Aydınlatmanın Temelleri
Yazı Dizisi-2
Engin Cebeci

Bu bölümde armatürlerde optik yapı kullanılarak ışık nasıl istenilen yerlere iletilir, tipik aydınlatma büyüklükleri, renk konuları yer alacaktır.
Işık kaynağından çıkan ışığın istenilen yere etkili bir biçimde iletilmesi aydınlatmanın temel konusudur. Ayrıca bu ışığın kamaşma yaratmaması için gerekli önlemlerinde alınmış olması gerekmektedir. Işığı yönlendirmek ve ekranlamak için yansıtma, kırılma, yutulma ve yayınım özelliklerine sahip malzemeler kullanırız.
Normal koşullarda bir yüzeye düşen ışığın sadece bir miktarı yansır. Bu yansıma oranı yüzeyin tipine, ışığın açısına ve ışığın spektral bileşimine bağlıdır.
Yüzey tipine bağlı olarak 3 farklı yansımadan bahsedebiliriz,
1-Aynasal yansıma : Aluminyum ve cam gibi parlak yüzeyler
2-Yayınık yansıma : Mat ve pürüzlü yüzeyler
3-Karışık yansıma : Parlak kağıt ve sırlı seramik yüzeyler

Kırılma, ışığın farklı yoğunluktaki iki yüzey arasından geçişi sırasında meydana gelir.

Eğer bir yüzey ışığı ne yansıtıyor ne de kırıyorsa bu yüzeyde yutulma meydana gelir. Bu tür yüzeylere düşen ışık ne yansır ne de kırılır ısı olarak açığa çıkar.
Işık bir yüzeyin içinden geçip ilerleyebiliyorsa buna yayınım denir. Şeffaf su ya da cam gibi malzemeler neredeyse ışığın tamamını yaymaktadırlar.
Aydınlatma Büyüklükleri;
Işık Akısı : Işık kaynağından birim zamanda yayılan ışık miktarıdır (lumen)
Etkinlik faktörü: Birim güç başına elde edilen ışık akısı miktarıdır (lumen/watt)
Işık şiddeti : Birim zamanda belli bir doğrultuda ışık kaynağı tarafından yayılan ışık miktarıdır (candela)
Aydınlık düzeyi : Birim yüzeydeki ışık miktarıdır (lux)
Parıltı : Görünen yüzeyin birim alanından belli bir doğrultuda yayılan ışık miktarıdır (candela/m2)
Renk:
Beyaz ışık diğer renklerin karışımından oluşur. Güneş ışığı ya da enkandesan lamba gibi ışık kaynakları bütün renkleri içinde barındıran ışık kaynaklarıdır. Fakat bütün ışık kaynakları aynı şekilde spektrum içinde yer alan renklerin hepsini içermezler. Beyaz renk 3 ana renk olarak tanımladığımı Kırmızı, Yeşil ve Mavi rengin karışımından oluşmaktadır. Sarı, Eflatun ve Turkuaz ara renklerdir ve iki ana rengin karışımı ile oluşurlar.

Beyaz ışığın bu elde ediliş yöntemi dikkate alındığında ne tür bir ışık kaynağı kullanmalıyız sorusu oldukça önemli bir hal almaktadır. Bir ışık kaynağının seçiminde en önemli kriter Lumen / Watt diye tanımladığımız verimlilik değeri olmakla beraber kullanım alanlarına göre ışık kaynağının renk kalitesininde belirlenmesi önemlidir.
Bu konuda 2 önemli büyüklük aydınlatmacılar için önemlidir.
1-Renk Geri Verimi
2-Renk sıcaklığı
Renk geri verimi yapay ışık altında nesnelerin renklerinin doğru algılanması açısından oldukça önemli bir değerdir. Renk spekturumunda mevcut renkleri içinde daha çok barındıran ışık kaynakları bu değer bakımından, daha az barındıran ışık kaynaklarına göre daha iyidirler.

Renksel Geri Verim
90 – 100     Mükemmel
80 – 90       İyi
60 – 80      Orta
< 60           Zayıf
Renk Sıcaklığı
Nesne ve hacimlerin renk görünümü, yapay aydınlatmanın oluşturduğu renk izlenimidir.
Beyaz ışığın değişik tonları, sarımsı sıcak beyaz, kırmızı içerir, mavi ya da yeşil yoktur. Mavimsi soğuk beyaz, mavi içerir, kırmızı yoktur ve arada olan nötr beyaz aradaki renkleri içerir.
Sıcak beyaz, samimi ve rahatlatıcı bir ortam, nötr ya da soğuk beyaz aktif iş ortamı için uygun renklerdir.
Işığın rengini karakterize etmek için kullanılan renk sıcaklığını Kelvin (K) ile ifade ederiz.

İyi bir ışık kaynağını tanımlamak için bu iki değer de en az verimlilik kadar önemlidir.

Bir sonraki yazıda aydınlatma standartlarını ve aydınlatmaya getirdiklerini ele almaya çalışacağım. Özellikle TSE ve EN normu olan 12464 1 ve 2 standartlarını değerlendirip aydınlatmaya etkilerinden bahsetmek istiyorum.