Yangın Algılama Sistemlerinde Bakım
Bölüm-1 

Serdal Üngör

1. Özet

Güvenlik sistemlerinde hatasız çalışmanın her zaman garanti edilebilmesi için düzenli sistem bakımı mutlaka yapılmalıdır. Güvenlik sistemleri bu doğrultuda korunması ve sürdürülmesi gereken önemli bir yatırımdır.

Güvenlik sistemlerine yapılan bu bakım, koruyucu ve düzeltici önlemler için yapılır. Bakımlar altyapıyı gerekli seviyede tutmak ve güvenlik sistemini değişen çevre ve kullanım koşullarına sürekli olarak uyarlamak için gerekli tüm faaliyetleri içerir. Özellikle düzeltici önlemler genellikle ihmal edilir ve çok geniş kapsamlı sonuçları olabilir. Örneğin yapısal değişikliklerden sonra algılama sistemiuyarlanmaz ise sistemin zamanında tepki vermemesinden dolayı zararsız yanlış alarmlara kadar birçok olumsuz sonucu olabilir.

Birçok insan için bakım, sistem sağlığını iyileştirmekle eşdeğerdir. Sistemi ve bileşenlerini ayarlamaya, onarmaya veya değiştirmeye başlamadan önce dikkatli bir teşhis yapılmalıdır. Koruyucu ve düzeltici bakım ile, müdahaleden önce net bir tanı konulmalıdır. Esasen bakım bu tanı öncesi teşhis faaliyetlerini de kapsar. İlaveten eğitim, yardım hattı desteği, yedek parça ve 7/24 kalifiye personelin bulunması gibi diğer konularda bakım kapsamında değerlendirilir.

Güvenlik sistemlerinin bakımlarının kolaylığı üreticiye bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. İdeal olarak, bir sistemin optimum yaşam beklentisine göre düşük maliyetli bir bakıma ihtiyaç duyması beklenir. Ek olarak, esnek ve yukarı doğru uyumlu modernizasyon konseptleri, en yüksek aşınma ve düşük güvenilirliğe sahip parçaların bir sistemin kullanım ömrünün sonunda değiştirilmesini ve yenilenmesini sağlar. Modernizasyon, sistemin yaşam beklentisinin uzatılmasını sağlar.

Yetkinliğini ve tecrübesini kanıtlamış üretici firmanın bakım partneri olan deneyimli bir şirketin seçilmesi tavsiye edilir. Ek olarak, üretici firmanın ürün stratejisinin kademeli olarak modernleştirmeye imkan sağladığından, mevcut tesislerin ve sistemlerin ileriye doğru uyumlu bileşenler ürettiğinden emin olunmalıdır.

Birçok ülkede bakım, yasalarca zorunlu, standartlar ve yönergeler ile düzenlenmekle beraber,işletmeciler profesyonel bir yaklaşımla düzenli bakım yaptırarak tesislerindeki insan hayatını ve varlıklarını korumak üzere görevlerini güvenilir ve sorunsuz bir şekilde yerine getirmek isterler.

2. Temel hususlar

Mekanik sistemlerde, parçaların korozyondan korunması veya periyodik olarak yağlanması gerektiğinden dolayı servis veya bakım ihtiyacı tartışılmaz.

Elektronik bileşenler ve sistemlerde ise yaşlanma belirtileri genellikle açıkça görülmese dahi,düzenli bakımları gereklidir. Bir yangın dedektörü nadiren de olsa, çok sert çevre koşullarına maruz kalabilir ve bu çalışma koşullarına bağlı olarak performansı değişerek başarısız olabilir:

■ Güvenlik sistemleri, farklı konumlarda bulunan ve bir ağ yoluyla birbirine bağlı birçok cihazdan oluşabilir. Sistemin kullanım şartlarına bağlı olarak, cihazlar önemli ölçüde farklı bir ömür beklentisine sahip olabilir. Örneğin, bir soğuk odadaki dedektör, bir yeraltı garajındaki dedektörden farklı sürede ömrünü doldurur.

■ Haberleşme ağlarında, basit topraklama sorunları (potansiyel farklılıklar) veya elektromanyetikgirişim nedeniyle haberleşme protokollerinin olumsuz etkilenmesi söz konusu olabilir.

■ Tüketici elektroniği cihazları için altı ila sekiz yıllık bir yaşam beklentisi yeterli kabul edilebilir. Ancak bina güvenlik sistemlerinden çok daha uzun süre çalışma beklenir ve hepsinden önemlisi devrede olduğu sürede güvenilir bir şekilde çalışmalıdır. Örneğin bir televizyon günde iki ila on iki saat arasında çalışır, bir güvenlik sistemi ise günde 24 saat çalışmalıdır.

■ Bir güvenlik sisteminin kurulması ve devreye alınması, yatırımın büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Kurulan bir sistemden uzun yaşam beklentisi, yatırımın karlılığı üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Bir yatırım ne kadar uzun süre çalışır durumda kalırsa genel sistem maliyetleri daha düşük olur.

■ Bina güvenliği binanın bir parçası olarak kabul edilir, bu nedenle güvenlik sistemlerinin yaşam beklentisi bina yenileme süreleri ile karşılaştırılır.

■ Güvenlik sistemleri özellikle güvenilir olmalıdır. Bu güvenilirlik, sadece can ve değer kaybetme riski için değil, aynı zamanda bina yönetiminin günlük operasyonlarında mümkün olduğunca az sorun ve aksaklıklarla meşgul edilmesi ve sürekli yanlış alarmlar nedeniyle zaman içinde duyarsız kalınmaması için de gereklidir.

Güvenlik sistemleri genellikle insan müdahalesi olmadan arka planda çalışır. Bu yüzden bu sistemler kapsamlı olarak kendi kendini test yetenekleri ile donatılmıştır. Bununla birlikte, bu temelde sistemler hataların tespiti ile sınırlı olduğundan uygun önlemleri başlatabilmek için sistemin devamlı izlenmesi ve kontrolü gereklidir. Bu nedenlerle güvenlik sistemlerinin bakımı zorunludur. İtfaiye birimleri için teknik aktivasyon gereksinimleri de bakım gerektirir. Dikkatli bir şekilde gerçekleştirilen profesyonel düzenli bakım, sistem arızalarını ve yanlış alarmları azaltır. Ancak düzenli bakımlarla bir yangın alarm sisteminin kullanılabilirliği önemli ölçüde artırılabilir.

3. Yangın koruma sistemlerinin kalitesi

Bir güvenlik sisteminin kalitesi büyük ölçüde aşağıdaki parametrelere bağlıdır:

■ Etkinlik
Gerektiği gibi algılama ve yanıtlama yeteneği

■ Kararlılık
Zararlı ve yıkıcı etkilere dayanma yeteneği


■ Güvenilirlik
Hata ve arıza olmadan çalışma olasılığı
Bir yangın algılama sisteminin kalitesi kullanılabilirliğinin bir ölçüsü ile de ifade edilebilir. Başka bir ifadeyle:

Hazır olabilirlik- bir yangın koruma sisteminin kalitesini tanımlar. Bir tesisin belirli bir zaman diliminde istatistiksel veya gerçek kesinti süresinin bir ölçüsüdür. Bir sistemin hazır olabilirliği önceden belirlenemez. Ancak, bir cihaz konfigürasyonu yapılırken cihazla ilgili üretici firmanın verdiği örneğin revizyon süreleri veya MTBF değeri (arızalar arasındaki ortalama süre) gibi eşdeğer süreler dikkate alınarak bazı hesaplamalar yapılabilir.

Bir güvenlik sisteminin hazır olabilirliği ürünlerin kalitesi kadar işletme ve bakımın da kalitesine bağlıdır. İşletme ve bakım prosedürlerinin regüle edildiği ve denetlendiği ülkelerde % 99.9’lara varan oranlarda hazır olabilirlik istatistiksel olarak kayıt edilirken, Türkiye’de bu oranın % 30’larda olduğu tahmin edilmektedir. Özellikle İtfaiye’ye Otomatik Alarm İletimi’nin zorunlu olduğu ülkelerdeki sistemlerin sürekli (- otomatik) denetlenmesi nedeniyle hazır olabilirlikleri oldukça yüksektir.

AB standartlarına göre otomatik alarm iletim sistemleri, yangın güvenlik sistemlerinin bileşeni olarak kabul edilir. Bu doğrultuda ilgili standartlar yürürlüktedir (EN 50536, EN 50518). Türkiye de Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik- 4. Bölüm- 76/c Maddesi’ne göre algılama sistemlerinin itfaiyeye doğrudan haber verilmesi için alarm sistemi gereklidir. İlgili EN standartları ve yönetmelik maddesinin hayata geçirilememesi, kurulu sistemleri itfaiye tarafından otomatik denetiminden ve yerel bazı düzenlemelerin henüz tamamlanmamış olması da düzenli manuel denetimlerden muaf bırakabilmektedir. Tüm bunların sonucu olarak, bu pahalı altyapısal yatırımın etkin kullanılmaması ve değerli üretim tesislerinin ve binaların büyük risk altında kalması söz konusu olabilmektedir.

Yangın koruma sistemlerinin toplam kalitesi, planlama fazından bakıma kadar EN54-14:2018’de belirtilen tüm fazların uygun bir şekilde yönetilmesine bağlıdır. Burada yapılacak hatalar sistemin hazır olabilirliğine doğrudan etki eder. Bakım servisinin bir yangın alarm sisteminin kalitesi üzerindeki etkisi özellikle önemlidir.

Servis hizmetlerinin değerlendirilmesinde aşağıdaki kriterler dikkate alınmalıdır:


Tablo 1

■ Deneyim

■ Kullanılan ekipmanlar

■ Yeterlilik

■ Dokümantasyon

■ Lojistik ve benzerleri

Tüm bu kriterlerin değerlendirilmesi ile hizmet için bir kalite ölçüsü tespit edilir. Bu değer % olarak ifade edilir.

Bu kalite ölçüsü ya hazır olabilirlik süresini azaltır ya da uzun onarım sürelerine neden olur.

Buna bir örnek vermek gerekirse:

- Hattaki gürültüyü giderme amacıyla verilen bir serviste, halihazırda güncel bir dokümantasyon mevcut değilse, arıza giderme işlemi doğal olarak eksiksiz bir dokümantasyon sunulan yere göre çok daha uzun sürer.

- Niteliklerin yetersizliği, yangın algılama sisteminin hazır olabilirliğini de etkiler. Örneğin yanlış veya çok az dedektör öngörülmüş veya bağlantılardaki eksiklikler sistemin işlevselliğini sınırlayabilir.

Her bir faz kendi içindeki ağırlıklarıyla belirlenir ve daha sonra sistem kalitesi, fazların birbirleri ile dengeleri dikkate alınarak alt alta hesaplanır. Sonuç, yangın alarm sistemlerinin kullanılabilirliği % olarak bulunur ve eşdeğer kullanılabilirliği saat/yıl‘a dönüştürülür. Yangın alarm sistemlerinin kullanılabilirliğini hesaplamak için Excel tabanlı hazır araçlar kullanılabilir.

Bundan sonraki bölümde "Bakım Fazları, Bakım Programı, Bakım Süreçleri  Yapısı,  Bakım Türleri "  anlatılacaktır.