×

İşverenler İçin BIM


İşverenler İçin BIM
Ümit Balaban 

 
Kuzey Amerika da yapılan bir ankete göre 2007-2012 yılları arasında BIM adaptasyon oranın çok hızlı bir şekilde arttığı görülmüştür.

2007 yılında adaptasyon oranı %17 iken, 2012 yılında bu oran %71’e çıkmış ve yatırımcıların %62’si BIM deki pozitif geri dönüşü çok daha iyi algılamışlardır.
2014 yılında yayınlanan “The Business Value of BIM for Owners” anketinde işverenlerin %68’i projelerinde BIM’e ihtiyaç duyduklarını ve desteklediklerini belirttiler.

Bu yazımın amacı işverenlere BIM sürecini nasıl geliştirebilecekleri ve nasıl uygulayabilecekleri konusunda biraz fikir vermek olarak düşünebiliriz. Onların iç yönetimleri ve prosedürlerinin, planlama, tasarım, inşaat ve işletme bakım sürecine nasıl dahil olabileceklerini açıklamaya çalışmaktır.

BIM sürecinin en çok işverenlere fayda sağladığı ortada. Eminim ki birçok yerde BIM’in ne olduğunu ne amaçla kullanıldığını duymuşsunuzdur. Aslında bir Varlık yönetimi diyebiliriz. Yapıp işletmeye devam ettiğiniz yapının, proje aşamasından, işletme ve bakımına kadar ihtiyaç duyulan verinin (Çizim, doküman, çıktı vb.) saklanması ve doğru paylaşılmasıdır.

O zaman böyle bir imkanınız varken neden biraz daha planlı ve stratejik hareket etmiyoruz?
Aşağıda düzgün bir BIM sürecine dahil olmak ve BIM’i sadece 3B olarak değil varlığınızın proje aşamasından yıkılıncaya kadar geçen sürede doğru ve karlı bir şekilde üretilmesini sağlamak için yapılması gerekenlerden kısaca bahsedeceğim. BIM sürecinin olmazsa olmazları neler? Bu yapılması gerekenlerin BIM sürecine ne gibi bir faydası oluyor? Kısaca inceleyelim.


Proses
National BIM Standard-US (NBIM-US) Versiyon 3’de “İşveren Proje Gereksinimleri” adlı dokümanda (Owner’s Project Requirements-OPR), projede yapıya ait genel ihtiyaçlar, “işletme” gereksinimleri, beklentiler ve nasıl kullanılması, yönetilmesi gerektiğine ait bilgiye detaylı ulaşabilirsiniz. Burada ise kısa konu başlıkları ve onların amaçlarını görmüş olacağız.

BIM’in teknolojisi gereği ve içerisindeki verilerin birlikte çalışabilirliği, işverenlere kendi özel ihtiyaçlarına bağlı olarak çeşitli yollarla BIM’i uygulanmasına izin verir. Tasarıma ve inşaat sürecine ek olarak BIM, varlık yönetimi, bina otomasyonu, iç disiplin koordinasyonu, metraj, maliyet analizi gibi konularda yardımcı olur.

Modeller en iyi bina verimliliği için planlama yapılarak, tasarım, inşaat ve işletmeye uygun hale getirilecek kaynak ve bilgiyi saklayarak oluşturulur.

BIM’in en verimli şekilde uygulanması için aşağıda belirtilmiş maddelerin tamamlanması ve standartlara uygun hazırlanması gerekmektedir.

 
  • İşveren sözleşmesinde diğer katılımcılara (tasarım, inşaat, işletme vb.) ve paydaşlara proje teslim metoduna bağlı (Design-bid-build, IPD, vb.) BIM sürecinde ihtiyaç duyacakları minimum gereksinimler tanımlanmalıdır.
  • Proje paydaşlarına Modelleme için gerekli olan roller ve sorumluluklar tanımlanmalıdır.
  • Proje paydaşlarının işbirliği ile “BIM Uygulama Planı” (BIM Project Execution Plan-PxP) hazırlanmalıdır.
  • Belirli zaman periyotlarında Model ve Teslim Verilerinin, tanımlanmış PxP’ye göre kontrol edilmeli ve yönetilmelidir.

BIM Gereksinimlerini Tanımlama

BIM gereksinimleri işveren tarafından tanımlanmalıdır. İşverenin belirlemiş olduğu hedefler, iş tecrübesi ile birlikte OPR’nin şekillenmesini sağlar. (Owner’s Project Requirments)
İşveren olarak ihtiyaç duyulan BIM hedefleri belirlendikten sonra, BIM Proje ekipleri bu hedefleri anlar ve ihtiyaç duyulan teknolojik yöntemlerini ve ekip yeterliliğini kontrol eder. BIM hedefleri BIM Kullanımı ve BIM ihtiyaçlarına öncülük eder.

BIM Kullanımı Amacı ve Gereksinimler

Birçok standart içinde bu konuya ait referanslar ve örnekler bulabilirsiniz. Başlıca standartlar olarak NBIM-US ve PAS-1192’ye bakabilirsiniz.
BIM Kullanım amacını 3 bölüme ayırabiliriz. Bunları “Gerekli BIM Kullanımı”, “Geliştirilmiş BIM Kullanımı” ve “İşveren Talebine Bağlı BIM Kullanımı” olarak düşünebilirsiniz. Biraz daha detaylandırmak gerekirse BIM Kullanım amacında belirlenecek yöntemlerin İşveren tarafından tanımlanması ve işverenin bu konuda açıklayıcı olması gerekmektedir. Projeye dahil olan paydaşlar bu amaçlara yönelik bir model geliştirme zorunluluğunda olacaklarını bilmeliler. Eğer işveren tarafından bu tanımlar doğru açıklanmamışsa BIM süreci hiçbir zaman doğru ilerlemeyecektir.


Proje Teslim Metodu

Proje Teslim Metodu, projeye ait bilgilerin nasıl paylaşılacağı ve BIM’in nasıl geliştirileceği konusunda fikir verir. Design-Build  projelerinde tek BIM Manager yeterli olurken, Design-Bid-Build projelerde ise en az iki BIM Manager’a ihtiyaç duyulmaktadır. İşverenin proje teslim metodunu belirlerken aynı zamanda proje ekipleri arasında bilgi yönetimini ve proje aşamalarında ki dosya paylaşımını da yönetmesi gereklidir.  Proje kontratında tasarım ve inşaat için sorumlulukların tanımlanması ayrıca Level of Development (LOD) ve bölüm sorumluluklarının da tanımlanması gerekmektedir.

Proje teslim metodu İşveren/Tasarım ve İşveren/Yüklenici arasında çok net bir şekilde tanımlanmalıdır. İşveren Fikri Mülkiyet haklarını iyi tanımlamalı ve proje verilerinin kullanımını PxP planında belirtmelidir. Proje verileri aşağıdakileri içerebilir:

 
  • Model Dosyaları (BIM,CAD)
  • Çizim Dosyaları (CAD,PDF,Çıktılar)
  • Elektronik Kullanım Kılavuzları
  • BIM’den elde edilen tablo/metin bilgileri
  • Başka proje verilerine ait referans dosyaları

Devir teslim doküman gereksinimleri işveren tarafından dikkate alınmalıdır. İşveren varlık yönetimi için gerekli olan bakım ve işletme ihtiyaçlarını ve bu ihtiyaçları karşılayacak gerekli proje verisini tanımlamalıdır. İşveren ayrıca gelecekte işletmeyi düşündüğü yapıyaaa ait nasıl ihtiyaçlarının olduğunu, minimum gereksinimlerini veya önemli ekipmanları için gereksinimlerini tanımlamalıdır. Böylece BIM üzerinden nasıl bir destek alacağını ve paydaşların bu modeli nasıl geliştireceğini belirtmiş olur. Örneğin; Bir ekipmanın üretici, model, seri numarası gibi bilgilerini model üzerinden isteyebileceği gibi, garanti süresi, montaj tarihi, bakım zamanlaması ve üretici iletişim bilgilerini model üzerinde isteyebilir. Böylece işletme sırasında kullanılacak yazılıma doğru bilgi aktarılmış olur.

Takım Rolleri ve Sorumlulukları

Özellikle büyük ve karmaşık projelerde, işveren tarafında BIM Temsilcisi mutlaka atanmalıdır. Bu bir danışman olabileceği gibi kendi ekibinden biri kişi de olabilir. Takım rolleri ve sorumlulukları bölümünde, işveren Proje BIM Manager Rolünü, Disiplin BIM Liderlerinin tanımını ve bu kişilerin nasıl işbirliği içinde nasıl çalışacağından bahsetmelidir.

İşveren BIM Temsili; işverenin ihtiyaçlarını ve diğer paydaşlar arasında nasıl iletişim içinde olacağını belirtmelidir. Nasıl projelerin inceleneceğini, yorumlanacağını ve BIM teslimlerinin nasıl yapılacağını da paydaşlara PxP ile anlatmalıdır.




BIM Manager’in Rolü ise işin nasıl yapılacağına bağlı olarak değişmektedir. (Design-Build / Design-Bid-Build) En önemli görevlerinden biri BIM’in işleyişini verilen OPR ve PxP’ye göre yönetmek ve kontrol etmektir. Bütün modelleri takip etmek, veri tabanını güncellemek ve koordine etmektir. Bu şekilde sayılabilecek birçok görev tanımlanabilir. Daha önceki yazımda BIM Manager kimdir ve görevleri nelerdir diye tanımlamıştık.

Ekiplerin işbiriliği içinde çalışması,  BIM sürecinin en önemli aşamalarından biridir. Bütün paydaşların katılacağı ve bilginin doğru aktarılması, koordinasyon sorunların çözülmesi için belirlenmiş zaman dilimlerinde BIM Koordinasyon toplantıları düzenlenmelidir. Bu toplantı tarihleri ayrıca PxP içinde tanımlanmalı ve toplantıya katılımın önemli olduğu vurgulanmalıdır.

BIM Proje Uygulama Planı (BIM Project Execution Plan – PxP)

PxP dokümanı BIM Uygulama için en önemli dokümandır. BIM uygulama planı için izlenmesi gereken adımları aşağıdaki tabloda bulabilirsiniz. Daha öncede belirttiğim gibi bu PxP dokümanını hazırlamak için birçok standardı inceleyebilirsiniz. (PAS 1192, RIBA, NBS, CIC vb.)




Daha sonraki bölümlerde bunu daha detaylı incelemeye çalışacağız. PxP için önemli olan bölümlerin
 
  • BIM Hedefleri ve Kullanım Amaçlarının doğru tanımlanması
  • BIM Proje Uygulama Prosesinin doğru tasarlanması
  • Bilgi Değişim Prosedürünün geliştirilmesi
  • BIM Altyapı gereksinimlerinin tanımlanması olduğunu bilmelisiniz.
Proje Gereksinimlerini ve Teslimlerini Yönetme

Bu bölüm BIM sürecin yönetilmesi ve kalitesinin arttırılmasına yöneliktir. Birçok paydaşın bir arada çalıştığı ve doküman paylaştığı projelerde bu verinin kalitesini nasıl kontrol edebiliriz? İşte tanımlar tamamen buna yöneliktir. Öncelikle Kalite Planlaması yapılıp sürecin adımları PxP içerisinde tanımlanmalıdır. Burada modellemenin nasıl takip edileceği, nasıl son teslime hazır edileceği gibi konuların bilgisinin paylaşılması gereklidir.

Kalite kontrol aşamasında ise, dosyalar veya “metadata” diye tanımladığımız grafiksel olmayan verilerin doğrulanması için işveren tanımlarına yönelik ilerlenmelidir. Örneğin, teslim tarihi, dosya ismi, dosya tipi, içeriğe ait genel tanımlar ve veri alışverişinin nasıl yapılacağını belirten açıklamalar PxP içerisinde tanımlanmalıdır. Bu sebeple İşveren ile birlikte hazırlanan kalite kontrol listesi bütün paydaşlar tarafından kabul edilir ve model paylaşım aşamasında BIM Manager tarafından uygulanır.




Altyapı ve Standartlar

Teknoloji altyapısı ve standartlar BIM sürecinin önemli bölümlerinden biridir. Öncelikle teknoloji altyapısını ele almak gerekirse, İşveren tarafına bu konuda düşen görevlerin olduğunun bilinmesi önemlidir. Her ne kadar projeyi modelleyen İşveren olmasada modeli açıp bakacak ve inceleyecek olan İşverenin tanımlamış olduğu ekiptir. Bu sebeple İşveren BIM iş akışında aşağıdaki teknolojik gereksinimleri tanımlamalıdır.

 
  • İşveren Bilgisayar gereksinimleri
  • Desteklenen dosya formatları ve versiyonları (CAD, PDF, RVT, NWD vb.)
  • Gelecekte uyumluluğu destekleyen gerekli standartlara uygun ihtiyaçların karşılanması

Standartlar konusu üç ana başlıkta incelenebilir. Bunlar iç standartlar, ana standartlar ve referans standartlar olarak tanımlanabilir. İşveren proje paydaşları ile hangi standarda uygun çalışacağını tanımlamalıdır. Aşağıda “NBS BIM Guide for Owners” dokümanında geçen standartları bulabilirisiniz.
 
  • Design to Spatial Program Validation (SPV) (NBIMS‐US™ V3)
  • Design to Quantity Takeoff for Cost Estimating (NBIMS‐US™ V3)
  • Design to Building Energy Analysis (BEA) (NBIMS‐US® V3)
  • Building Programming information exchange (BPie) (NBIMS‐US™ V3)
  • Electrical System information exchange (Sparkie) (NBIMS‐US™ V3)
  • Heating, Ventilation and Air Conditioning information exchange (HVACie) (NBIMS‐US™ V3)
  • Water System information exchange (WSie) (NBIMS‐US™ V3)
  • IFC2x3 Coordination View (NBIMS‐US™ V3) (http://www.buildingsmarttech.org/downloads/view‐definitions/coordination‐view/subschema/
  • CoordinationView_V20_EntityList_IFC2x3_Version16_Final.pdf)
Bunların dışında farklı ülkelerin standartları da İşveren tarafından kabul edilebilir ve o standartlara uygun bir PxP hazırlanabilir.


Bütün bu standartlarda bahsedilen bir diğer konu ise  “Dosya Ağacı” ve “Model Gereksinimleri” dir.
Dosya ağacında (File Structure) işveren kendi istediği tanımları belirleyebilir. Standartlara uygun dosya isimlendirme, içerik isimlendirme, dosya paylaşımı yöntemleri ve teslim dokümanlarının standartlarından bahsetmelidir.
Dijital dokümantasyon ve arşivleme, belirlenen standartlara uygun ilerlenmesi gerekmektedir. ISO 19005-3(2012) ve ISO 32000-1(2008) standartları başlıca doküman yönetim standartlarıdır.

İşveren tarafından isimlendirme metodunun belirlenmesi önemlidir. En önemlisi ise dosya paylaşım yöntemidir. Eğer işveren ortak veri platformunu (Common Data Environment-CDE) oluşturmaz ise en büyük iş kaybı burada yaşanacaktır. Çünkü paydaşlar iş ile ilgili bilgileri eksik alıp eksik paylaşmış olacaklardır ve eminim ki hiç kimse burada oluşan veri kaybının işi ne kadar zarara uğratacağını hesaplamamıştır. Kısaca belirtmek gerekirse dokümanların eksik paylaşılması özellikle inşaat sürecinde sök ve taklara kadar giden bir kayba sebep olur.
Modelleme Gereksinimleri
Bu bölüm BIM’in önemli aşamalarından biridir. Her ne kadar BIM sadece 3B modelleme demek değilse de, 3B model olmadan BIM sürecini tam anlamıyla yönetmek anlamsız ve zor olacaktır.
Model Gelişim Seviyesi (LOD) modeli genel olarak ele almaz. Model içinde bulunan her bir elemanın detay seviyesini tanımlar. Bu yüzden İşveren tarafından tanımlanmalıdır. Ayrıca tasarım aşamasındaki LOD ile inşaat sürecindeki LOD tanımları birbirinden farklıdır. Daha önce de belirttiğim gibi standartlar bu konuda yeterli seviyede yönlendirmeyi kullanıcıya sağlar.




Tanımlanmış olan LOD’ler daha sonrasında sorumluluk olarak proje paydaşlarına atanmalıdır. PxP’de tanımlanan bütün bu sorumluluklar modelleme için gerekli özelliklerdir. Böylece üretilen model kullanım amacına uygun olacaktır. Sadece görsel bir tanım olmadığını ayrıca görsel olmayan (non-graphical) bilgininde içinde tanımlanması gerektiği unutulmamalıdır. Aşağıdaki görselde Model Gereksinimlerine ait örnek süreci bulabilirsiniz.



Yukarıda ana başlıkları ile ele almaya çalıştığım bütün bu konular yaklaşık 50 sayfalık olan “NBS BIM Guide for Owners” dokümanında tanımlanmıştır. Peki bu standartlar ve prosedürlerin yazılması, Türkiye’de yapılan BIM projelerinde bu standartlara uyduğumuzu mu gösteriyor? Ne yazık ki hayır. Bir çok “biz BIM yapıyoruz” projesinde BIM uygulama planı bile bulunmamaktadır. Bizler daha çok BIM’i 3B modelleme olarak görmekteyiz ve sadece tek taraflı olarak düşünmekteyiz. Genelde söylediğim BIM=İşbirliği konusu göze alınmalıdır. İster işbirliği diyebilirsiniz isterseniz Sürdürülebilirlik. Önemli olanın doğru bilginin doğru zamanda doğru kişi/kişiler ile paylaşılması ve saklanmasıdır. Zaten en büyük problem burada oluşmaktadır. Gelin kısaca bir işverenin BIM isterken tanımlaması gereken konuları özetlemeye çalışalım.

En önemli kısım doğru bir BIM Uygulama Planının PxP yazılmasıdır. Bununla başlayan süreçte bu uygulama planında BIM’e neden ihtiyaç duyulduğu ve üretilecek modelin ne amaç ile kullanılacağı (Coordination, 4D, 5D, 6D) tanımlanmalıdır. Kısacası ben BIM istiyorum LOD 500 olsun vb. talepler ile yola çıkılmamalıdır. Proje teslim metotları belirlenmeli ve özellikle son teslim dokümanlarında ne istendiği açık bir şekilde tanımlanmalıdır.

Diğer önemli konu ise proje katılımcılarının sorumluluklarıdır. BIM Manager, BIM Specialist, BIM Design Lead vb. kişilerin sorumlulukları ve görev tanımları doğru atanmalıdır. Dosya paylaşım prosedürü doğru tanımlanmalıdır. Hangi ortak platformdan yararlanacağı belirlenmelidir. (Aconex, ProjectWise, FTP vb. ) Bu dosya paylaşımları asla bir e-postaya ek veya wetransfer gibi kısa süreli paylaşım siteleri üzerinden olmamalıdır. İşveren tarafından belirlenmeli ve raporlanabilir olmalıdır.

Yapılan modellerin süs olarak kullanılmayacağı bütün paydaşlar tarafından anlaşılmalı ve buna uygun kalite kontrol prosedürleri tanımlanmalıdır.

Kullanılacak teknolojik donanım ve yazılım bilgileri paylaşılmalı ve hangi versiyonlarda nasıl dosya formatlarının kabul edileceği işin başında PxP de tanımlanmalıdır. Proje paydaşları farklı yazılım ve versiyonlarda da çalışıyorsa, ortak format ile dosya paylaşmalıdırlar. Bu tür farklı yazılımlar ile çalışan firmalar işvereni bilgilendirmeli ve BIM için gerekli IFC (Industrial Foundation Class) modelini paylaşabilmelidirler.

Standartlara uymayı ve buna göre çalışmayı sevmesek de, BIM standartlara uymadan çalışılabilecek bir süreç değildir. Bu yüzden bir veya birden fazla standart kabul edilmeli ve onlar PxP’de referans olarak tanımlanmalıdır. Çünkü işi alacak firma/firmalar nasıl bir modelleme, dosya isimlendirme, model sorumluluğu alacağını bilebilir ve işverenin BIM için  istediği modeli üretebilirler.

İşveren ne istediğini çok net bir şekilde tanımlamalıdır. Eğer tek başına bunu tanımlayamıyorsa tasarım firmasından destek alabilir veya bu konuyla ilgili bir danışmanı kendisine destek olması için çalıştırabilir.

Planlamak ve sonrasında işe devam etmek önemlidir. BIM bu konuda işleyişi doğru ve stratejik olarak tanımlamanıza ve beklentilerinizi net bir şekilde paydaşlara aktarmanıza imkan sağlar. Bu yüzden İşveren olarak kendi varlığınızın en karlı şekilde yönetimi ve işletilmesi için bu sürece dahil olmanız avantaj olacaktır. BIM süreçlerinizi doğru tanımlamak bu isteğinizin en temelidir. Temeli düzgün atmalı ve üstüne eklenecek bölümleri düzgün yönetmelisiniz. Sonuçta BIM sürecinde en çok verimliliği elde edecek kişi/kişiler sizler olacaksınız.

Her ne yaparsak yapalım insan doğasına uygun olmalı. İnsanları bir araç gibi kullanamayız; onları nasıl gelişeceğine yönlendirebiliriz… Henry Gantt



Referanslar:

National BIM Guide for Owners - National Institute of Building Sciences
PAS-1192
CIC-BIM Protocol
Paylaş:
E-BÜLTEN KAYIT
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!
Sosyal Medyada Bizi Takip Edin!
E-Bülten Kayıt