Yapılarda Sesli Alarm Sistemleri
(TSE CEN/TS 54-32) 
Bölüm-2
" CEN/TS 54-32 doğrultusunda Sesli Alarm Sistemlerinin
Planlama, Tasarım, Montaj , Devreye Alma , Kullanım ve Bakım Yöntemleri"


Yasin Özel 

 

 [Yayım Tarihi: 17 Mart 2025]

Genel Açıklamalar 
 
CEN/TS 54-32 : 2015

Yangın Algılama ve Alarm Sistemleri – Bölüm 32 :
Sesli Alarm Sistemlerinin planlama, dizayn, montaj, devreye alma, kullanım ve bakım yöntemleri

Fire detection and fire alarm systems - Part 32: Planning, design, installation, commissioning, use and maintenance of voice alarm systems

 Sesli Alarm Sistemlerinin Gelişimi:

§ BAŞLANGIÇ : EN 60849 (Sound systems for emergency purpose)

  ISO tarafından data sonra iki kapsamda ele alınmıştır.  ISO 7240 series – world standard, pt16 &19

  Bu standartların yerini alan standartlar : EN54-16 and EN54-32

§ ZORUNLULUK : EN54, Nisan 2011’den sonra Avrupa’da zorunlu hale getirilmiştir.
§  Sesli Alarm Kontrol ve Gösterge Ekipmanı VACIE : EN54-16
§  Hoparlörler : EN54-24
§  Güç Kaynakları / Şarj Ekipmanları : EN54-4
 

 

 

VAS (Voice Alarm Systems) – Sesli Alarm Sistemleri

Genelde Acil Anons Sistemleri olarak bilinen, acil durumlarda EN54 standardına uygun olarak otomatik, manuel veya iki yöntem birden kullanılarak devreye sokulan sistemlere Sesli Alarm Sistemleri denir.

VACIE (Voice Alarm Control and Indicating Equipment) – Sesli Alarm Kontrol ve Gösterge Ekipmanı
 

Sesli Alarm Sisteminin; yangın alarm sisteminden veya manuel kontrol vasıtası ile alarm sinyalini alan, acil durum mesajlarını veya alarm sinyallerini üreten ve hoparlör devrelerine ileten parçalarına verilen ortak tanımlamadır.

Bu parçalar aşağıdaki ekipmanları tanımlamaktadır;
 
•Ana ve yardımcı kontrol ve dağitım üniteleri                                                    
•Amplifikatörler
•Güç kaynakları  
•Mikrofonlar  
 
•Yedek ekipmanlar
                                                                                                                                                                                        



Sesli alarm sistemi yangın anında acil tahliye amacı ile kullanılacak ise, ister yangın alarm sistemine bağlı olsun veya olmasın, VACIE mutlaka EN 54-16’ya göre sertifikalı olacaktır.



PA/VA (Public Addess / Voice Alarm) Sistemi

Acil durum ses fonksiyonları ile acil olmayan durumlarda kullanılan ses fonksiyonlarının kombinasyonunu içeren sesli alarm sistemdir.

Kontrol Merkezi (Control center)
 

Eğitimli operatörlerin bulunduğu, içerisinde acil durum mikrofonu olan yer, konum.

ADA (acoustically different area) Akustiği Farklı Alan

Bir sesli alarm bölgesinin altbölümünü ifade eden, kapalı veya fiziksel olarak ayrılmış, kendine özgü yankılanma veya ortam gürültü seviyesine sahip olan alan.

STI Konuşma İletim İndeksi (Speech transmission index)



STI, bir iletim kanalından dinleticilere iletilen konuşmanın anlaşılabilirliğini tahmin etmek amacı ile kullanılan 0 ile 1 arasında hedeflenen ölçümdür.

0 : Anlaşılabilirlik yok
1 : Mükemmel anlaşılabilirlik

İşitilebilirlik (Audibility)



Sesin diğer seslerden ayrılarak duyulabilme özelliği

Ortam Gürültü Seviyesi (Ambient noise level)

 

dB olarak akustiği farklı alandaki (ADA) normal koşullarda var olan ortam ses basıncı (ambient sound pressure).

Gürültünün ortamına bağlı olarak Equivalent sound pressure level LeqT  veya L10 ile ölçülür.


90 dB üzeri anlaşılabilirlik büyük ölçüde ortadan kalkar.

Alarm Sinyali (Alarm signal)

Yangın veya acil durumun görsel, işitilebilir, dokunsal belirtisidir.

Örnek : Yangın, bomba alarmı, endüstriyel kaza, sivil kargaşa, terör saldırısı


Sesli Alarm Bölgesi (Voice alarm zone)


 
Acil durum mesajlarının ayrı ayrı yayın yapılacağı bir veya birden fazla akustiği farklı alan (ADA).

Not 1 : Acil durum mesajlarının yayın yapılacağı sesli alarm bölgeleri tek başına veya gruplar halinde seçilebilir olmalıdır.

Not 2 : Acil durum olmayan koşullarda yapılacak kamu anonsları (PA) veya müzik yayınları için hoparlörler bölgelerinin kapsadığı sınırlar, sesli alarm bölgelerinden farklı olabilir.


5.6.3 Tasarım için gerekli dökümanlar (PROJE FİRMALARI İÇİN ÖNEMLİ !)
 
Yatırımcı, EN-54’e uygun dizayn için projeci firmaya aşağıdaki bilgi ve dokümanları sağlamalıdır.

a) Sesli alarm bölge sınırlarını ve akustiği farklı alan (ADA) sınırlarını içeren mimari planlar, mikrofonların ve sesli alarm sistemi ekipmanlarının lokasyonları

b) Acil durum yönetim planı

c) Bina akustik raporları:
c1) Sesli alarm zonundaki akustiği farklı alanlar listesi
c2) Akustiği farklı alanlardaki öngörülen ve hesaplanan yankılanma süreleri, 125 Hz to 8 kHz arası
c3) Akustiği farklı alanlardaki öngörülen ve hesaplanan ortam gürültü seviyeleri, 125 Hz to 8 kHz arası
(Eski binalarda bu değerler direk ölçülerek alınabilir. Yeni binalarda ise mevcut binalar veya benzer alanlar baz alınarak türetilebilir

d) Çevresel koşul bilgileri; sıcaklık, nem, korozif atmosfer, manyetik alan etkileri vb.

e) Binanın kapsama tanımları (personelin bulunduğu mahaller, tehlikeli mahaller gibi)

5.7 Binada kapsama alınması gereken bölümler

5.7.1 Kapsama Alanı
5.7.1.1 Genel
Yatırımcı veya danışmanı veya karar vermeye yetkili otorite veya sigorta firması binanın hangi bölgelerinin kapsama alınması gerektiğini belirlemelidir. Daha kapsamlı bir çözüm için bölüm 5.3’teki risk değerlendirmesi göz önüne alınmalıdır.
Kapsama alanı aşağıdakilerden biri seçilerek belirlenir.

5.7.1.2 Toplam Kapsama
Sesli anons sistemi binanın tüm insanların bulunduğu akustiği farklı alanlarını kapsar.
 

5.7.1.3 Kısmi Kapsama
Sesli anons sistemi binanın tüm insanların bulunduğu akustiği farklı alanların spesifik olanlarını kapsar. Stadyumdaki kamusal alanları veya alışveriş merkezlerindeki dükkanları.
 

5.7.2 Anons Gerekmeyen Alanlar

Bazı alanlar acil durumlarda düşük yaşam riski taşıyan sesli alarm sistemi gerekmeyen alanlar olabilir. Fakat hala uyarı anonsu yapılabilecek alanlar göz önüne alınmalıdır (Bakınız 5.3.3).

a) Binanın insan bulunmayan alanları.
b) Havalandırma yapılmayan donmuş gıda depoları (20m3 ten küçük alanlar)
c) Aşırı ortam gürültüsü olan, başka uyarı metotlarının uygulandığı alanlar.
d) Sesli alarm sistemi yayınına uygun olamayan, tahliyenin çalışan personel tarafından yönetildiği hastanelerdeki hasta odaları gibi

6 Planlama ve Tasarım 
6.1 Projecinin Sorumlulukları
 

Sesli alarm sisteminin yerel, bölgesel ve ulusal standartlara uygunluğunun sorumluluğu dizayn sertifikasına (A.1) imza koyan kişi veya organizasyona aittir. 

Projeci seçtiği çözümler ve baz aldığı varsayımlar ile ilgili bir liste yapmalıdır.
Projeci sesli alarm sisteminin tüm bileşenleri birbiri ile uyumlu olduğunu garanti etmelidir.

Not : Sistemin bileşenleri "Construction Products Regulation-CPR" ' a  tabi ise Declarations of Performance her bir komponent için sunulabilir.
(Cevap : VAS sistemi CPR a tabidir)

6.2 Sesli Alarm Sistemine Bağlanan Cihazlar
 

 

Sesli alarm sistemine bağlı tüm cihaz ve bileşenler EN-54’ün ilgili bölümlerine uygun olmalıdır.

EN-54’e uygun olmayan sistem bileşenlerinin (Aktif hoparlörler, volüme kontrol cihazları, PC ve müzik kaynakları gibi) arızalanması durumunda sistemin çalışma performansına zararı olmadığı ispatlanmalıdır.

Özellikle arıza izleme mutlaka dikkate alınmalıdır.

6.3 Hatalar


Sesli alarm sisteminin tasarımı öyle yapılmalıdır ki; İletişim yollarında, kablolarda ve konnektörlerde çıkacak hataların etkilerini minimize etmelidir.

Sesli alarm sistemindeki hata uyarıları en az bir " genel sesli alarm hatası"  olarak yangın algılama sistemine iletilmelidir.

Hata uyarıları diğer entegre sistemlere de iletilebilir, BMS gibi.

6.4 Sistem Çalışma Modları ve Koşulları

6.4.1 Genel
Yangın acil durumu oluştuğunda Sesli alarm sistemi hemen alarm durumuna geçmeli ve manuel veya otomatik olarak ön planlı gecikmeli senaryoları başlatmalıdır.

6.4.2 Aşamalı Tahliye (Phased evacuation)
Aşamalı tahliye gerekli ise mutlaka acil durum yönetim planında yer almalıdır.

6.4.3 Audio Kanalları
Acil tahliye yönetim planında, eş zamanlı farklı acil durum mesajlarının yayınları istenir ise, gerekli ses kanal ekipmanı VACIE içerisinde yer almalıdır.

6.4.4 Otomatik Mod
Yangın alarm sistemi tarafından başlatılan ilgili sinyaller ile başlatılan otomatik modda, ilgili acil durum mesajları manuel olarak müdahale edilmedikçe veya yangın alarm sistemi tarafından susturulmadıkça sürekli olarak yayınlanır.

Başlatma sinyalinin ortadan kaldırılması sesli alarm durumun iptal edemez.

6.4.5 Manual mode
Manuel modda, kontrol merkezindeki veya kontrol noktasındaki eğitimli operatör sesli alarm durumunu seçer. Manuel kontrol noktasında tüm bölgeler veya bölge gruplarının göstergeleri bulunmalıdır:

a) Sesli alarm durum indikatörü,
b) Hata indikatörü,
c) Devre dışı indikatörü.

Aşamalı Tahliye (Phased evacuation)



Sesli alarm sistemi, binanın farklı kısımlarının kontrollü olarak aşamalı şekilde tahliyesini sağlar.
En riskli tehlike bölgesinin önceliği olmalıdır.

Örnek : Tipik 2 fazlı sistem - ‘Uyarı’ ve ‘Tahliye’
Uyarı ve tahliye mesajları binanın değişik bölümlerine yayın edilir.

Örnek : Tipik 3 fazlı sistem – ‘Personel alarmı’ ve ‘Uyarı’ ve ‘Tahliye’

Not 1 : Aşamalı tahliye genelde yüksek katlı binalarda kullanılır.
Not 2 : Normal koşullarda sesli alarm bölgesine alarm verilmez ise aşamalı tahliye olarak kabul edilmez.

Aşamalı Tahliye (Phased evacuation) Örnek uygulaması




6.5.1.3 Acil Durum Konuşma Seviyesi

Planlanan dinleme yüksekliğinde elde edilecek eşdeğer sürekli acil anons konuşma seviyesi için tavsiye edilen özellikler;

1) Salt en düşük ses seviyesi : 65 dBA

2) Uyuma amaçlı mahallerde yatak başında Salt en düşük ses seviyesi : 75 dBA;

3) Tüm mahallerdeki en yüksek ses seviyesi: 120 dBA

4) Ortam gürültü seviyesi ile acil anons konuşma seviyesi arasındaki fark en az 6 dB olmalıdır.

NOT 1 :  Sinyal-Gürültü (Signal-to-noise) oranı 6 dB ile 15 dB arası normalde yeterli olmaktadır.

NOT 2 : Yerel, bölgesel ve ulusal yönetmelikler farklılıklar gösterebilir.




6.5.2 Anlaşılabilirlik ve Hoparlörler

Hoparlörlerin tipi, miktarı, monte edildiği mahal, yönlendirilmesi, sesli alarm sistemi dizaynı için çok kritiktir. Bir akustiği farklı alan (ADA) içerisinde anlaşılabilir kapsama alanı oluşturabilmek için farklı tip ve miktarda hoparlör ihtiyacı doğabilir.

Hoparlör seçimi aşağıdaki bilgilere göre yapılmalıdır:

—  Sesli alarm bölge ve yangın kompartımanları arasındaki ilişki.
—  Kapsama alanı, kat planları, bina bölüm çizimleri ve mahal akustik özellikleri.
—  Klimatik çevre.
—  Pratik montaj araçları; tavan, duvar, direk vb.
—  Bina taşıma kapasitesi.
—  Patlayıcı (Ex) ortam gereksinimleri (ATEX Directive (2014/34/EU).
—  Seçilen hoparlörün yön karakteristikleri, hassasiyeti frekans tepkisi vb.


Bundan sonraki bölümde " Öngörülü Dizayn Metodu, Detaylı Dizayn Metodu, Diğer Uyarı Metodları, Sesli Alarm Sisyemi (VAS) ile Yangın Algılama ve Alarm Sitemi (FDAS) Bağlantısı " anlatılacaktır.