Akıllı Binalarda Yangın Otomasyonu Sesli Uyarı Sistemleri-1

Doğan Alkan

Özet

Acil anons sistemleri, yapıda oluşan acil bir durumda o yapıdaki kişileri belli bir düzen içinde tahliye etmek amacıyla kurulan sesli uyarı sistemlerdir. Esas amaç panik yaratmaksızın, belli bir düzen içinde kişileri yönlendirmek ve herhangi bir can kaybı olmadan yapıyı tahliye etmektir: Amaç yaşamın korunmasıdır!

Ülkemizde Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik acil anons sistemleri kurulacak yapıların özelliklerini belirlemektedir. Sistemler ise, kurulacağı ülkeye bağlı olarak bazı tasarım ve kurulum kriterlerine uygun olmak zorundadır. Bu kriterler yayınlanan ve zaman zaman güncellenen standartlarda tanımlanmaktadır. Ülkelere göre bu standartlar bazı farklılıklar gösterse de, standartlarda belirtilen kriterlerin temel amacı, sistemleri sürekli gözleyip, denetim altında tutarak, sistemin acil durumda işlevlerini tam ve eksiksiz olarak yerine getirmesini garanti altına almaktır.

1. Giriş

19.12.2007 tarihli resmi gazetede yayınlanan 27.11.2007 tarihli karar ve yine ilgili maddesi 10.08.2009 tarihinde düzenlenen ve 09.09.2009 tarihli resmi gazetede yayınlanan “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliği” Madde 81, bölüm 7’de sesli uyarı sistemi kurulacak yapıların özelliklerini şöyle belirlemektedir.

“Aşağıda belirtilen yerlerde, otomatik olarak yayınlanan ses mesajları ve yangın merkezinden mikrofonla yayınlanan canlı ses mesajları ile binada yaşayanların tahliyesini veya bina içerisinde yer değiştirmelerini sağlayacak şekilde anons sistemleri kurulması mecburidir.

a) Binadaki yatak sayısı 200’den fazla olan otel, motel ve yatakhanelerde,

b) Yapı inşaat alanı 5000 m2’den büyük olan veya toplam kullanıcı sayısı 1000 kişiyi aşan topluma açık binalarda, alışveriş merkezlerinde, süpermarketlerde, endüstri tesislerinde ve benzeri binalarda,

c) Yapı yüksekliği 51.50 m’yi geçen bütün binalarda”

1. Standart

Tasarlanacak ve kurulacak sistemlerin uyması gereken kriterler ise ülkelerin standart kurum ve kuruluşları tarafından belirlenmektedir. Ülkemiz yangın algılama Avrupa birliği tarafından tanımlanmış olan EN54 numaralı standart “Yangın Algılama ve Yangın Alarm Sistemleri” benimsemiştir. Bununla birlikte, proje bazlı da olsa bazı özel durumlarda Amerikan standardı olan NFPA72 de tercih edilebilmektedir.

EN54 numaralı Yangın Algılama ve Yangın Alarm sistemleri ana başlıklı standardın sesli uyarı sistemleri ile ilgili bölümleri şu şekildedir:

Bölüm 4 : (EN54-4) Güç kaynakları (Power supply equipment)

Bölüm 16 : (EN54-16) Ses alarm kontrolü ve gösterim donanımı (Voice alarm control and indicating equipment)

Bölüm 24 : (EN54-24) Ses alarm sistemi bileşenleri, hoparlörler (Components of voice alarm systems, loudspeakers)

Bölüm 32 : (TS54-32) Ses alarm sistemleri planlama, tasarım, kurulum, devreye alma, kullanım ve bakım (Planning, design, installation, commissioning, use and maintenance of voice alarm systems)

Kullanılacak acil anons sistemi bileşenlerinin tamamı TS EN54-16 ve EN54-24 sertifikalarına sahip olmalıdır. Bir bileşenin eksikliği, bütünlüğü bozacağından, kabul edilmemelidir.

TS 54-32 acil anons sistemi tasarım adımlarını şöyle tanımlamaktadır:

1. Gereksinimlerin belirlenmesi:

a) Yapıdaki risklerin değerlendirilmesi

b)Bina tahliyesinin planlaması

c)Diğer sistemlerle birlikte çalışma

2.Planlama ve tasarım:

a)Yapıdaki anons zonlarının belirlenmesi

b)Bileşenlerin (hoparlörler) seçimi ve yerleşimi

c)Kontrol ve göstergelerin belirlenmesi

d)Güç kaynaklarının seçimi

e)Tesisat (kablo tipi, güzergâh seçimi vb.)

3.Kurulum ve montaj

4.Devreye alma

5.Gereken durumda 3. kişiler tarafından onaylanması

6.Kullanım

7.Bakım, düzenli testler, sistem kapasite ve özelliklerinin değiştirilmesi ve gerektiğinde onarım süreci

8.Mevcut sistemin yeni gereksinimler doğrultusunda tadilatı ya da kapasitesinin artırılması

Avrupa birliği ülkelerinde EN60849, TS54-32, BS5839-8 standartları uygulanmaktadır. EN60849 standardı, sistem standardı olarak adlandırılmaktadır. Çünkü sadece uygulamayı değil, ürünleri de kapsamaktadır. EN54 ile bazı noktalarda çakıştığından, yeniden düzenlenerek EN50849 olarak yayınlanmıştır. EN54-32 teknik özellikler ‘kitapçığıdır’. Ancak her ikisi de benzer gereklilikleri tanımlar. İki standardın karşılaştırılması 4. Bölümde tablo halinde özetlenmiştir.

EN54-16 yapılarda kurulacak olan ses alarm kontrolü ve gösterim donanımı, kısaca acil anons sistemi ekipmanlarının test yöntemleri, performans kriterleri ve gerekliliklerini tanımlar. Temel olarak sistem işlevleri sükûnet durumu, acil anons durumu, arıza uyarı durumu ve gerektiğinde devre dışı bırakma durumları için tanımlanmaktadır.

EN54-24 acil anons sisteminde kullanılacak hoparlörlerin test yöntemleri, performans kriterleri ve gerekliliklerini tanımlar. Ancak bu standart özel alanlar ya da uygulamalar ile aktif bileşenli hoparlörleri kapsamaz. Özel alanlar için ek başka standartlar talep edilebilir.

EN54-4 sistemi besleyecek yedek güç kaynaklarına ilişkin gereklilikleri tanımlar. Sistem planlamasında elektrik kesintisinde yapının tahliyesi öngörülmüyorsa yedek güç kaynaklarının sistemin sükûnet durumu için en az 24 saat, sesli alarm durumu için en az 30 dakika güç sağlayabiliyor olması gerekir. Aksine, yani elektrik kesintisinde de yapının tahliyesi öngörülüyorsa, yedek güç kaynaklarının acil durum planında belirtilen tahliye süresinin en az 2 katı kadar süre için acil anons sistemine sesli alarm durumunda güç sağlayabiliyor olması gerekir. Bu süreler yapının özelliğine göre daha da fazla olabilir.

Acil anons sistemleri temel olarak otomatik ya da eli ile (manuel) konumda çalışmaktadır. Konumların kendi aralarındaki öncelik acil durum mikrofonu ile yapılan anonslar, manuel olarak başlatılan önceden kaydedilmiş anonslar, otomatik olarak başlatılan önceden kaydedilmiş anonslar ve acil olmayan anonslar olarak tanımlanmıştır.

Acil anons sistemleri malzeme üreticisine göre ya doğrudan yangın algılama sistemine gömülü olarak çalışmakta ya da anons ve yangın algılama sistemlerini üreten farklı üreticilerin ürünleri çeşitli ara yüzler kullanarak bir arada çalışmaktadırlar. Gömülü sistemler genelde Amerika menşeli yangın algılama sistemlerinde bulunmaktadır. Avrupa menşeli üreticilerde gömülü acil anons bulunmamakta, kuru kontak, ara yüz donanımları ya da yazılım üzerinden haberleşerek bir arada çalışmaktadırlar. Bu tip bir arada çalışma koşulları da yine EN54-16 standardında tanımlanmaktadır.

3.Yönetmelik

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğin diğer maddeleri ise sesli uyarı sistemlerine ait diğer gereklilikleri tanımlamaktadır:

(1) Bir binanın kullanılan bütün bölümlerinde yaşayanları yangından veya benzeri acil hâllerden haberdar etme işlemleri, sesli ve ışıklı uyarı cihazları ile gerçekleştirilir. Yangın uyarı butonunun mecburi olduğu yerlerde uyarı sistemi de mecburidir.

(2) Yangın alarm sinyali gecikmesiz olarak, yangın mücadele ekipleri ve yangına müdahale konusunda eğitilmiş personele ulaştırılmak şartıyla, yangın alarm sinyalinin gerçekliğinin araştırılmasına imkân verecek şekilde bir ön uyarı sistemine izin verilir. Tehlikeli maddelerin bulundurulduğu veya işlendiği endüstriyel binalarda ve depolama amaçlı yapılarda herhangi bir yangın algılamasının otomatik olarak bina tahliye uyarı sistemlerini harekete geçirmesi gerekir. Bu bina ve yapılarda ön uyarı sistemine izin verilmez.

(3) Tahliye uyarıları, aşağıda belirtilen istisnalar dışında, hem sesli ve hem de ışıklı olarak yapılır

a)İşitme engelli kişilerin bulunma ihtimali olmayan alanlarda ışıklı uyarı cihazı kullanılması mecburi değildir.

b) Sağlık hizmeti amaçlı binalar için öngörüldüğü takdirde sadece ışıklı uyarı cihazları kullanılmasına izin verilir.

(4) Tahliye uyarı sistemlerinin, aşağıda belirtilen istisnalar dışında, yapının tamamında devreye girmesi gerekir:

a) Yapısı itibarıyla tamamının birden boşaltılması mümkün olmayan binalarda, başlangıçta sadece yangından etkilenen ve etkilenecek olan bölgelerde uyarı sistemleri devreye girer. Böyle bir hâlde, binanın düzenli bir şekilde boşaltılabilmesi için, uyarı sistemi, diğer bölgelerde kademeli olarak devreye sokulacak şekilde tesis edilir.

b) Yaşlılık, fiziksel veya zihinsel yetersizlik ve benzeri sebeplerle kendi başlarına dışarı çıkamayacak kişiler bulunan binalarda, sadece bu kişilerin bakımları ve binadan tahliyeleri ile görevli personele yangın uyarısı verilmesine izin verilir.

(5) Sesli uyarı cihazları binanın her yerinde, yerden 150cm yükseklikte ölçülecek ve ses seviyesi ortalama ortam ses seviyesinin en az 15dBA üzerinde olacak şekilde yerleştirilir. Uyuma maksatlı bölümler ile banyo ve duşlarda, ses seviyesinin en az 75dBA olması gerekir. Sesli uyarı cihazlarının 3m uzaklıkta en az 75dBA ve en çok 120dBA ses seviyesi elde edilecek özellikte olması şarttır.

Acil anons sistemi hoparlörü olan hacimlerde ayrıca siren sistemi konulması gerekli değildir.

(6) Sesli yangın uyarı cihazlarının seslerinin, binada başka amaçlarla kullanılan sesli uyarıcılardan ayırt edilebilecek özellikte olması gerekir.

(7) Yukarıda açıklandığı için tekrar yazılmamıştır.

(8) Sesli ve ışıklı uyarı cihazları, sadece yangın uyarı sistemi ve diğer acil durum uyarıları için kullanılır. Anons sistemleri ise, yangın uyarı sistemi ve diğer acil durum anonsları öncelik almak ve otomatik olarak diğer kullanım amaçlarını devre dışı bırakmak şartıyla, genel anons ve fon müziği yayını gibi başka amaçlar ile de kullanılabilir.