Alçak Gerilim Elektrik Tesisatlarında Güvenlik ve Risk

Yazı Dizisi-4

Alferd Mörx

Tercüme: Pınar Bilge

3. Çalışanların korunması ve sorumluluk

3.1 İlkeler

Dolaylı hasarların yanı sıra, alçak gerilim pano sistemleri planlanırken ve monte edilirken, Avrupa ve ulusal çalışanları koruma şartlarında da önemli referanslar, genel kabul görmüş teknik
standartlarda belirtilen (minimum) şartların da ötesinde yapılmasını tavsiye etmektedir.

3.2 Güvenlik, teknolojinin bugünkü durumu ve sorumluluk

1989’daki Avrupa Birliği Direktifi’nde ([10]’a, özellikle Madde 6 (2)’ye bakınız) çalışmayla ilgili her durumda çalışanların güvenliği ve sağlığının korunması için gereken tüm ilkelerin işverenin
sorumluluğunda olduğu zaten belirtilmiştir.

Diğer pek çok şeyin yanı sıra aşağıdakiler özellikle önemlidir:

1. Risklerin önlenmesi
2. Kaynaktaki risklerle mücadele
3. Özellikle hem iş yerlerinin tasarımında hem de çalışma ekipmanları ile çalışma ve üretme yöntemlerinin seçilirken, iş yerinde “insan” faktörünün göz önüne alınması, bilhassa işin monotonluğu ile önceden belirtilen bir iş hızında çalışma koşulunun hafifletilmesi ve bunların sağlık üzerindeki etkilerinin azaltılması.
4. Teknolojinin son durumunun göz önünde bulundurulması
5. Ciddi tehlikelerin önlenmesi veya azaltılması
6. Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çevrenin iş yeri üzerindeki etkilerinin uyumlu bir şekilde birbirleriyle bağlantılarını sağlayarak risk önleme planlarının yapılması
7. Genel riskin önlenmesinin bireysel riskin önlenmesinden daha önemli olması

Bu listede bulunan 4. madde, işverenlerin güvenli çalışma koşulları (iş yerleri) yaratma çalışmalarında en son teknolojilerle iş yapılandırma alanındaki en son yenilikleri takip etmeleri gerektiğini
açıkça belirtmektedir.

Hemen hemen bütün iş yerleri alçak gerilim pano düzeni ve bununla birlikte alçak gerilim pano sistemlerinin ve/veya bunlarda kullanılan parçaların tasarımı da bu şartlardan etkilenmektedir.
Ayrıca bu açıdan, var olan riskleri de göz önünde bulundurarak, teknolojinin en son hali bu en son teknolojiyi uygulama amacıyla işverenlerce izlenmelidir.

Burada çalışanların güvenliği için olan düzenlemeler anlamında kullanılan teknolojinin son hali ile teknik standartların durumunun birbirine karıştırılmaması özellikle önemlidir.

Örneğin, Avusturya Çalışan Güvenliği yasası B. [9] bu durumu teknolojinin son halini tam olarak açıklayarak dikkate almaktadır.

[9]’daki § 2 (8)’de, şöyle yazar:

§ 2 (8) Teknolojinin son hali

Federal yasa açısından teknolojinin son hali, düzgün işleyip işlemediği denenen veya onaylanan ve ilgili bilimsel görüşlere dayanan ileri teknolojik süreçlerin, tesislerin ve işletme usullerindeki gelişmelerin geldiği aşamadır. Teknolojinin son halini tanımlarken, özellikle benzer süreçler, tesisler ve işletme usulleri kullanılmalıdır.

Kural olarak, daha sonra teknik standartlar yerine teknolojinin son hali izlenecektir. Elektrik sistemlerinin planlanması ve uygulanması sırasında kabul edilen mühendislik kurallarında
belirtilen şartlarının ötesinde daha da ileriye taşınması gerekmese dahi alçak gerilim pano sistemlerinin projelendirilmesi, kurulumu ve çalıştırılmasındaki özel durumda bu işverenlerin göz
önünde bulundurması gerekir.

Bölüm 1-1’de daha önce anlatıldığı gibi, teknik standartların getirdiği şartlara uymak sadece olması gereken minimum koruyucu şartların
yerine getirilmesidir.

Bu olması gereken minimum şartların da ötesine geçen önlemlere bir örnek olarak Bölüm 3-3’te tartışılan ark hatası koruması ile ilgili önlemler verilebilir.

İş kazaları durumunda iş yerlerinin güvenli bir şekilde tasarlanması üzerine düşünmenin önemi giderek artmaktadır. Pek çok ülkede (Avusturya da dahil [11]), iş kazasının işverenin kusurlu bir
davranışına (kasıtlı veya ihmal sonucu) bağlı olduğuna dair bir şüphe bulunması durumunda idari cezai soruşturma başlatılır. Bazı koşullarda, ceza mahkemesinde de dava açılabilir, örneğin ihmal sonucu ölüme sebebiyet verme suçuyla yargılama olabilir ve bunun sonucunda şartlı tahliye verilebilir veya belirli bir süre hapis ile cezalandırılabilir.

3.3 Alçak gerilim pano sistemlerinde ark hatası

Ark hatalarına karşı koruma hem olası dolaylı hasarları azaltılan hem de işçi güvenliğini sağlayan önlemlere bir örnek olarak verilebilir.

IEC 61439 standardı uyarınca (ayrıca daha önce uygulanabilir EN 60439 standardı uyarınca) bu standart ile uyumlu donanımlar da dahil olmak üzere, ark hataları için, aşağıdaki nedenler belirtilebilir:

• Yoğuşma (elektrik panosundaki nem)
• Elektrik baraları ve dağıtım panosundaki bazı kısımlarda birikme şeklinde kirlilik
• Fırtına ve/veya anahtarlama dalgalanmalarını takiben geçici aşırı gerilim
• Ara sıra meydana gelen aşırı yükleme veya aşırı ısıl yüklemeyi takiben yalıtım malzemelerinin vaktinden önce (fark edilmeden) eskimesi
• Gevşek veya kopmuş bağlantılar, arızalı bağlantı noktaları
• Pano alt ekipmanları üzerinde çalışma

Ark hatalarının meydana gelmesinin olası sonuçlardan biri de pano sisteminin tamamen tahrip olmasıdır.

Bu bakımdan, 15 - 25 t/m² arasındaki yüksek iç basınç nedeniyle sac panolar da çevredekiler ve etrafında çalışan kişiler için bir risk meydana getirir. Ark hatasının etkisiyle yan duvarların, kapakların ve içindeki teçhizatın elektrik panosu kabininden fırlaması olağan dışı bir durum değildir.

Burada ark hatalarının bir diğer olası sonucu olarak elektriksel tutuşma sonucu yangın çıkması ve yayılması da söylenebilir.

1992’den 2001’e kadar olan dönemde GDV tarafından yapılan bir çalışmada ([4]’te verilmiştir) büyük hasarların en önemli nedeni olarak %24 ile “elektrik” gösterilmiştir.

Ark hatalarının etkilerini en aza indiren önlemler [12] ve [13]’te belirtilmiştir.

4. Özet

Alçak gerilim pano sistemlerini ve onlardan sağlanan alçak gerilim tesisatlarını planlarken ve uygularken, teknik koruma açısından pek çok durumda gerçek çalışma koşulları için genel kabul görmüş teknik standartlarda belirtilen olması gereken minimum şartların da ötesinde bir ihtiyaç olup olmadığının incelenmesi gerekir.

Bu çalışmalar bir yandan bu tür donanımların tamamen veya kısmi arızası sırasındaki Hasar Kesintisi Fonksiyonunu ve hasarlı sistem parçalarının yenilenme maliyetlerini, diğer yandan da işçi güvenliği şartlarını (bazı durumlarda kanunlarda da belirtilen) ve işverenlerin bunlarla ilgili yükümlülüklerini izlemektedir.

5. Referanslar
[01] Junge, Hans-Dieter; Müller, German; Elektrotechnik; VCH Verlagsgesellschaft mbH., D-69451, Weinheim, 1994.
[02] Finanzlexikon https://www.finanz-lexikon.de/geldeinheit_2784. html; son giriş tarihi 25.3.2015.
[03] Hosemann, Gerhard; Aufgaben und Ziele der Schutztechnik; yayınlandığı yer: Forst Hans-Josef  [Hrsg.]; Moderne Schutztechnik, VDE-Verlag GmbH., Berlin veOffenbach; 1988
[04] Hagebölling, V. [Hrsg.]; Technisches Risikomanagement, TÜVMedia GmbH, Cologne 2009
[05] Chan, J. Y., Milanovic, J. V.; Methodology for Development ofCustomized CustomerDamage Functions for Evaluation of Financial Losses due toVoltage Sags and Interruptions;
Makale 2009 IEEE Bükreş Enerji Teknolojileri Konferansında sunulmaküzere kabul edilmiştir, 28 Haziran- 2 Temmuz, Bükreş, Romanya; IEEE 2009

06] Alvehag, Karin; Söder, Lennart., Comparison of cost models for estimating customer interruption costs; Proceedings in Probabilistic Methods Applied to Power Systems (PMAPS); 2012.
[07] Lenz, Ulrich; IT-Systeme: Ausfallsicherheit im Kostenvergleich;2007; http://www.cio.de/a/it-systeme-ausfallsicherheit-im-kostenvergleich, 458076; son giriş tarihi 25.03.2015
[08] Şu sorunun yanıtları: “Arızanın süresine bağlı olarak, BT’de tamamen arıza olması durumunda işletim hasarınızın ne kadar yüksek olacağını düşünüyorsunuz?” Çalışma ECC, NEG tarafından
yürütülmüştür Federal Ekonomi ve Teknoloji Bakanlığı, Almanya; Kaynak: Statista GmbH, Johannes-Brahms-Platz 1, 20355 Hamburg, http:// de.statista.com/; 2015
[09] Avusturya Federal Cumhuriyeti; Çalışan Güvenliği Yasası – ASchG; Federal Gazette No. 450/1994, tarih 17.6.1994,düzenlenmiş şekliyle.
[10] 89/391/EEC; İş yerindeki işçilerin güvenliklerini artırmak vesağlıklarını korumak amacıyla uygulanacak önlemler üzerine 12Haziran 1989 tarihli Konsey Direktifi.
[11] Achatz, Bernhard; İş kazalarının yasal sonuçları nelerdir?https://www.wko.at/Content.Node/Service/Arbeitsrecht-und- -Sozialrecht/Arbeits-recht/Dienstverhinderung-und-Krankenstand/t/
Welche_rechtlichen_Fol-gen_kann_ein_Arbeitsunfall_haben_.html,son giriş tarihi: 30.4.2015
[12] ARCON - Panonuz için hava yastığı; Eaton GmbH, Vienna.
[13] IEC/TR 61641:2014, Alçak Gerilim Panosu ve kumandadonanımları – Dahilihata nedeniyle ark oluşması halinde test kılavuzu