İşveren ve/veya İşveren danışmanlarının bilgi eksikliği veya yapı sektöründeki tecrübe eksikliğinden kaynaklanan sebeplerden neyi, nasıl  istediklerine karar veremedikleri için, bu durum projeye yansımaktadır. Genel anlamı ile bakıldığında tasarımcıya yapı işleviyle ilgili verilen bilgiler tam olduğunda çizilen projelerde de hata ve eksik oranı oldukça azalmaktadır.

Mekanik ve Elektrik Projelerinde, Mimari proje kalitesinin önemi genellikle İşveren tarafından anlaşılmamaktadır.  İyi çalışılmamış, olgunlaşmamış, işletmenin ihtiyaçları ile barışık olmayan bir mimari proje üzerine amaca uygun elektrik ve mekanik tasarımın yapılması mümkün değildir. Uygulama sırasında defalarca revize edilecek ve detayları çözülecek mimari tasarım üzerine ayrıntılı, iyi çözülmüş bir elektromekanik sistem tasarımı mümkün olmamaktadır.

Bu güne kadar genel olarak sektördeki izlenimlerimizden çıkardığımız sonuç; tasarım aşamasında mimari, inşaat, mekanik ve elektrik birimlerinin kesinlikle uzun süreli ve ciddi şekilde bir araya gelip ön çalışmaları yapmadıkları doğrultusundadır. Böyle bir ön çalışma olmadan hazırlanan tüm çizimler yasak savma mahiyetinden öteye geçememektedir. Bu çizimlerle uygulama yapmak mümkün olmamaktadır.

Öncelikle İşvereni yönlendirecek olan danışmanların veya danışmanlık firmalarının konularında gerçekten uzman olmaları şartı aranmalı, yatırımcılar uzman danışmanlarla yola çıkmalıdır.

Bu ilk aşama olup ikinci aşamada bütün disiplinler (mimari, inşaat, mekanik, elektrik) bir araya gelerek gereken teknik koordinasyon çalışmalarını gerçekleştirmelidirler.

İşveren bazen projeyi yetersiz, uzman olmayan tasarımcılara teslim etmekte, uzman tasarımcılar olsa dahi; uygulamada seçilen yükleniciler yeterli, uzman olmamaktadır. Bu nedenle uygulama sırasında ve de genellikle yapının bitimine yakın ve devreye alma süreçlerinde önemli problemler ortaya çıkmaktadır.

Zaman zaman bazı Tasarımcılar ve Yükleniciler güncel standartlara ve Yönetmeliklere göre tasarım ve uygulama yapmamaktadırlar.

Bazı durumlarda (küçük ve orta ölçekli projelerde ), işveren projeyi anahtar teslimi mimari gruplara teslim etmektedirler. Bu projelerin çoğunda uygulama projeleri yapılmamaktadır

Her tür yapıda yapının tasarımı, uygulaması, yeterli uzman tasarımcılar ve yükleniciler tarafından, en azından güncel standartlara ve yönetmeliklere uygun olarak yapılmalıdır .

İşveren tarafından tasarımcıların seçimlerinde genel olarak sadece teklif bedeline bakılarak seçim yapıldığında; tasarım sürecinde ve daha sonrada uygulamada önemli iş gücü, ekonomik kayıplar oluşabilmektedir.

Elektrik Tesisatı tasarımı için 03.12.2003 tarihinde yayınlanarak yürürlüğe girmiş olan “Elektrik İç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği“ bulunmaktadır. Benzer bir yönetmelik mekanik tesisat tasarımcıları için bulunmamaktadır. Mekanik Tesisat tasarımı ile ilgili şartname  hazırlık çalışmalarına TTMD içinde oluşturulan bir komisyon tarafından devam edilmektedir. -

Tüm tasarımcılar için seçim kriterlerini içeren bir şartname, standart ülkemizde bulunmamaktadır.-

Örneğin tasarım için en basit  kriterler aşağıdaki gibi sıralanabilir.

Tasarımcıların seçimi ile ilgili CLC/TS 50439‘a benzer mekanik ve elektrik tesisat şartnameleri de acilen hazırlanarak uygulamaya konmalıdır.

Tasarım‘da uyulacak standartlar teklif aşamasında işveren tarafından açıkça belirtilmelidir.

Tasarım ile ilgili şartnamelerde konu ile ilgili CEN, CENELEC standartları açıkça belirtilmelidir.

İşveren tasarım ve uygulama sırasında tasarımcılar ve yüklenicilerden özellikle Mimar, MTT, ETT arasındaki önemli koordinasyonları, bir tasarım ve uygulamanın yapılabilmesi için gerçekçi yeterli sürelerin dışında, tümüyle gerçekleştirilmesi imkansız tasarım ve uygulama sürelerinde  isteyebilmektedir. Bu süreler bazen bir tasarım için gereken süreden çok daha az (6 ayda bitirilebilecek bir tasarım için 1 ay gibi bir süre istenebiliyor.) olabilmektedir. Bu nedenle hatalı tasarımlar yapılabilmekte, uygulama da kalitesiz bir yapının ortaya çıkmasına neden olunmakta, İşveren kendisine ve ülke ekonomisine farkında olmadan zarar verebilmektedir.

İsveren tarafından belirlenecek tasarım ve uygulama süreleri gerçekçi olmalıdır.

İşveren Mimar, MTT, ETT tarafından hazırlanacak etüt-öneri raporlarını, ön projeleri; yapının nitelikleri ve kendi özel isteklerini iyi bir şekilde değerlendirmediği için, daha sonra yapılan ön proje ve kesin proje aşamalarında Mimar, MTT ve ETT‘nin çalışmalarında iş gücü kaybına neden olmaktadır.

İşveren gerek etüt-öneri raporlarını, gerekse ön projeleri yapının nitelikleri ve kendi özel isteklerini göz önüne alarak onaylamalı, eğer onay sonrası ön proje ve kesin proje aşamalarında bir değişiklik talebinde bulunur ise, gereken ek süreyi tasarımcılara tanıyarak, iş gücü kayıplarının karşılığı olan ek bedeli de tasarımcılara vermelidir.

Henüz tasarıma dahi başlanmadan veya “etüt –öneri raporu”, “ön proje” aşamalarında İşveren keşif, hatta ihale dosyası isteyebilmekte ve bazen “ön proje” ve verilen keşiflerle ihaleye çıkılarak uygulama yapılmaktadır. Doğal olarak bu tür bir uygulamanın başarılı ve doğru olabileceğini söylemek mümkün değildir.

İşveren kesin proje ile birlikte verilen keşif ve şartnameler ile ihaleye çıkmalıdır, aksi hiçbir şekilde uygulanmamalıdır.

Uygulamada Karşılaşılan Problemler , Çözüm Önerileri

Uygulama safhasında eğer tasarım konusunda bir sorun yok ise, gereken koordinasyonlar yapılmış ve tavan içi ve üstü koordinasyon planları, ilgili detaylar ve kesin projeler İşverene verilmiş ise, İşveren uzman yüklenicilerden birini seçerek ilgili yüklenicinin kullanılacak cihazların seçimi ile birlikte “uygulama projelerini” yapmasını sağlamamakta ve MTT, ETT  tarafından hazırlanmış “kesin projeler“ ile uygulama yaptırılmaktadır. Bu nedenle yapılan uygulamalar hatalı olmakta ve iş gücü kaybı, İşverenin ekonomik kayıplarına neden olmaktadır.

Uygulama aşamasında kalitesiz ve/veya standartlara uygun olmayan ürünlerin kullanılması için İşveren tarafından baskı yapılabilmektedir.

Mekanik ve elektrik tesisat yüklenicilerinin seçimi konusunda gereken özenin İşveren tarafından gösterilmesi gerekmektedir. Sadece teklif bedellerine bakarak ve/veya teknik olarak karşılaştırma   yapılmaksızın uygulamanın yüklenicilere ihale edilmesi ve kalitesiz ve/veya standartlara uygun olmayan ürünlerle işi yaptırmaya çalışmanın gelecekte doğurabileceği sıkıntıları hiçbir zaman göz ardı etmemek gerekir.

Önemli problemlerden biri işverenin yüklenicilerini seçerken ve satın alma yaparken yaptığı değerlendirmelerdir. İşveren genellikle sadece teklif bedellerine bakarak, en ucuza yaptırma, satın alma düşüncesi ile hareket etmekte, ilgili güncel standartları göz önüne almamakta, kendine ve ülke ekonomisine zarar vermektedir. Kalitesiz yapıların yapılmasına neden olunabilmektedir.

İşverenin yaptıracağı işin niteliğine uygun yükleniciyi seçerken, belirli bazı temel kriterleri, varsa CEN, CENELEC şartnamelerini göz önüne almalıdır.

İşveren tarafından uygulama da elektrik yüklenicilerinin seçimi ile ilgili CENELEC tarafından 2004 yılında yayınlanmış olan CLC/TS 50439 “Qualification of Electrical Installation Contractors” (Elektrik  Yapım İşleri Müteahhit Yeterliği) konulu teknik şartname göz önüne alınarak yüklenici seçilmelidir. Bu şartname TSE tarafından taslak olarak görüşe gönderilmiş, ancak henüz yayınlanmamıştır, acilen yayınlanmalıdır. Mekanik tesisat yüklenicileri ile ilgili benzer bir şartnamenin CEN‘de araştırılmasını, eğer yok ise de TTMD tarafından hazırlanarak, CEN ‘de varsa CEN’e paralel yok ise  TTMD çalışmasının TSE tarafından yayınlanmasının sağlanmasını öneriyoruz.

İşveren yüklenicilerini seçerken, ilgili şartnameler yayınlanarak, yürürlüğe girene ve uygulamaya geçene kadar örnek olarak en azından aşağıdaki kriterleri göz önünde bulundurmalıdır.

-Tesisin yapımını yüklenecek firma veya firmaların mali durumu,

-Tesis yapımını yüklenecek firma veya firmaların teknik eleman sayısını, teknik elemanların söz konusu tesis açısından yeterliliğini ve teknik donanımın yeterliliğinin değerlendirilmesi ,

-Son 5 yılda yapılacak tesis veya benzer tesisle ilgili işlerin gerek işin verilen sürede bitirilip bitirilmediği ve gerekse bu işlerle ilgili gecikme olup olmadığını ihtiva eden incelemenin yapılması.

-Yapım sırasında bulunduracağı teknik personelin nitelik, sayısı ve yönetim planı.

İşveren yüklenicisini seçtikten sonra ise yükleniciden en azından aşağıdaki bilgileri istemeli ve onaylamalıdır.

-Yapım sırasında hangi ekipmanları bulunduracağı,

-Teknik personel sayısı ve bunların yeterliliklerini

-İş programı

-Tesisin ve tesis bölümlerindeki işlerin nasıl yapılacağını ve işin yapımındaki iş sıralamasını ve söz konusu işin kaç personelle yapılacağını hangi aletleri kullanacağını açıklayan tesis yapım metodunu açıklayan detaylı dokümanlar.

İşveren mekanik, elektrik tesisat ile ilgili satın almalarında veya yüklenicilerin tekliflerinin değerlendirilmesi sırasında; en azından tasarımcı tarafından verilmiş olan teknik şartnamelerin gereklerine göre davranmalıdır.

İşveren; yüklenicilerden güncel CEN, CENELEC standartlarına göre uygulama yapılmasını ve ilgili standartlara sahip ürünler kullanılmasını istemelidir.

İşverenin gerek tasarım ve gerekse uygulama aşamasında projeyi kontrol edecek proje disiplinleri arasında koordinasyonu sağlayacak, kaliteyi denetleyecek uzman kişilerden oluşan, yeterli proje yönetim/kontrollük teşkilatını kurması, tasarımcılardan uygulama aşamasında gerekli danışmanlık, kontrollük hizmetlerini alması gerekir.

İşverenin tasarım ve uygulama aşamalarında konu ile ilgili uzman gerekli ve yeterli teknik eleman,  danışman, proje yöneticisi bulundurmadığında, tasarımcılardan danışmanlık ve kontrollük hizmeti almadığında iş gücü kayıpları oluşabilmekte, kendisine ve ülke ekonomisine zarar verebilmektedir.

Genellikle tasarım, uygulama ve de özellikle tesisin devreye alınması sırasında önemli planlama hataları yapılabilmektedir. İşlerin gerçekçi yapım süreleri dışında planlanması, karar vericilerin uzun zamanlar kullanıp tasarımcılara ve yüklenicilere düşen zamanın kısıtlanması ve bu baskıya tasarımcılar ve yükleniciler kaliteyi düşürmek pahasına boyun eğebilmektedirler.

İşveren genellikle güncel “Proje Yönetim Teknikleri”ni kullanmamakta ve bunun sonucunda iş gücü ve ekonomik kayıplar oluşabilmektedir.

Tasarım, uygulama ve devreye alma için verilen süreler doğru planlamalı, tasarım ve uygulama, satın alma sırasındaki değişikliklerin yol açacağı ek süreler tasarımcılara ve yüklenicilere verilmelidir.

Bazı durumlarda (küçük ve orta ölçekli bazı projelerde) İşverenler projeyi anahtar teslimi mimari gruplara teslim etmektedirler. Bu projelerin çoğunda uygulama projeleri yapılmamaktadır. Bunun sonucunda yükleniciye ciddi iş gücü ve maddi kayıp verilebilmektedir.

Doğru ve gereği gibi yapılmış tasarımlar İşveren tarafından yaptırılarak, uzman yüklenici firmalara teslim edilmelidir.

Uygulama süreçleri adım adım belirlenmeli, uygulama aşamaları doğru bir şekilde gerçekleştirilmelidir.

Tasarım ve uygulama da Standartlara ve yönetmeliklere uyulması sağlanmalıdır.

Uygulama kontrolleri zamanında yapılmalı hatalı uygulamaların hemen düzeltilmesi sağlanmalıdır.

Tüm bunlar için işverenin bu tür uygulamalarda danışmanlık/kontrollük hizmeti alması gerekir.

İşveren yüklenicilerden iş bitiminde “Son Durum Projesi /As-built (Yapıldı Projesi )“ni istemediği ve almadığı zaman; yapının işletilmesi sırasında, doğru ve sağlıklı işletilmesi mümkün olmamaktadır.

İşveren tüm yüklenicilerden iş bitiminde “Son Durum Projeleri /As-built (Yapıldı Projeleri )“ni muhakkak istemeli, gerekli uygunluk kontrollerini yapılarak onaylanmasından sonra ve yapının işletme kadrosuna bu projeler verilmelidir.

İşverenin projeyi sadece ilk yatırım maliyetleri ve mevcut bütçesi açısından değerlendirerek tesis konforunu ve özelliğini düşürecek isteklerde bulunması, otomasyon sistemlerini, enerji tasarrufunu hiç göz önüne almaması, bu nedenlerle tasarımlarda değişikliğe gidilmesi işverenin kendisine ve ülke ekonomisine zarar vermektedir.

İşveren sadece bütçe açısından değerlendirme yapmamalı doğru tasarlanmış otomasyon sistemleri, enerji tasarrufu göz önüne alınarak yapılmış projeleri düşünmeksizin uygulamalıdır.
 

Bundan sonraki yazımızda” Gemel Problemler, Çözüm Önerileri ve Sonuç ”  anlatılacaktır.