Çocuk Oyun Alanları ve Alışveriş Merkezlerindeki
Elektromanyetik Radyasyonun Değerlendirilmesi
 ve
 Çözüm Önerileri

Hilal Sak, Mehmet Duman 
 

ÖZET

Bu çalışmada halk sağlığında elektromanyetik alanlardan kaynaklanan maruziyet ve bu maruziyetin etkileri incelenmiştir. Halkın sıkça etkileşime girdiği sosyal alanlarda, çocuk oyun alanları ve alışveriş merkezleri etrafında yapılan manyetik alan ölçüm sonuçları ülkemizin belirlediği Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) güvenlik limitleri ve çalışmalarının ışığında değerlendirilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization - WHO) tarafından tanınan Uluslararası İyonize Olmayan Radyasyondan Koruma Komisyonu (International Commission on Non- Ionizing Radiation Protection -ICNIRP) tarafından genel halk için belirlenen 24 saat elekromanyetik maruziyete karşı çocuk oyun alanları ve alışveriş merkezlerinde alınabilecek önlemler, çözüm önerileri sunulup araştırmalar incelenmiştir. Ülkemizde Ankara’da bir ilkokulda ve Samsun’da bir alışveriş merkezinde yapılan ölçümler baz alınmıştır.

Anahtar kelimeler - EMR, EMA, baz istasyonları, BTK, WHO, ICNIRP, çocuk oyun alanı, AVM


I.  GİRİŞ

Günümüzde bilimsel ve teknolojik gelişmelerin sonucu olarak sağlanan kolaylıklar sebebiyle hayatımızda daimi olarak kullanılan elektrikli aletler, haberleşme araçları, biyomedikal cihazlar, elektronik baz istasyonları fayda sağladığı gibi elektromanyetik kirlilik de yaratmaktadır. Elektromanyetik radyasyon (EMR) dalga özelliği gösteren radyasyon olarak tanımlanmaktadır. EMR, iyonlaştırıcı olan ve iyonlaştırıcı olmayan olarak 2 radyasyon tipine ayrılır [1]. İyonlaştırıcı olmayan EMR uygulamalarının günlük yaşantımızda kullanımı günden güne artmaktadır. Radyo Frekans (RF) bölgeleri radyo ve televizyon yayınında kullanıldığından haberleşmede elektromanyetik dalgaların sonucu olarak; birçok insan iyonize olmayan elektromanyetik radyasyona maruz kalmaktadır [2]. Artan iletişim ve haberleşme teknolojilerinin kullanıcı yoğunluğu sosyal alanlarda baz istasyonlarının kurulumunu arttırmıştır. Baz istasyonu artışında EMR ölçümleri ve değerlendirilmesi insan sağlığı açısından büyük önem arz etmektedir. Sosyal hayatta hizmet bölgesinin arttırılması amacıyla kurulan Wi-Fi erişim noktaları ve baz istasyonları iyonlaştırıcı olmayan (300 GHz frekansından düşük) frekans bölgesinde çalışıyor olmasına rağmen canlı sağlığı açısından günümüzde güncel tartışma konularındandır [3]. Japonya’daki çocukluk çağı lösemisi ile manyetik alanlar arasında bir ilişki olduğunu bildiren bir makale yayımlanmıştır. Çocukların yatak odalarında manyetik alan seviyelerinin ölçülmesiyle yüksek Elektromanyetik Alan (EMA) maruziyetinin çocukluk çağı lösemisi ile anlamlı bir ilişki içinde olduğu bildirilmektedir [4].
 

Samsun’daki alışveriş merkezinde 100 kHz -3GHz frekans bandında yapılan Elektromanyetik Radyasyon (EMR)
ölçümleri yorumlanmış, alışveriş merkezinin açık olduğu saatlerde elektrik alan şiddetinin %56 oranında artabildiği
belirlenmiştir. Buna ek olarak, ölçülen   değerinin sabah saatlerinde ölçülen değere oranla %82 daha fazla olduğu görülmüştür [5].

Elektromanyetik radyasyon kaynağı olan kablosuz cep telefonu kullanımıyla lenfoma, malign ve benign beyin tümörü, kan basıncı değişiklikleri tartışılmaktadır [6].

ICNIRP tarafından okul, çocuk oyun alanları ve kreşler için önerilen sınır değer 2 miliGauss (mG) olarak verilmiştir. [7].

II. MALZEME, YÖNTEM VE BULGULAR

Elektromanyetik dalgaların oluşturduğu etkiler için EMR etkileri uluslararası standartlara göre limit değerler ile sınırlandırılmıştır. Dünya Sağlık Örgütü tarafından tanınan ICNIRP, insanların günde 24 saat EMA’a maruz kaldığını belirtmiştir [8]. Ülkemizde ise EMR üzerine yasal düzenlemeleri yapan BTK, elektronik haberleşme cihazlarında ICNIRP limit değerlerini göz önüne alarak yönetmelikleri hazırlar. Türkiye’de 900 MHz,1800 MHz,2100 MHz ve 2600 MHz bantlarını kullanan üç hücresel sistem operatörü bulunur. Ülkemizde, ICNIRP tarafından belirlenen limit değerlerinin herhangi bir ortam için %70’ine; cihaz başına ise %20’sine denk gelmektedir [9]. BTK tarafından belirlenen limit değerler yönetmelikte; 900 MHz için 30.9 V⁄m, 1800 MHz için 43.7 V⁄m, 2100 MHz için 45.75 V⁄m olup 2.45 GHz frekansını kullanan Wi-Fi cihazları için ise 45.75 V⁄m’dir. 

Şekil 1. ICNIRP ve Türkiye limit değerleri

Örneğin, 900 MHz için ICNIRP ve Türkiye limit değerleri karşılaştırması yukarıdaki grafikte yer almaktadır [10].

Samsun’da bir alışveriş merkezinde yapılan elektromanyetik radyasyon ölçümleri 80 bin metrekare kapalı alanı ve 160’tan fazla mağazası olan, Karadeniz Bölgesinin en büyük alışveriş merkezinde 2016 yılında gerçekleştirilmiştir. Alışveriş merkezinin haftanın 10:00 - 22:00 saatleri arasında açık olduğu belirtilmiştir. Alışveriş merkezinin etrafında ve çatısında baz istasyonları, içinde birden fazla Wi-Fi erişim noktası olduğu bilinmektedir.. FM, TV, GSM, UMTS ve WLAN servislerini içeren 100 kHz – 3 GHz frekans aralığındaki toplam elektromanyetik radyasyon ölçümlerini EP-330 izotropik elektrik alan problu PMM-8053 [11] ile bant seçici ölçümler ise 3501/03 izotropik elektrik alan problu SRM-3006 [12] elektromanyetik radyasyon metre kullanılarak yapılmıştır.

Alışveriş merkezi içerisinde sabit olarak ve PMM-8053 kullanarak 4 saniye aralıklarla [13] alınan elektrik alan değerleri Şekil 2’de verilmiştir. Alışveriş merkezinin açık olduğu vakitlerde elektrik alan ölçümünde anlamlı artan değişim gözlenirken, kapalı olduğu vakitlerde elektrik alanın ani azaldığı görülmüştür. Maksimum elektrik alan 7.81 V/m  averaj elektrik alan 0.5169 V/m   olarak ölçülmüştür.Alışveriş merkezi kapalı iken elektrik alanın averaj değeri
0.3985 V/m , açık iken 0.6236  V/m olup elektromanyetik radyasyon artışı %56.5 olmuştur.

Şekil 2. 24 saatte Elektrik Alan ölçümleri


Şekil 3. Kısa süreli sabah Elektrik Alan ölçümü


Şekil 4. Kısa süreli akşam Elektrik Alan ölçümü

Samsun’da yapılan çalışmanın sonra ki aşamasında SRM- 3006 kullanılarak bant seçici ölçümler alınmış ve elektromanyetik radyasyon kaynakları belirlenmiştir.100 kHz-3kHz frekans bandı ve elektrik alan değerlerinin örneği Şekil 5’te gösterilmiştir. Alışveriş merkezi ve etrafında ki elektromanyetik kirliliğin sebeplerinden birisi de %65.64 oran ile 2100 MHz frekans bandını kullanan 3G baz istasyonlarıdır.

Şekil 5 100kHz -3GHz frekans bandı örneği

Bir başka çalışma da, kesitsel tipte bir alan araştırmasıdır. Ankara ili Keçiören ilçesi’nden seçilen 31 ilköğretim okulunda gerçekleşmiştir. Elektromanyetik alan ile ilgili Gülhane Askeri Tıp Fakültesi Etik Kurulu’ndan (2007/97) onay alınarak ölçümler yapılmıştır. [14]

İlkokullarda ölçümlere sabah mesai saatlerinde başlanıp, öğlen 15.00 civarı sonlandırılmıştır. Elektromanyetik alan ölçümleri; belirlenen sınıflardan (saat yönünde ilerleyerek dört köşeden ve ortadan olmak üzere toplam 5 ölçüm) Gaussmetre Cihazı (FW Bell 4090 Traxial Elf Magnetic Field Meter®, ABD) ile gerçekleştirilmiştir. ICNIRP’in önerdiği 2 mG, sınır değer olarak kabul edilmiştir. [8] Ölçüm alınan ilköğretim okullarından hiçbirisinin yüksek gerilim hattı yakınında olmadığı, dokuz okulun %29,0 elektrik trafosuna 300 m ve daha yakın mesafede olduğu, 11 okulun %35,4 elektrik hattına 30 m ve daha yakın mesafede olduğu, yedi okulun %22,5 baz istasyonuna 200 m ve daha yakın mesafede olduğu saptanmıştır. 

III. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Alışveriş merkezlerinde yapılan elektromanyetik radyasyon ölçümlerinde, kullanıcı veya müşteri sayısında ki artışla birlikte göze çarpar artışlar gözlemlenmiştir. İstatistiksel olarak akşam saatlerinde elektrik alan değerinde %82 artış olduğu ölçülmüştür. Sonuçlarda alışveriş merkezi içinde ölçülmüş olan elektrik alan değerinin BTK tarafından belirlenen limit değerleri aşmadığı, fakat elektromanyetik  radyasyon değerinin gün içinde kullanıcı sayısına bağlı olarak değiştiği belirlenmiştir.

Alışveriş merkezlerinin açık bulunduğu vakitlerde elektromanyetik radyasyonda yaklaşık %56 artışın olduğu, akşam vakitlerinde ölçülen elektromanyetik radyasyonun sabah vakitlerine oranla %82 arttığı gözlemlenmiştir.

Alışveriş merkezi ve etrafında elektromanyetik kirliliğinin temel kaynağının 3G frekans bandını kullanan baz istasyonları olduğu sonucuna varılmıştır.

Halkın sıkça etkileşime girdiği akşam saatlerinde, elektromanyetik engelleyen malzeme teknolojisi olarak duvar veya sıva boyaları kullanılabilir. Elektromanyetik zeka ile elektromanyetik kirlilikler önlenebilir. Frekans yardımıyla
ölçülen dalgaların genlik değerleri, ardından durdurma filtrelerinin frekans seçici yüzey analizi ile yapılması yapay zeka sayesinde mümkündür. [15]

İlkokullarda ise; etrafında baz istasyonu, trafo, elektrik dağıtım hattı gibi elektromanyetik alan kaynağı bulunan okullarda elektromanyetik alan averajının, bulunmayanlara göre daha yüksek olduğu, aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır  Tablo 1’de verilmiştir. Tüm dersliklerden yapılan ölçümlerin (n=855) elektromanyetik alan ortalaması 1,5 ± 1 iken, ana sınıfların (n=155)  1,3 ± 1,3, bilgisayar dershanelerinin (n=140) ise 3,5 ± 1,4 olarak saptanmıştır 
 

Tablo 1 Elektromanyetik Alan karşılaştırılması

İlköğretim okullarının altı tanesinde %19,3 derslik, yedi tanesinde %22,5 ana sınıfı, 25 tanesinde %80,6 bilgisayar
dershanesi, dörder tanesinde kütüphane ve laboratuvardan yapılan elektromanyetik alan düzeyi ölçümleri, halk için belirlenmiş sağlık riski oluşturacak değerden 2 mG daha yüksek bulunmuştur.

Çocukların yoğun olarak bulunduğu alanlara elektromanyetik kafesleme yapılabilir. Bunun için tam bir faraday kafesi yerine frekans seçici yüzey FSY (FSS) kullanılabilir.

Sonuç olarak, elektromanyetik radyasyonda mühendislerin, doktorların ve hukukçuların yapacağı kolektif işbirliğiyle; düzenli ölçüm ve kontrollerle çevre ve halk sağlığı açısından kaynaklanacak riskli durumlar önlenebilecektir.


KAYNAKLAR

[1] H. Sabuncu, TTB , p. 1, 2001.
[2] Tübitak, «Elektromanyetik Dalgalar ve İnsan Sağlığı,» [Çevrimiçi].
Available: http://www.biltek.tubitak.gov.tr. [Erişildi: 2005].
[3] R. W. Y. Habash, «Bio effects and Therapeutic Applications of
Electromagnetic Energy,» CRC Press, 2007.
[4] G. SJ., «Exploring the Public Health Impact of Electromagnetic
Radiation,» %1 içinde Public Health, 2008.
[5] Ç. Kurnaz, «Elektromanyetik Kirlilik Ölçümleri ve
Değerlendirmeler: Bir Alışveriş Merkezi Örneği,» %1 içinde URSI
Türkiye VIII. Bilimsel Kongresi, ODTÜ, Ankara, 2016.
[6] C. H. Hardell, «Pooled Analysis of Two Case Control Studies on
Use of Cellular and Cordless Telephones and Risk for Malignant
Brain Tumours Diagnosed in 1997-2003,» Occup Environ Health,
no. 79, p. 630, 2006.
[7] F. LA, «Nonionizing Radiation, Public Healt and Preventive
Medicine,» The McGraw-Hill Companies, no. 15.
[8] F. LA., «Nonionizing Radiation. In: Wallace RB. Maxcy-Rosenau-
Last,» Public Health and Preventive Medicine, The McGraw-Hill
Companies, no. 15, 2008.
[9] B. K. E. Çetin Kurnaz, «Elektromanyetik Kirlilik Ölçümleri ve
Değerlendirmeler: Bir Alışveriş Merkezi Örneği,» %1 içinde URSITÜRKİYE’
2016 VIII. Bilimsel Kongresi, ODTÜ, Ankara, 1-3 Eylül 2016.
[10] B. T. v. İ. Kurumu. [Çevrimiçi]. Available:
https://www.btk.gov.tr/guvenlik-sertifikasi-ve-limit-degerler.
[11] PMM-8053. [Çevrimiçi]. Available:
www.pmm.it/docs/8053en1001.pdf.
[12] S. -. 3006. [Çevrimiçi]. Available: www.nardasts.
us/pdf_files/DataSheets/SRM3006_DataSheet.pdf.
[13] L. Seyfi, «Measurement of electromagnetic radiation with respect to
the hours and days of a week at 100kHz–3GHz frequency band in a
Turkish dwelling,» Measurement, cilt 46, no. 9, pp. 3002-3009,
2013.
[14] Ö. F. T. M. A. B. B. B. R. O. Serdar Ulus, «İlköğretim okullarında
sağlığı etkileyebilecek bazı fiziksel tehlikelerin değerlendirilmesi,»
Türk Pediatri Arşivi, 2014.
[15] M. Duman, «Prevention of Electromagnetic Impurities by,» %1
içinde Lecture Notes on Data Engineering and Communications
Technologies, Düzce, Springer, 2021, pp. 183-189.

Not:Bu bildiri  EMO Istanbul EMANET 2021'de bildiri olarak sunulmuştur.