Yapılarda 
Acil Aydınlatma Tasarım Kılavuzu 
Bölüm-1 


Mustafa Gedik 
 

[Yayım Tarihi: 5 Şubat 2025]

 2023 yılında hazırlayarak yapı sektörümüzle paylaştığımız   " Yapılarda  Acil Aydınlatma Tasarım Kılavuzu ​​​​​"  yayınımızı  Bolu Kartalkaya'da gerçekleşen elim yangın faciası  sonrasında bir kez daha bölüm bölüm  yayınlıyoruz.

Bu acı olayda yaşamını yitiren vatandaşlarımıza Allah'tan rahmet, ailelerine sabır ve başsağlığı, yaralı vatandaşlarımıza acil şifalar diliyoruz.

Yangından kaybettiğimiz  79 yurttaşımız anısına... 





Giriş

Bu yazı dizisinde , acil durum aydınlatma tesislerinin tasarımı, kurulumu, devreye alınması ve bakımı konularında temel bilgiler sunulmuştur. Bu çalışma, acil durum aydınlatma ürün ve sistemleri üzerinde çalışma yapan kurumlar ve kişiler için standart ve yönetmelikler dikkate alınarak, rehber olması amacıyla hazırlanmıştır. Daha ayrıntılı teknik bilgiler, ilgili standartlarda bulunabilir.

Acil durum aydınlatma ürünleri ve sistemleri ile ilgili standartlar  aşağıda listelenmiştir.

Sistem standartları

EN 1838: Aydınlatma uygulamaları-Acil aydınlatma
“Acil durum aydınlatması tarafından sağlanacak aydınlatmayı belirtir (aydınlatma şiddeti, süre ve renk dahil).”

EN 50172: Acil kaçış aydınlatma sistemleri
“Farklı tesisler için asgari acil durum aydınlatması gerekliliklerini ve testlerini belirtir.”

Ürün standartları

EN 60598-2-22: Acil aydınlatma armatürleri
“Acil durum aydınlatma sistemlerinde kullanılmak üzere müstakil ve merkezi olarak çalışan armatürleri belirtir.”

EN 62034: Batarya ile çalışan acil kaçış aydınlatması için otomatik test sistemleri
“Batarya ile çalışan acil durum aydınlatmaları için gerekli olan test sistemi detaylarını belirtir.”

EN 50171: Merkezi güç besleme sistemleri
“Acil durum aydınlatma armatürleri için merkezi güç kaynağı sistemlerini belirtir.”

Kılavuz içeriğinde;

• Acil durum aydınlatması
• Acil kaçış aydınlatması
• Kaçış yolu aydınlatması
• Açık alan (panik-önleyici) aydınlatması
• Yüksek riskli görev alanı aydınlatması

kavramlarıyla ilgili bilgiler detaylı şekilde yer almaktadır.

Acil durum aydınlatmasının amacı, normal şebeke güç beslemesi kesildiğinde, belirli bir alanda otomatik olarak devreye girerek uygun bir süre için güvenlik aydınlatmasını sağlamaktır.

Acil kaçış aydınlatmasının amacı, normal şebeke güç beslemesi kesildiğinde, bir mahalden ve/veya binadan güvenli çıkışı sağlamaktır.

Kaçış yolu aydınlatmasının amacı, kaçış yollarında ve özel konumlarda uygun görseller ile yön bulma sağlayarak bir mahalden ve/veya binadan güvenli şekilde çıkmayı sağlamak, yangın söndürme ve güvenlik ekipmanlarının kolayca bulunabilmesini sağlamaktır.

Açık alan (panik-önleyici/anti-panik) aydınlatmanın amacı, panik olasılığını azaltmak ve uygun görsel koşullar ve yön bulma sunarak insanların kaçış yollarına güvenli bir şekilde hareket etmesini sağlamaktır.

Yüksek riskli görev alanı aydınlatmasının amacı, tehlikeli bir süreç veya durumda çalışan kişilerin güvenliğine katkıda bulunmak amacıyla, mahalden ve/veya binadan tahliye sırasında uygun kapatma prosedürlerinin uygulanmasını sağlamaktır.

Birçok binada farklı acil durum aydınlatma türlerinin bir arada kullanımına ihtiyaç duyulması muhtemeldir. Acil durum aydınlatmasının gerekli kurulum türü ile ilgili alanları ve yerleri belirlemek için bir risk değerlendirmesi yapılmalıdır.

Acil aydınlatma armatürleri ve binadan çıkış yolunu gösteren acil kaçış armatürlerinin stratejik olarak yerleştirilmesiyle, acil durum anında endişe ve karışıklık önlenebilir. Uygulamada çıkışların açıkça işaretlenmesi ve görünür olması çok önemlidir.

1. TANIMLAR

Acil durum aydınlatma tasarımı, kurulum, devreye alma ve bakım standartlarında kullanılan bazı tanımlar aşağıdaki gibidir. 

Kaçış yolu: Acil durumda emniyetli alanlara çıkış için tasarlanmış rota. 

Acil kaçış yolu aydınlatması: Acil durumlarda kaçış yollarının etkili bir şekilde tanımlanabilmesini ve güvenle kullanılabilmesini sağlamak için planlanmış acil aydınlatma türü. 

Açık alan (panik-önleyici) aydınlatması: 60 m2 taban alanından daha büyük salonlarda veya binalarda tanımlanmış acil aydınlatma olup, kaçış yollarının alanları veya çok sayıda insanın kullandığı tehlike riski bulunan daha küçük alanlar da bu kategoride değerlendirilmektedir. 

Acil çıkış: Acil bir durumda kullanılan çıkış yolu. 

Son çıkış: Bir kaçış yolunun terminal noktası. 

Sürekli model acil aydınlatma armatürü (Maintained): Acil durum aydınlatma lambalarının, normal aydınlatma şebekesi beslemesi ile ve beslemenin kesildiği durumda çalıştırıldığı acil aydınlatma armatür modeli. 

Acilde model acil aydınlatma armatürü (Non-Maintained): Acil durum aydınlatma lambalarının, yalnızca normal aydınlatma şebekesi beslemesinin kesildiği durumda çalıştırıldığı acil aydınlatma armatür modeli.
 
Acil durum beyan süresi: Üretici tarafından beyan edilen acil durum lümen çıkışının sağlanma süresi (saat olarak). 


Yüksek riskli görev alanı aydınlatması: Acil kaçış aydınlatmasının, potansiyel olarak tehlikeli bir alan, süreç veya durumda yer alan kişilerin güvenliği için aydınlatma sağlayan ve operatörün ve tesisin diğer sakinlerinin güvenliği için uygun kapatma prosedürlerini mümkün kılan acil aydınlatma türü.


2. ACİL DURUM AYDINLATMASI 

Acil aydınlatma; normal aydınlatma sisteminin acil bir durum olan elektrik arızası, deprem, yangın, su baskını ya da sabotaj gibi nedenlerle devre dışı kalması sonucu, jeneratör sisteminden bağımsız olarak, anında devreye girerek insanların güvenli bir şekilde binadan tahliye edilmesini sağlayan ikincil bir aydınlatma türüdür. 

Acil aydınlatma sisteminin öncelikli amacı, güvenli bir tahliye sağlayarak can kaybını önlemektir. Acil aydınlatma sistemi; insanların binadan herhangi bir engele takılmadan, yaralanmadan, ezilmeden, paniğe kapılmadan, aşırı kalabalık ve yığılma gerçekleşmeden çıkış yolunu rahatça görebileceği şekilde, hızlı ve emniyetli olarak tahliye edilmesine yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte, yangın alarm ve söndürme cihazları ile ilk yardım donanımının fark edilmesini sağlayıp, riskli alanlarda oluşabilecek kazaları önlemeye de yardımcı olmaktadır. 

“Acil aydınlatma, normal şartlarda gereksinimi duyulan bir aydınlatma türü değildir. Ancak acil bir durumda gerektiği gibi çalışmalıdır. Herhangi bir zamanda çalışmaması durumunda insan hayatını riske atar.


3. ACİL AYDINLATMA SİSTEMİ KULLANIMININ ZORUNLU OLDUĞU YERLER

Acil aydınlatma sistemi aşağıdaki faaliyetler için gereklidir; 

• Bir binadan kaçış yollarını açıkça göstermek 
• Tökezlemeden ve güvenli bir şekilde yürüme hızında çıkışa izin vermek 
• Acil bir durumda ve tahliye sırasında paniğin önlenmesine yardımcı olmak 
• Yangın söndürme cihazları ve manuel yangın butonları gibi yangın donanımının  yerini göstermek ve tanımlamak 
• İlk yardımın sağlanması gibi güvenlik işlemlerine izin vermek 

“Yönlendirme sistemlerinde, zemine monte teçhizat ve fotolüminesan malzemeler tamamlayıcı olarak düşünülmelidir. İnsanların bir binadan güvenli ve hızlı bir şekilde tahliyesine yardımcı olmak için acil durum aydınlatmasının mevcut ve çalışır vaziyette olması son derece önemlidir.” 

Kaçış yollarını göstermek için işaretlerin kullanılması, acil durum aydınlatmasının önemli bir parçasıdır ve bu işaretler herhangi bir acil durumda, bir şebeke arızası sırasında görünür olmalıdır. 

Tahliye sağlamanın yanı sıra, acil durum aydınlatması, kaçış yolunda veya başka bir yerde portatif söndürücüler, yangın butonları, yangın ilk yardım ekipmanları gibi acil duruma fayda sağlayacak donanımları da aydınlatmalı ve güvenliğe fayda sağlamalıdır. 

“Çıkış tabelalarının ve acil durum aydınlatmasının doğru konumlandırılması hayat kurtarır.”


3. ACİL AYDINLATMA SİSTEMİ KULLANIMININ ZORUNLU OLDUĞU YERLER



 
4. ACİL AYDINLATMA TASARIMI
 
Başlangıç olarak herhangi bir binada acil durum aydınlatma ürünleri uygulama/projelendirmesinde, bina ile ilgili tüm bilgilerin; kat planları incelemeleri, saha araştırmaları ve bina sorumluları ile gerçekleştirilecek görüşmeler neticesinde bir araya getirilmesi gerekmektedir. 

Tasarımın başlangıcında kaçış yolları net bir şekilde tanımlanmalı ve EN 1838’e uygun olarak planlanmalıdır. 

Binanın mevcut veya önerilen tüm kaçış yollarının, yangın alarm çağrı noktalarının, yangın söndürme ve ilkyardım donanımının yerleşimini gösteren ve kaçmayı engelleyebilecek tüm yapısal öğelerin konumlarını gösteren planlar veya yerleşimlerin tasarıma başlanmadan önce çizimleri sağlanmalıdır. 

Tesisin sahibi, kullanıcısı, mimarı, danışmanı, aydınlatma tasarımcısı, kurulum yüklenicisi, uygulayıcı makamlar ve diğer ilgili tüm taraflar arasındaki danışma ve gerekli bilgi aktarımları, yine tasarımın en başında yapılmalıdır. 

Standartların tavsiyelerine ek olarak, söz konusu tesisler için geçerli olabilecek herhangi bir ulusal ve/veya yerel mevzuatın gerekliliklerinin erken tasarım aşamasında tam olarak tanınması ve tartışılması önemlidir. 

Binanın her bir bölümü için hangi alanda ne tür yangın tehlikelerinin mevcut olduğu, yangın veya patlama meydana gelmesi durumunda ne olacağı göz önünde bulundurularak yangın riski değerlendirmesi yapılmalı ve bu değerlendirme sonucuna göre ayrıca acil durum aydınlatması ihtiyaçları belirlenmelidir.

Tasarım kontrol listesi: 

Acil durum aydınlatma sistemi tasarım sürecinde gerçekleştirilmesi gereken başlıca eylemler aşağıdaki gibidir: 

• Risk değerlendirmeleri incelenmeli 
• Acil durum aydınlatma süreleri belirlenmeli 
• Potansiyel tehlikeler de dikkate alınarak acil kaçış yolları belirlenmeli 
• Yangın alarm butonları, yangına müdahale donanımı ve yangın güvenlik işaretlerinin konumları belirlenmeli 
• İhtiyaç duyulan acil aydınlatma sistemi türleri belirlenmeli 
• Acil aydınlatma armatürlerine dönüştürülmesi planlanan normal aydınlatma armatürleri belirlenmeli (acil kit uygulaması yapılacak armatürler) 
• Çıkış işareti gereksinimleri belirlenmeli 
• Yüksek riskli alanlar belirlenmeli 
• 60 m2’den büyük açık alanlar belirlenmeli 
• Son çıkış kapılarının dışında ve güvenli alanlara giden rota üzerindeki harici aydınlatma ihtiyaçları belirlenmeli

5. ACİL AYDINLATMA UYGULAMA MEKÂNLARI

Acil durum aydınlatma armatürlerinin, normal aydınlatmanın arızalanması durumunda, uygun aydınlatma sağlayacak şekilde yerleştirilmesi önemlidir. 

Acil durum aydınlatma sistemi tasarlanırken dikkate alınması gereken başlıca mekânlar aşağıdaki gibidir. Bu alanlar acil durum aydınlatma tasarımı yapılırken tanımlanmalıdır. 

5.1. Açık alanlar 
Açık alanlara genellikle panik-önleyici aydınlatma denir. Bunlar 60 m2 taban alanından daha büyük alanlar veya yangın riski değer¬lendirmesi tarafından güvenlik aydınlatması gerektiren alanlardır. 

5.2. Acil çıkış ve kaçış yolları 
Acil çıkışlar ve kaçış yolları işaretli olmalıdır. Bunlar, bir güvenlik noktasına kaçış yolunu kesin olarak belirtmek için aydınlatılmalıdır. Acil çıkışın doğrudan görülmesinin mümkün olmadığı durumlarda, acil çıkışa doğru ilerlemeye yardımcı olmak için ışıklı bir yön işareti (veya işaretler dizisi) sağlanmalıdır. 

Bir kaçış kapısına giden her yön değişikliğinin aydınlatılması gerekir. Her çıkış kapısının yanına ve potansiyel tehlike veya güvenlik donanımını vurgulamak için gerekli olan yerlere, bir kaçış aydınlatma armatürü (EN 60598-2-22’ye uygun) yerleştirilmelidir.

Acil durum armatürleri aşağıdaki konumların veya yangın güvenliği  donanımın yakınına monte edilmelidir. 

• Merdivenlerde tüm merdiven boyunca 
• Seviye değişikliği olan yerlerde 
• Zorunlu acil durum çıkışları ve güvenlik işaretleri üzerinde 
• Yön değişimlerinde 
• Koridorların kesişimlerinde 
• Her son çıkışın üzerinde ve dışında 
• İlk yardım dolabı üzerinde 
• Yangın söndürme donanımı üzerinde 
• Yangın alarm butonları üzerinde 

5.3. Çıkışların hemen yakınındaki dış alanlar 
Bir emniyet yerine ulaşmaya yardımcı olmak için, son çıkışların hemen yakınındaki dış alanlar, EN 1838’de 1 lux’ten az olmayan kaçış yollarının aydınlatma seviyesine göre aydınlatılmalıdır. Binanın dışındaki alanın seviye değişikliği veya dik merdivenler gibi karanlıkta kalan tehlikeleri varsa, yangın riski değerlendirmesi, bir güvenlik alanına ulaşılana kadar acil durum armatürlerine ihtiyaç olup olmadığını belirlemelidir. Bu, acil durum aydınlatmasının son çıkış kapısına bitişik bir binanın dışına yerleştirilmesini içerir. Buna bir örnek, birinci kattan çıkan bir yangın merdivenidir. 

5.4. Asansör kabinleri 
Asansörler acil durumda riskli alanlardır. Çünkü belirsiz bir süre karanlıkta küçük bir alanda kapalı kalma hoş olmadığı gibi, aynı zamanda gergin olan veya klostrofobiden mustarip olanlara zarar verebilir. Bu nedenle, EN 1838’deki açık alan (panik-önleyici) aydınlatma uygulamasında belirtildiği gibi acil durum aydınlatması, asansörlere takılmalıdır. 

5.5. Yürüyen  merdivenler ve yürüyen yollar
Yürüyen merdivenler ve yürüyen yollar, şebeke kesintisi durumunda bir kaçış yolunun parçasıymış gibi aydınlatılmalıdır. 

5.6. Tuvaletler 
8 m2 brüt alanı aşan tuvaletlerde, sanki açık alanmış gibi acil durum aydınlatması sağlanmalıdır. 
Engelli kullanımı için belirlenmiş tuvaletler en az bir armatürde acil aydınlatma sağlanmalıdır. 

Otel yatak odalarında yalnızca tek bir kişi için tasarlanmış tuvaletler veya banyolar için tasarlanmış tuvaletlerde acil durum aydınlatması sağlamak gerekli değildir. 

5.7. Trafo, OG,Jeneratör , A.G. Pano Odaları ve tesis  kontrol odaları  
Trafo, OG, Jeneratör, A.G. Pano Odaları ve tesis  kontrol odalarında  acil durum aydınlatması  sağlanmalıdır. 

5.8. Kapalı otoparklar 
Kapalı ve çok katlı otoparklardaki açık alanlar ve yaya kaçış yollarında, asansörlerde  acil durum aydınlatması/yönlendirmesi sağlanmalıdır.

 6. ACİL AYDINLATMA SÜRESİ

Acil aydınlatma süreleri, binanın kullanımına ve tahliye stratejisine bağlı olarak değişmektedir. Eğlence yerlerinde (sinemalar, tiyatrolar vb.) ve uyku riski taşıyan binalarda (oteller ve misafirhaneler vb.) 3 saatlik bir süre gereklidir.

Ortak apartman blokları için de 3 saatlik bir süre gereklidir.

Çünkü bina sakinleri binanın düzenine aşina olsa ve acil bir durumda düzenli bir tahliye beklenebilir olsa da, hâlâ uyku riski vardır.

Tahliye/kaçışın zaman alabileceği durumlarda da 3 saatlik bir süre gereklidir.

3 saatlik bir süre gerektiren başlıca tesis türleri şunlardır:



Bazı tesislerde, tahliye derhal yapılırsa 1 saatlik süre kabul edilebilir. 1 saatlik bir sürenin yeterli olduğu başlıca tesis türleri şunlardır:



Bir binanın birden fazla kategoriye girmesi durumunda, daha uzun olan süre geçerli olacaktır.

Acil durum aydınlatma süresi ihtiyacı, ayrıca binanın yangın riski değerlendirmesi ile birlikte ele alınmalıdır.

Normal aydınlatmanın kısılabileceği halka açık alanlarda ve duman birikiminin normal aydınlatmanın etkinliğini azaltabileceği ortak alanlarda, sürekli model acil aydınlatma armatürleri kullanılmalıdır. Hem acil durum hem de normal aydınlatma işlevlerini birleştiren bu aydınlatma, estetik veya ekonomik nedenlerle de tercih edilebilir.

Çıkış işaretleri her zaman aydınlatılmalı ve bina işgal edildiğinde her zaman görülebilir olmalıdır. Normal aydınlatmanın, ışık kaynağı olmayan yönlendirme levhalarını her durumda yeterli şekilde aydınlatabileceğinden emin olunamayacağı için, acil çıkış armatürleri sürekli model olarak kullanılmalıdır.

7. ACİL AYDINLATMA AYDINLIK SEVİYESİ

Acil durumda gerekli aydınlık seviyesi ihtiyacı, uygulama alanının işlevine bağlı olarak değişmektedir.

Görme işlevinde uyarıcı olan, nesnelerin üzerine düşen ışık değil, gözlere yansıyan ışıktır. Farklı nesneler kontrast ile ayırt edilir ve ışıktaki değişiklikler gözlere yansır. Koyu bir arka plan üzerinde açık renkli bir nesne, koyu bir arka plan üzerinde koyu renkli bir nesneden çok daha az ışıkla göze çarpabilir.

Bir cisme düşen ışık miktarı (aydınlık) sadece aydınlatma için kullanılan lambaların gücü ve konumundan değil, aynı zamanda çevreden gelen yansımadan da etkilenir. Birçok iç mekânda, herhangi bir yüzeye düşen ışığın büyük bir kısmı yansıyan ışıktan gelir. Duvarların, zeminin ve tavanın açık renkli olduğu yerlerde, zemin seviyesindeki aydınlığın yüzde 60 kadarı duvarlardan veya tavandan yansıtılabilir.

Dekoratif kaplamaların koyu renkte olduğu (yani düşük yansıtma oranına sahip) bir odada, yansıyan ışığın aydınlığa katkısı çok daha küçüktür. Yansıyan ışık, örneğin bir samimiyet ve rahatlama hissi üretmek için halıların, duvarların ve tavanın kasıtlı olarak koyu renkte tutulduğu bir gece kulübünde veya restoranda
ihmal edilebilir.

Bir kaçış yolundaki tüm potansiyel engel veya tehlikeler, açık renkli olmalıdır. Bu tür tehlikeler, merdiven basamaklarının kenarlarını, bariyerleri ve duvarları hareket yönüne dik açılarla içerir.

Koridorlar gibi sınırlı alanlarda, açık renkli dekorasyon bir avantajdır. Yön değişimlerinde dikey yüzeylere belirgin kenarlar acil tahliyeye yardımcı olabilir.

Bir alan boyunca minimum veya ortalama olarak önerilen aydınlatma seviyeleri; pilin yaşlanması, lamba yaşlanması, bakım, kir ve toz   gibi kriterler dikkate alınarak, nominal süre boyunca kabul edilebilir en düşük değer olarak değerlendirilmelidir.

“Acil aydınlatma aydınlık seviyesi tasarımında, aydınlatmanın hesaplanması, yukarıda bahsedilen yansımaların sağlayacağı katkı göz ardı edilerek yapılmalıdır.”

Genişliği 2 metreye kadar olan kaçış yolları için, bir kaçışyolunun merkez çizgisi boyunca zemindeki aydınlatma 1 lux’tenaz olmamalı ve güzergâhın genişliği boyunca da bu değerin yarısından(0,5 lux) az olmamalıdır. Daha geniş kaçış yollarında ise2 metre genişliğinde şeritler halinde tasarlanabilir veya açık alan(panik-önleyici) aydınlatma ile sağlanabilir.

Açık alan (panik-önleyici) aydınlatmada, alanın kenarlardan0.5 metre içeride kalan çekirdek alanın zemin seviyesinde yatayaydınlık en az 0,5 lux olmalıdır.

Yüksek riskli alanlarda, çalışma düzlemindeki (referans düzlem)acil aydınlatma aydınlık seviyesi, bu görev için gereken normal aydınlatmanın yüzde 10’undan az olmamalıdır. Bu orandan hesaplanan değer 15 lux’ten az çıktığı yerlerde de en az 15 lux olarak uygulanmalı ve   stroboskopik etkilerin iş güvenliği yönünden önemli olduğu tüm alanlarda kullanılan  acil durum aydınlatma armatürleri zararlı stroboskopik etkiler  yaratmayacaktır.  

Yüksek riskli görev alanı aydınlatmasının bütünlüğü, alan boyunca
korunmalıdır.

Bazı yüksek "lümen" çıkışlı acil durum armatürleri, kaçış yolundaki güvenlik işaretlerinin ve engellerinin gözlemlenmesini engelleyebilecek parlama efekti üretebilir. Bu, engellilik parlaması olarakbilinir. Engellilik parlamasına neden olan en yaygın  armatür tipi  kurbağa gözü tipidir. Tipik bir armatür modeli aşağıda gösterilmiştir.



Yüksek aydınlatma seviyesine sahip olduğundan, bu tür armatürleri  yerleştirirken dikkatli olunmalıdır. Engellilik parlamasını önlemek için, kataloglarında belirtilen mesafelere uygun olarak konumlandırılmalı ve kaçış yolunda doğrudan görüş hattından en az 30° açıyla konumlandırıldıklarından emin olunmalıdır.


Bundan sonraki bölümler haftaya yayına devam edilecektir. 

Çevre ve Şehircilik Bakanlığımız   Yüksek Fen Kurulu "Acil Durum Aydınlatma ve Yönlendirme Sistemi Tesisatı Genel Teknik Şartnamesi" için lütfen tıklayınız.