Ülkemizde Yangın Tespit Teknolojileri Uygulamalarının İyileştirilmesi Üzerine

Yazı Dizisi-2

Özcan Uğurlu
 

Bir önceki yayınımızda hatırlayacağınız üzere Ülkemizde yangın tespit teknolojileri uygulamalarının çoğunlukla yanlışlıklar içerdiğini ya da eksikleri olduğunu belirttikten sonra, sorunun kaynağına ilişkin tarafların düşüncelerinin genellemesini yapmıştım. Ayrıca Ülkemizde geçerli olan standardın bu işin doğru yapılmasına dair ortaya koyduğu ihtiyaçların belirlenmesi, planlama ve tasarım, montaj, hizmete alma ve doğrulama, üçüncü taraf onayı (isteğe bağlı), kullanım ve son olarak bakım aşamalarından oluştuğunu ve bir sonraki yayında bu konulara değineceğimi belirtmiştim.

İhtiyaçların belirlenmesi, planlama ve tasarım aşamaları

Ülkemizde yangın tespit teknolojilerinin ihtiyaç belirleme, planlama ve tasarım sürecinin mevcut durumunu kısaca tarifleyecek olursak; mimari projenin oluşması, oluşan mimari projenin eş zamanlı olarak elektrik ve mekanik proje müelliflerine gönderilmesi, en kısa sürede ve eş zamanlı olarak projelerin yapılması istenmektedir. Taraflar (Mimar, Makina Mühendisi, Elektrik Mühendisi, Yangın Danışmanı, İşveren, Ruhsat veren kurum temsilcisi) ne yazık ki genel olarak bir araya gelerek gereken koordinasyonu sağlamaksızın en kısa sürede, kendilerince doğru bildikleri yöntemler ve çözümlerle Elektrik ve Makine Proje Müellifleri “Ruhsat Projelerini”  üretmektedirler. Yangın algılama ve alarm sistemi projeleri de bu alışkanlık ya da yöntem ile yapılmaktadır.

Maalesef proje müellifleri tarafından üretilen  “Kesin Proje “ ve yüklenici tarafından üretilen “Uygulama Proje “  aşamalarında da durum benzerdir.

Sonucunda meslek disiplinleri arası bilgi alışverişi ve değerlendirmeler olmadan yapılan proje birçok eksik ve yanlışı barındırmaktadır.

Projelendirme sürecinin eksiksiz olması adına aşamaları ve belirlemeleri sıralayacak olursak;

Yangın algılama ve alarm sistemi projeleri, “EMO Serbest Müşavirlik ve Mühendislik Hizmetleri Yönetmeliği” gereği proje hizmeti üretmeye yetkili, “EMO Meslek İçi Sürekli Eğitim Merkezi (MİSEM) Yönetmeliği” kapsamında “Yangın Algılama ve Uyarma Sistemleri Eğitimi”’ne katılmış EMO Üyelerince yapılmalıdır. Projeler “Elektrik İç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği, Türkiye “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğe ”’ne uygun olarak yapılmış ve “EMO En Az Ücret ve Mesleki Denetim Uygulama Esasları Yönetmeliği” kapsamında gerekli denetim işlemlerinden geçirilmiş olmalıdır.

Yangın algılama ve alarm sistemi projesi TS CEN/TS 54-14 standardı ve Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğin 5. Kısım altında 4. Bölüm içerisinde yer alan 74. ile 83. maddeler arasında belirtilmiş hükümlere uygun olarak yapılmalıdır.

Mimari projeler oluşurken binanın yangın açısından risk değerlendirmesi yapılmalı ve raporlanmalıdır. Bu konuda profesyonel anlamda danışmanlık hizmeti alınmalıdır. Bu rapor genel olarak binadaki mal ve hizmet üretim süreçlerindeki yangın risklerini ortaya koymuş olmanın yanı sıra elektrik ve makina proje müelliflerine yön verici olmalıdır.

Mimari projeler oluştuktan sonra risk değerlendirme raporu da dikkate alınarak TS CEN/TS 54-14 Standardının belirttiği ölçülerde ve tiplerde yangın algılama ekipmanları, elle uyarı ekipmanları ile sesli ve ışıklı uyarı ekipmanları projelendirilmelidir.

Mimari projeler üzerinde yangın kompartımanlarının ve yangın bölme kapılarının belirlenmesinin ardından bu kapılardaki gerekli elektromekanik düzenekler ile bunları kontrol edecek anahtarlama ve besleme düzenekleri projelendirilmelidir. Yangın kompartımanları da gerek havalandırma bölgelendirmesi, gerekse de yangın alarm sistemi bölgelendirmesi için esas teşkil etmelidir.

Elektrik proje müellifi Mimari proje ve yangın risk değerlendirme raporu ile buraya kadar olan kısmı tamamladıktan sonra Makina proje müellifinin projelerini tamamlaması ve tamamlanan projelerin elektrik proje müellifine aktarımının sağlanması gerekmektedir.

Asansörlerin yangın ve deprem anında davranışları TS EN 81-73 standardı ve Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğin 62. Maddesinde tariflenmiştir. Buna göre; yangın anında, asansörler acil çıkış katına gidecek (genelde zemin kat olarak belirlenmektedir), yangın acil çıkış katında ise bu durumda asansörler alternatif çıkış katına gidecek şekilde, deprem anında ise asansörler en yakın durakta duracak şekilde gerekli kontrol düzenekleri projelendirilmelidir.

Yangın anında, asansör kuyuları ve yangın merdiven boşlukları basınçlandırma sistemlerine gerekli çalışma komutlarını üretecek donanımlar yangın algılama ve alarm sistemi paftasında projelendirilmelidir. Basınçlandırma sistemi kanal girişlerinde motorlu damperler projelendirilmiş ise bu durumda öncelikle damperlerin açılması ve damperin açıldı bilgisinin gelmesinden sonra basınçlandırma fanına çalış bilgisini gönderecek izleme ve kontrol düzenekleri projelendirilmelidir.

Binanın konfor havalandırma projesi kapsamındaki klima santrallerinin kontrolünü, motorlu duman damperlerin kontrolünü ve izlenmesini, motorsuz duman damperlerin izlenmesini sağlayacak gerekli donanımlar yangın algılama ve alarm sistemi paftasında projelendirilmelidir. Bunun yanında, binanın duman egzoz havalandırma sistemi kapsamındaki, egzoz fanlarının çalışmasının kontrolü ve katlardaki yangın damperlerinin izlenmesi ve kontrolünü sağlayacak donanımlar projelendirilmelidir.

Kapalı otoparklarda insan sağlığını tehdit eden zehirleyici, zararlı gazların algılaması, yangın algılaması ve bunlara bağlı olarak havalandırma sistemin kontrol düzeneklerini içeren donanımlar projelendirilmelidir.

Uzun koridorlarda yangın anında dumanın bölgeler arası geçişini sınırlamak amacıyla kapılar tesis edilmektedir. Yangın bölme kapıları normalde açık kalabilecek gerekli elektromanyetik düzeneklere sahip olacak ve yangın anında, söz konusu elektromanyetik düzeneklere gerekli çalışma gerilimini ve komutlarını üretecek donanımlar yangın algılama ve alarm sistemi paftasında projelendirilmelidir.

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğin 81. Maddesi’nin 7. Fıkrasında  acil durum anons sisteminin tesis edilmesinin esasları belirtilmiş olup, yangın anında acil durum anons sisteminin kontrolünü sağlayacak gerekli donanımlar yangın algılama ve alarm sistemi paftasında projelendirilmelidir.

Binalarda geçiş kontrol sistemlerinin projelendirilmesi durumunda, yangın anında bu geçişlerin kontrolündeki kilitli kapıların serbest hale gelmesi için gerekli donanımlar yangın algılama ve alarm sistemi paftasında projelendirilmelidir.

Sulu yangın söndürme sisteminin akış anahtarları konumları, hat kesme vanaları konumları, pompaların durum bilgileri, su deposu düşük seviye bilgisi gibi alarm ve hata bilgilerini izleyecek gerekli donanımlar yangın algılama ve alarm sistemi paftasında projelendirilmelidir.

Bilgi işlem odası, telekomünikasyon odası, elektrik dağıtım odası gibi yangının su ile söndürülmesi istenilmeyen odalarda gazlı yangın söndürme sistemleri tesis edilmektedir. Gazlı yangın söndürme sisteminin kontrol ve izleme için gerekli donanımlar yangın algılama ve alarm sistemi paftasında projelendirilmelidir. Bu gibi odacıklarda farklı tipte yangını algılayan en az iki adet dedektör kullanılacak olup, farklı tipteki dedektör bölgelerinden gelen uyarılara göre teyit, gecikme ve kontrollerini yapabilen, söndürmeyi otomatik olarak başlatabilen, söndürmeyi elle başlatma ve söndürmeyi elle durdurma düzeneklerine sahip özel tasarlanmış santraller ve tesisatlar projelendirilmelidir.

Binada patlayıcı gaz ile çalışan sistemlerin bulunması durumunda (Merkezi ya da bireysel doğal gaz ile çalışan ısınma sistemleri, mutfak kullanımları v.b.) Yangın algılama ve alarm sistemi bünyesinde patlayıcı gaz sızıntısını algılayacak gerekli donanımlar projelendirilebilir. Yangın ya da gaz sızıntısı algılanması durumlarında, gerekli gaz kesme düzeneklerini kumanda edecek donanımlar yangın algılama ve alarm sistemi paftasında projelendirilebilir.
Bina otomasyon sistemi ile doğrudan bilgi alışverişini sağlayacak gerekli donanımlar yangın algılama ve alarm sistemi paftasında projelendirilmelidir.

TS CEN/TS 54-14 Standardının 16. Maddesinde de belirtildiği gibi, ortak bir saha üzerinde birden fazla ayrı bina varsa bunların her birinde kendine ait yangın algılama ve alarm sistemleri olacaktır. Bu sistemler saha üzerindeki bir veya birden fazla merkeze alarm ve arıza durum bilgilerini iletebilir özellikte olacak, bu işlevi sağlayacak gerekli donanım ve yazılım birimlerine sahip olacaktır. Saha üzerindeki izleme ve kontrol merkezi/merkezlerinde de bu binalarda ki alarm ve arıza durum bilgilerini izleyip, gerektiğinde uzaktan kontrolü de sağlayabilecek gerekli donanım ve yazılım birimleri projelendirilmelidir.

Yangın algılama ve alarm sistemlerinde kullanılacak kabloların belirlenmesinde Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğin 83. Maddesi ve TS CEN/TS 54-14 Standardının 6.11, 6.12, 7.3 ve A.6.10 Maddelerinde yer alan hükümler doğrultusunda belirlenmelidir. Projelendirme esnasında algılama hatları, uyarı hatları ve santraller arası haberleşme hatlarının kablo kesitleri ve tipleri belirtilmelidir. Seçilen kablolardan çekilecek akımlar ve gerilim düşümü hesapları proje ekinde sunulmalıdır.

Yukarıda belirtilen süreçlerin işletilmesi halinde planlama ve tasarımın eksiksiz olacağı ya da en az düzeyde eksik barındıracağı ortadadır.

Bir sonraki yayınımızda Teknik şartname oluşturulması, malzeme seçimi, montaj, hizmete alma ve doğrulama, üçüncü taraf onayı (isteğe bağlı) aşamaları ile kullanım ve bakım aşamaları hakkında derlediğim bilgileri sizlerle paylaşacağım.