Alçak Gerilim Elektrik Tesisatlarında Güvenlik ve Risk Yazı Dizisi-1

Alçak Gerilim Elektrik Tesisatlarında Güvenlik ve Risk

Yazı Dizisi-1

Alferd Mörx

Tercüme: Pınar Bilge

1. Giriş
1.1. Güvenlik, riskin ve gözden kaçan riskin sınırlandırılması

Alçak gerilim tesisatlarındaki koruyucu teknolojilerle ilgili tüm düşüncelerde öncelikli temel kavram olan güvenlik kavramı, bugün büyük ölçüde “kabul edilemez hasar risklerinin olmaması” olarak bilinmektedir.

Bu da güvenliğin, kabul edilemez hasar risklerinin tümünü bertaraf eden ve durumu açıkça “güvenli” veya “tehlikeli” olarak sınıflandırmayı sağlayan bir muafiyet anlamına gelmektedir. Alçak
gerilim tesisatlarının planlanmasının ve uygulanmasının amacı riskleri bertaraf ederken güvenliği sağlamaktır.

“Güvenlik” ve “risk” durumlarının birbirinden ayrıldığı konuların ele alındığı bu alanlarda sürdürülen pek çok tartışma, profesyonel çevrelerce yıllardır biliniyor [3], bu nedenle sadece birkaç temel ifade burada ayrıntılarıyla açıklanacaktır.

Risk ve güvenlik arasındaki sınırlama, Şekil 1-1’de gösterilen bağlantılarla açıklanan “kabul edilebilir en yüksek risk” teriminin tanımlanmasıyla sağlanır.

Şekil 1-1 Alçak gerilim tesisatları ve alçak gerilim ekipmanları için teknik risk açısından güvenlik felsefesinin ilkeleri. Güvenlik artışını sağlamak üzere, kabul edilebilir en yüksek risk (“sınırlı risk”) düzeyinin tamamen altında kalması için alınan ilave önlemlerle gözden kaçan riskin azaltılması.

Pratikte bu durum, ekipmanın (ör. alçak gerilim elektrik panosunun) planlanması ve devreye alınması sırasında uygun önlemler alınması yoluyla sağlanır; öyle ki, koruyucu önlemlerin uygulanmasından sonra kalan risk olabilecek en düşük seviyededir ve hiçbir koşulda kabul edilebilir en yüksek riskten daha yüksek olamaz.

Kimi zaman “sınırlandırılmış risk” de denilen bu “kabul edilebilir en yüksek risk” her şart altında sağlanmalıdır; bu bakımdan, ulaşılan bu sınırlandırılmış riske katkıda bulunan tüm önlemler, asgari riski azaltıcı önlemleri meydana getirir. Genel kabul görmüş teknik standartlarda (1) ortaya konan koşullar bu asgari koruma koşullarını tanımlamaktadır.

Ancak, bu kabul edilebilir en yüksek risk hiçbir koşulda gözden kaçan risk (bkz. Şekil 1-1) ile karıştırılmamalıdır; çünkü güvenlikle ilgili işlerle görevli tüm teknisyenler, teknik önlemler uygulandığında bile tamamen ortadan kaldırılamayan gözden kaçan riski, güvenliğin sağlanması adına ellerinden geldiğince kabul edilebilir en yüksek sınırın en altında tutmak için çalışmalıdır.

Alçak gerilim pano kombinasyonlarında, daha yüksek güvenlik için kabul edilebilir en yüksek riskin de ötesine geçen (ilave) önlemlerin alınması için birçok neden vardır.

Tecrübeden kaynaklanan örneklerden yola çıkılarak aşağıdaki nedenler sayılabilir:

• Elektrik panosunun üretimi, kurulumu veya bakımı sırasında iletken malzemelerin veya aletlerin yanlışlıkla bırakılması (“unutulması”).
• Hatalı olduğu fark edilmemiş malzemelerin olması veya elektrik panosunun çalışması sırasında bu hataların ortaya çıkması.
• Fare, yılan gibi küçük hayvanların elektrik panosuna girmesi.
• Elektrik Panosunun aşırı ısınma sonucunda ark hatasına neden olacak şekilde kullanımıyla mevcut uygulamaya uygun olmaması.
• Uygun olmayan işletme koşulları (ör. ortam sıcaklığı, nem)
• Yanlış çalıştırma
• Yetersiz bakım ve/veya önleyici bakımın zamanında yerine getirilmemesi

Yukarıda bahsedilen olaylardan biri meydana geldiğinde sadece minimum şartları yerine getiren pano sistemleri büyük olasılıkla kabul edilebilir en yüksek riskin üstüne çıkar. Eğer ilave bir önlem
alınırsa, donanımlardaki hasarın boyutu ve/veya önemli dolaylı hasara neden olan iş kesintileri azaltılabilir. Aynı durum tesis içindeveya yakınında çalışan elemanların sağlık sorunları için de geçerlidir. İlave önlemlerle donatılmış alçak gerilim dağıtım panolarında bir tür “güvenlik rezervi” bulunur.

1.2 Risk ve dolaylı hasarlar

Ancak teknik önlemlerle sağlanabilen asgari gözden kaçan risk üzerine, özellikle de ticari ve/veya endüstriyel sebeplerle kullanılan tesislerde, olası dolaylı hasarlara karşı daha derinlemesine
düşünmek gerekmektedir.

Dolaylı hasarlar iş kesintileri nedeniyle ortaya çıkan maliyetlerdir. İmalatçı firmalardaki iş kesintilerinin pek çok nedeni vardır; örneğinham madde kaybı veya mekanik, elektrik veya kontrol sorunlarının neden olduğu arızalar sonucunda üretim tesislerinde önceden planlanmamış çalışma kesintileri gibi.

Ancak, diğerlerine ek olarak dolaylı hasarlar arasında, bir tesiste ya da tesisin bir bölümünde veya çalışan ekipmanlarda arıza oluşması durumunda, güç beslemesinin yeteri kadar güvenilir olmaması(ör. fırtına esnasında koruyucu ekipmanların gereksiz açmaları gibi nedenlerle) sonucu meydana gelen masraflar da vardır.

Olası dolaylı hasarların ana bileşenleri, hepsinin tamamen bunlar olduğu iddiasında olmadan, Şekil 1-2’de özetlenmektedir.

Güç dağıtım sistemindeki (alt istasyon, ana dağıtım panosu ve alt dağıtım panoları, kablolar ve kablo sistemi) hasarlar ya da sistemin kısmi veya tamamen tahrip olmasını takiben ortaya çıkan güç
kesintileri sonucu meydana gelen iş kesintileri özellikle önemlidir. Bu ticari faaliyetler grubunda özellikle dikkati çeken durum, kesinti süresi uzadıkça çalışma kesintisi maliyetleri ve ilave maliyetlerin de fazlasıyla artmasıdır. Pek çok durumda, tesisin kısa süre içerisinde hizmet vermeye başlaması veya hizmet için gerekli işletme ekipmanlarının (ör. devre kesiciler, bus sistemler) değiştirilmesi mümkün olmamaktadır.