Sıradan Kişiler Tarafından Çalıştırılması Amaçlanan Dağıtım Panoları (DBO)
İçin Güncel Standart IEC 61439-3
Yazı Dizisi – 1
Hakan Polatkan

Sıradan kişiler tarafından çalıştırılmak üzere tasarlanan (DBO) dağıtım panoları ile ilgili güncel IEC 61439-3 standardı 16.02.2012 tarihinde IEC tarafından, 22.12.2012 tarihinde ise CENELEC tarafından yayınlanmıştır. IEC 61439-3 standardı IEC 61439-1 standardı ile bağlantılı olarak yorumlanmalıdır. IEC 61439-1 (Bölüm 1)’in kapsadığı genel hükümler, belirtildikleri yerlerde bu standart için de geçerlidir.

IEC tarafından 16.02.2012 tarihinde yayınlanan bu yeni Bölüm 3, önceki 60439-3 standardının yerine geçerken, aynı anma değerlerini korudu. Üst güç değerleri olarak, faz başına maksimum 1000 V a.c., 1500 V d.c. ve maksimum beyan giriş akımı 250 A, uygulamada montajı yapılan alçak gerilim panolarının yarısından fazlasını kapsayan bu bölümün önemini açıkça ortaya koymaktadır. Kapsamın limitlerini tamamlamak üzere, 230/400V sigorta kutularında büyük ölçüde yeterli olan, izin verilen faz-toprak gerilimi maksimum 300 V ve de çıkış linyeleri için 125 A maksimum izin verilen akım mevcuttur.

İlgili güçler göz önüne alındığında, sayısız pano ve ev dağıtımı sigorta kutularına ek olarak, üçüncül ve küçük sanayi sektörleri (dükkanlar, süpermarketler, oteller, okullar, atölyeler, bankalar vb.) için elektrik panolarının önemli bir kısmı bu bölümün kapsamına girmektedir.

Uygulama açısından bu panoları öne çıkaran ve sınırlayan özellik, ismindeki “O” harfidir : DBO. “O” harfi ingilizce “Ordinary / Sıradan” anlamına gelir ve elektrik tehlikeleri konusunda deneyimsiz ve DBO’yu serbestçe kullanabilen genel kullanıcıları nitelendirir (önceki standart 60439-3’te bunlar deneyimsiz kişiler olarak adlandırılmıştır). Bu kişiler “genel halk” ın bir parçası olarak geniş anlamda sıradan vatandaşlar, çalışanlar, öğretmenler, garsonlar, banka memurları ve görevlilerdir. Bu kişilerin yaptıkları şey, gerektiğinde kullanıcı olarak bir cihazın açılıp kapanması ve/veya bir oda ya da bir konutun elektriksel tesisatının etkinleştirilmesi ile sınırlıdır.

Bölüm 3 madde 10.10.3.2 tarafından açıkça vurgulandığı üzere, eğer plastik panonun iç yüzeylerindeki aşırı hava sıcaklığı, erişilebilir dış metal yüzeylerin izin verilen aşırı sıcaklık değerini aşmazsa, plastik mahfazalı DBO panoları metal DBO’lar ile eşdeğerdir.

Bölüm 3: Sıradan kişiler tarafından çalıştırılması amaçlanan dağıtım panoları (DBO) için özellikle aşağıdaki “özellikler” güvenlik ve güvenilirlik sağlamak amacıyla vurgulanmaktadır.
- Aşırı gerilim kategorisi en az III, izin verilen faz-toprak gerilimi maksimum 300 V dikkate alınarak, 4 kV Uimp nominal darbe dayanım akımı anlamına gelir (IEC 60364 Bölüm 4.44). (Yazı Dizisi – 2’te detaylıca anlatılacaktır.)

- 61439-1 standardı hakkındaki genel birkaç veri haricinde, ayrıca anma akımı InA ve muhafazaların IP koruma derecelerini gerektiren daha bilgilendirici bir plaka;
- Kirlilik derecesi en az 2 (garanti edilen minimum aralık ve atlama mesafesi ile birlikte);
- Mekanik darbe dayanımı: iç mekan DBO için IK 05, dış mekan DBO için IK 07;
- İç mekan kurulumu için DBO koruma derecesi en az IP 2XC olacaktır.
- İçerisindeki cihazların ayarı eğitimsiz kişilerce yürütülemez veya değiştirilemez.
- Nötr iletken için olan bağlantı uçları, aşağıdaki en küçük kesit alana sahip bakır iletkenlerin bağlanmasına izin vermelidir:
- Faz iletkeninin boyutu 16 mm2 yi aşarsa en az 16 mm2 olmak üzere faz iletkeninin kesit alanının yarısına eşit,
- Faz iletkeninin boyutu 16 mm2 ye eşit veya daha az ise faz iletkeninin kesit alanının tamamına eşit.
- Nötr bağlantı uçlarının sayısı, bir nötr bağlantı ucu gerektiren her bir çıkış devresi için bir çıkış bağlantı ucundan az olmamalıdır.
- Elektrik tesisatının eş potansiyel dengelemesi için minimum iki terminal;
- Kızaran tel ucunun sıcaklığı (Bölüm 1’deki gibi):
- Akım taşıyan parçaları yerinde tutmaya yarayan bileşenler için 960°C;
- Alçı panel duvarlara kurulmak üzere tasarlanmış panolar için 850°C;
- PE’yi yerinde tutmaya yarayanlar da dahil olmak üzere tüm bileşenler için 650°C;
- Aşırı sıcaklığın doğrulanması (Yazı Dizisi -3’te detaylıca anlatılacaktır.)

Konut ve benzeri alanlarda faaliyet gösteren elektrik tesisat uygulamacılarının bu özellikleri esas alarak seçimini özenle yapması gerekmektedir.

Bundan sonraki yazımızda “dielektrik karakteristikler” anlatılacaktır.