olmaktadır ve buralarda hava çok azdır göreceli olarak patlama riski de azalacaktır. Diğer taraftan tozlar ise genelde havanın içerisine saklanmaktadır ve bu da toz patlama riskini artırmaktadır. Birinci patlama da ikinci patlamayı tetiklemektedir. Esas tehlike de burada yatmaktadır. Çünkü yerde yatan 1 mm kalınlığındaki toz kitlesi çok az bir yer tutuyor olmasına rağmen ortaya çıkaracağı tehlikeli alanı hesap etmeden neyi tetiklediğini anlayamayız. 1 mm yatan toz 500 kg/m3 bize 5m yükseklikte 100 g/m3 ten bir alan ortaya çıkarır. Bu da geniş seri bir patlama alanı oluşturmaktadır.


Bir sonraki yazımızda “Diğer Patlayıcı Ortam Sınıflandırma standartları, TS EN 60079-10-1 Patlayıcı Gaz Ortamlarda Alan Sınıflandırması Bölgeleri “ ile devam edeceğiz.

Paylaş:
E-BÜLTEN KAYIT
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!
Sosyal Medyada Bizi Takip Edin!
E-Bülten Kayıt