Yapılarda Sesli Alarm Sistemleri
(TSE CEN/TS 54-32) 
Bölüm-3
" CEN/TS 54-32 doğrultusunda Sesli Alarm Sistemlerinin
Planlama, Tasarım, Montaj , Devreye Alma , Kullanım ve Bakım Yöntemleri"


Yasin Özel 

 [Yayım Tarihi: 17  Nisan 2025]

6.5.3 Öngörülü Dizayn Metodu (Prescriptive Design Method)

Bu metod ile genel uygulama basit prensipleri aşağıdaki gibi baz alınabilir.

a) Ortalama yankılanma süresi tüm 500 Hz, 1 kHz and 2 kHz octave bandları için 1,3 saniyeden fazla değildir.



b) Referans ortam gürültü seviyesi 65 dBA’dan azdır.

c) Uyarı tonlarının ve mesajların ses basınç seviyeleri 75 dB’den büyüktür.

d) Hoparlörlerin yer seviyesinden montaj yüksekliği 5 m ile sınırlıdır.




e) Birbirine yakın 2 hoparlör arası mesafe aşağıdaki belirtilenlerden fazla olmamalıdır:

e.1) Tek yönlü hoparlörler için : 6 m



e.2) İki yönlü hoparlörler için : 12 m

f) Hoparlör ile mahaldeki oturan kimse arasındaki engelsiz mesafe aşağıdaki belirtilenlerden fazla olmamalıdır:
 
f.1) 4,5 m : Tek yönlü hoparlörler için
      (2 kHz hoparlör  kapsama alanı içerisinde)
●
f.2) 6 m : İki yönlü hoparlörler için
      (2 kHz hoparlör  kapsama alanı içerisinde)



Oturma dinleme yüksekliği : 1.2 m
Ayakta dinleme yüksekliği 1.6 m alınmalıdır.

6.5.4 Detaylı Dizayn Metodu (Detaileddesignmethod)

a)Hesaplamalar istatistiksel tahmini parametreler baz alınarak yapılır

b) Bilgisayarlı simülasyon modeli simüle edilmiş impuls tepkisi baz alınarak yapılır

6.6.4 Diğer Uyarı Metodları



Dizayn ayrıca işitme engelliler ve sesli alarm kapsamı dışındaki mahallerde alarm sinyalinin sağlanması için aşağıdaki yöntemleri kapsamalıdır.


a) Görsel alarm cihazları (EN 54-23)

b) Alarm sirenleri (EN 54-3)

c) Ses-frekans induction-loopsistemleri

d) Diğer sensörlü sistemler; titreşimli pagercihazları ve titreşimli yastık pedleri.



6.8 Sesli Alarm Sistemi (VAS) ile Yangın Algılama ve Alarm Sistemi (FDAS) bağlantısı

6.8.1Genel

Mesajların ilgili mahale gerektiği zamanda otomatik olarak yayınlanabilmesi için yangın algılama ve alarm sistemi ile sesli alarm sistemi arasındaki iletişim yollarının güvenilir olması gereklidir.




Ayrıca hata ve durum mesajlarının iletimi için de bu gereklilik vardır.

İki sistem arasında birden fazla arayüz var ise, yangın alarm sisteminden iletilen çelişkili bilgi sesli alarm sisteminden yayınlanan mesajlarda çelişki veya karışıklık yaratmamalıdır.

6.8.2 VAS ile FDAS arasındaki iletişim yollarının izlenmesi



a) İki sistem iletişim hattı arasındaki bir hata VACIE’nindoğru bilgiyi almasını engellememelidir.

b) İki sistem iletişim hattı arasındaki bir hata VACIE’nindoğru çalışmasını engellememelidir.

c) İki sistem iletişim hattı arasındaki kısa devre arızası veya hat kopukluğu olduğu taktirde, arızanın 100 saniye devam etmesi durumunda yangın alarm sistemi tarafından bilgi olarak alınmalı ve gösterge tertibatında izlenmelidir.

d) İki sistem iletişim hattı yangın kompartımanları arasından geçiyorsa, kablolar yangına ve mekanik darbeye karşı koruma altına alınmalı ve veyangın riski düşük alanlardan geçirilmelidir.
NOT:Yerel, bölgesel ve ylusalyönetmeliklere uyulmalıdır.

e) İki sistem iletişim hattı arasındaki bir hata ilgili arayüze zarar vermemelidir.

6.10 Güç Kaynağı

6.10.1 Genel




VAS güç kaynakları EN 54-4 ve EN 54-16 gereksinimlerine uygun ve sertifikalı olmalıdır.

Sesli alarm sistemi parçaları şebeke veya akülerden veya ikisinin kombinasyonundan besleniyor olsa da güvenilir ve sürekli olarak çalışmalıdır.

!!! Yardımcı şebeke güç kaynağı olarak tanımlanan Generatör veya UPS gibi beslemeler genel olarak projelerde kullanılmakla birlikte EN 54-4’e uygun çözümler değildir.

Sesli alarm sistemi yardımcı şebeke güç kaynağına bağlı olsa bile, EN54-16’da belirtilen EN54-4 sertifikalı güç kaynaklarının kullanımını zorunludur.

NOT : Yardımcı şebeke güç kaynağı kullanımı bazı durumlarda risk yönetimine bağlı olarak yatırımcı, danışman, sigortacı arasındaki anlaşmaya göre sükunet halindeki çalışma süresini aşağı çekebilir.


Sesli alarm sisteminin bağlı olduğu ana şebeke güç kaynağı;

a) Arıza potansiyelini minimize etmek için, diğer devrelerden veya elektriksel ekipmanlardan meydana gelen arızalardan veya binadaki ana şebekenin ayrılmasından /devre dışı olmasından  etkilenmemelidir.
(by the isolation of mains supplies in the building)

b) Başka bir amaç için kullanılmayan ALL-POLE  ayırıcıya  bağlanmalıdır. Ayırıcı  üzerinde mutlaka Türkçe «YANGIN/SESLİ ALARM – KAPATMAYIN» yazılmalıdır. Bu  ayrıcı yetkili kişiler haricinde ulaşılması zor veya özel bir anahtar ile açılabilen pano içerisinde olmalıdır.

6.11 Bekleme Güç Kaynağı (Standby power supply)






Sesli alarm sisteminin bağlı olduğu ana bekleme güç kaynağı;

a) Eğer acil durum yönetim planı binanın ana elektrik arızasından sonra boşaltılması gerektiğini belirtilirse; Bekleme güç kaynağı kapasitesi, sesli alarm sistemini sesli alarm durumunda 30 dakika veya acil yönetim planında belirtilen sürenin 2 katı (hangisi daha fazla ise) devrede tutabilmelidir.

b) «GENEL UYGULAMA» Eğer acil durum yönetim planı binanın ana elektrik arızasından sonra boşaltılması gerektiğini belirtmiyor ise; Bekleme güç kaynağı kapasitesi, sesli alarm sistemini 24 saat sükûnet durumunda ve ilaveten 30 dakika sesli alarm durumunda devrede tutabilmelidir.

Yardımcı Şebeke Güç Kaynağı (Auxiliary mains power supply)





Sesli alarm sisteminin, ana şebeke beslemesi arızası olması durumunda sükunet halindeki çalışma fonksiyonlarını gerekli zaman aralığında ödün vermeden gerçekleşmesini sağlayacak, sesli alarm sistemi merkezi veya merkezlerini beslemek üzere lokal olarak sağlanan yardımcı şebeke güç kaynağıdır.

Örnek : Kesintisiz güç kaynağı (UPS ) veya otomatik olarak devreye giren Jeneratör.


6.12 Güç Amplifikatörleri (Power amplifiers)

EN 54-16’ya göre sertifikalı olan amplifikatörlerin montajı ve bakımı düzgün yapıldığında güvenilir olduğu beklentisi vardır.

Bununla birlikte, risk değerlendirmesi amplifikatör arızasının etkisini azaltmanın gerekli olduğunu gösteriyorsa, arıza durumunda otomatik olarak devreye giren bekleme amplifikatörlerinin sisteme eklenebilir veya ilave güç sağlanabilir.

Bekleme (yedek) amplifikatörlerinin hata durumu, EN 54-16'ya uygun olarak izlenmelidir.

NOT:Amplifikatör gücü, toplam ihtiyaç gücünün %20 üzerinde seçilmesi önerilir.



Güç Amplifikatörleri Genel Bilgi

CLASS A (%30 effc.)



Bu tür tasarımlarda kaynaktan gelen sinyal yükseltilirken tek bir çıkış elemanı tarafından dalga bütünlüğü korunarak işlenir. Çıkış transistoru veya tüpünün kalitesi ve devre tasarımına bağlı olarak orijinal dalga formu en iyi şekilde korunur ve seste akıcılık ve bütünlük en üst düzeydedir. Girişte sinyal olsun veya olmasın sürekli olarak sabit bir akım çektiklerinden oldukça yüksek bir çalışma ısıları vardır.

CLASS B (%70 effc.) 


Class B amplilerde elektriksel verimliliği artırmak amacı ile çıkış transistorları giriş sinyalinin yalnızca pozitif veya negatif yarısını yükseltir. Çiftler halinde sinyalin her bir yarısı birleştirilerek tam ses sinyali çıkışa verilir. Burada her bir transistor sadece kendi çalışma bölgesinde elektrik aldıklarından Class B ampliler Class A cihazlara göre daha az ısınır ve daha verimli çalışırlar. Bu tip amplilerde en büyük sorun pozitif ve negatif sinyal bölgeler arasında geçiş sırasında oluşan senkron bozukluğu nedeniyle ortaya çıkan bozulmadır. Buna crossover distorsiyonu denir. Bu distorsiyon nedeniyle genellikle odyofil tasarımlar yerine endüstriyel uygulamalarda yer bulurlar.

CLASS A/B (%50-70 effc.)


Temel olarak Class B amplilerin geçişli ve tamamlayıcı çıkış katlarının özel olarak düzenlenerek belirli bir sinyal yüksekliğine kadar Class A biçiminde çalışabilmesini sağlayan ampli topolojisidir. Burada, çıkış transistoru veya tüpünün bias akımı sinyal yokluğunda (Class B’nin aksine) kapanmadan çok düşük bir bias akımıyla canlı tutulacak biçimde ayarlanır ve cihazın crossover distorsiyonundan etkilenmemesi sağlanır. Bu ampli tipi ticari üretimler arasında en yaygın kullanılan tasarımdır.

CLASS D (%90 effc.)





Giriş sinyalinin kare dalga formunda darbeler üzerine bindirilerek elde edilen yükseltme prensibini kullanan ampli topolojisidir. Kare dalga taşıyıcının yarattığı distorsiyon çıkış aşamasından hemen önce özel bir filtre devresi ile süzülerek temiz sinyal elde edilir. Kare dalga modülasyonunun frekansı ve temizliği ile orantılı olarak başarılı tasarımlar yapılabilmektedir. Gittikçe yaygınlaşan bu ampli tipi aktif subwoofer yüksek güçlü anons sistemleri gibi geniş bant ses kalitesinin hayati önem taşımadığı sistemlerde başarı ile kullanılmaktadır.

ÖZET VERİMLİLİK TABLOSU




6.13 Hoparlörler (Loudspeakers)

6.13.1 Genel





Hoparlörler, Sesli Alarm Sistemi yangın algılama ve ihbar sistemine entegre edilmiş veya edilmemiş olsa bile EN 54-24’e göre sertifikalı olmalıdır!!!

6.13.3 Hoparlörler İletim Devreleri (Loudspeaker transmission paths)



Bir hoparlör iletim devresindeki herhangi bir arıza, diğer hoparlör iletim devresini etkilememelidir. Bu, koruyucu cihazlar veya ayrı amplifikatörler kullanılarak gerçekleştirilebilir.

6.13.3 Hoparlörler İletim Devreleri (Loudspeaker transmission paths)

Bir hoparlör iletim devresi bir veya daha fazla yangın bölmesinden geçiyorsa, hoparlör iletim yolunun bir bölümündeki arıza, diğer yangın bölmelerinde acil durum mesajlarının yayınlanmasını engellememelidir.Bunu sağlamanın yöntemleri aşağıdakileri içerir:

 
- Yangına dayanıklı kabloların kullanılması;

- Yangına dayanıklı momtaj kroşesi  kullanımı;

- Kabloları çeşitli yollar bularak düşük riskli alanlardan geçirmek


6.13.3 Hoparlörler İletim Devreleri (Loudspeaker transmission paths)

Kablo güzergahı dizayn yöntemleri:



- Yedekli kablolama yöntemini kullanarak, bir akustiği farklı alanda (ADA) iki (veya daha fazla) hoparlör devresi oluşturma. (Genellikle A / B kablolama olarak da bilinir)




- Otomatik izolatörler kullanarak çevrim (LOOP) tipi hoparlör devresi oluşturma
ÖNEMLİ NOT – İZOLATÖR KULLANIMI ZORUNLUDUR

- Tek bir arıza nedeniyle devre dışı kalabilecek hoparlör sayısını sınırlama.
Kısa Devre İzolatörleri örnek çalışma prensibi :



Kullanılacak yöntem, yerel, bölgesel veya ulusal  yönetmeliklerde belirtilmiş olabilir.
(Bkz. T.C. Yangın Yönetmeliği)
.

ÖNEMLİ !
Eğer risk yönetimi, iki veya daha fazla hoparlör iletim devresinin bir akustiği farklı alana (ADA) hizmet etmesi gerektiğini bildirir ise;
Hoparlörler öyle bir yerleştirilmelidir ki, bir iletim devresinde arıza olduğunda, genel olarak anlaşılabilirlik değeri, akustiği farklı alanın özelliğine göre teknik olarak tavsiye edilen minimum anlaşılabilirlik değerinin altına inmemelidir.
Bu iç içe yerleştirme ile yapılabilir.

6.13.4 Ortam Gürültü Algılama ve Kompanzasyon Kontrol Ünitesi (Ambient noise sensing and compensation controller -ANS)


ANS, ortam gürültü seviyesine göre, ses seviyesinin ayarlanmasını sağlayan cihazdır.

ANS kesinlikle güvenceli (fail-safe) tipte olmalıdır.

ANS cihazı arızalandığında, acil durum yayını ses seviyesi, derhal ilk ayarlanmış acil durum konuşma ses seviyesi ayarına dönmelidir.

ANS üzerinde Türkçe olarak ‘Sesli Alarm İşitsel Algılayıcısı’ yazmalıdır.


Bundan sonraki bölümde "Sesli Alarm Bölgeleri, Dağıtılmış Sesli Alarm Sistemi,  Kablo Montajı " anlatılacaktır.