Veri Merkezlerindeki Elektrik Tesisatları, Bilgi Teknolojileri Donanımı
Deprem Güvenliği Teknik Kılavuzu
Bölüm-1 


ETP Deprem Güvenliği , ETP Veri Merkezi 
Çalışma Grupları 


 

Ülkemiz deprem gerçeği doğrultusunda birikim ve deneyimlerimizi bir araya getirerek hazırladığımız  Ağustos  2022 yılında  yayınladığımız  "Veri Merkezlerindeki Elektrik Tesisatları, Bilgi Teknolojileri Donanımı Deprem Güvenliği Teknik Kılavuzu"    yayınını tekrar  bilgilerinize sunuyoruz.


Önsöz

Türkiye’nin yakın geçmişindeki en büyük toplumsal travmalardan biri olan 17 Ağustos 1999 Marmara depreminin üzerinden tam 23 yıl geçti. Yaşadığımız her büyük felaketten sonra her şeyi unutuyor, ardından aynı felaketleri değişik biçimlerde yeniden yaşamaya mahkûm oluyoruz.

TBMM Deprem Araştırma Komisyonu Raporu’nda belirtildiği gibi;

17 Ağustos 1999 tarihinde meydana gelen depremin ardından öncelikle depremin hasar boyutu ve can kaybı tespiti yapılarak 18.373 ölü ve 48.901 yaralı olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca, yıkık-ağır hasarlı 96.796 konut ve 15.939 işyeri, orta hasarlı 107.315 konut ve 16.816 işyeri ve az hasarlı 113.382 konut ve 14.657 işyeri olmak üzere toplam 364.905 hasarlı konut ve işyeri tespiti yapılmıştır.

''Ülke topraklarımızın yüzde 92'si deprem kuşağındadır ve bunun da yüzde 66'lık bölümü 1. ve 2. derece deprem bölgesidir. Dolayısıyla deprem tehlikesi sadece nüfusu 1 milyonun üzerinde olan 11 büyük ilimizi tehdit etmekle kalmıyor, bu bölgeler aynı zamanda ülke nüfusumuzun yüzde 70'ini ve kurulu büyük sanayi tesis potansiyelimizin de yüzde 75'ini barındırmaktadır. 

Depreme karşı hazırlıklı olmak amacıyla alınacak olan önlemlerin odağında insan güvenliği başta gelmektedir. Bununla beraber bir deprem sonrasında yaşanacak öncelikle acil durum faaliyetlerinin, sonrasında da yaşamın ve ekonominin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için teknik altyapıyı oluşturan tüm tesisatın işletme sürekliliğinin korunması gerekmektedir. 

Özellikle kuvvetli bir yer hareketi sonrası hastane, haberleşme merkezleri, veri merkezleri, elektrik üretim merkezleri gibi ilk kullanılacak yapılarda, yapının dayanımı dışında, yapılarda bulunan elektronik ve mekanik sistemlerin deprem güvenliği için donanımın /cihazların sismik dayanımı, sismik montaj önlemleri hayati derecede önemlidir.

Veri merkezlerinin içerdiği verilerin önemi nedeni ile “ETP Deprem Güvenliği”, “ETP Veri Merkezi”  çalışma gruplarımızın çok detaylı çalışmaları ile hazırlanan; veri merkezlerindeki elektrik tesisatlarında, bilgi teknolojisi, veri iletişim donanımı da içeren; deprem güvenliğini sağlamak amacıyla imalat, tasarım, montaj ve yerinde uygulama esaslarını kapsayan “ETP Veri Merkezlerindeki Elektrik Tesisatları, Bilgi Teknolojileri Donanımı Deprem Güvenliği Teknik Kılavuzu “ ‘nu sizlere sunuyoruz. 

Bu çalışmaya önder olan,bu çalışmayı gerçekleştiren ve gerçekleştirilmesine katkı koyan; ETP Deprem Güvenliği Çalışma Grubu liderimiz Sn. Alp Arslan  Ok,  ETP Veri Merkezi Çalışma Grubu Liderimiz Sn. Rahmi Bıyıklı ile  ilgili  çalışma grupları üyelerimiz  (Alfabetik) Sn. Abdulhalik Emre Teksan, Sn. Ant Güngör, Sn. Cağdaş Ilgaz Şenel, Sn. Ceyhun Eren, Sn. Emrecan Türkeş, Sn. Erkan Özdağ, Sn. Metin Akay, Sn. Sabri Günaydın, Sn. Sibel Sarıgül, Sn. Taner Taşik, Sn. Tolga Ayçi, Sn. Üzeyir Kaluk’a  içtenlikle teşekkür ederiz. 



1.Kapsam

Bu teknik kılavuz yapılardaki elektrik tesisatlarında (yapılara ait trafo merkezleri ve veri merkezleri dahil) YG (yüksek gerilim 1 kV üstü) ve AG (alçak gerilim 1 kV’a kadar) enerji dağıtımı, alçak gerilim tesisatı ve zayıf akım tesisatı (zayıf akım sistemleri, veri iletişim sistemleri vb.) dahil olmak üzere tesis edilecek donanımın deprem güvenliğini sağlamak amacıyla imalat, montaj ve yerinde uygulama esaslarını kapsar.

2. Genel Açıklamalar

Bir deprem sırasında ve sonrasında insan güvenliği önceliklidir. Yapısal deprem güvenliği ve yapısal olmayan donanımların deprem güvenliği bu bağlamda ele alınacaktır. Deprem sırasında insan güvenliğinin sağlanmasının yanında deprem sonrası koordinasyon ve kurtarma çalışmalarını etkilemesi açısından YG ve AG enerji dağıtımı, alçak gerilim tesisatı ve zayıf akım tesisatı (zayıf akım sistemleri, veri iletişim sistemleri vb.) yaşamsal öneme sahiptir.

Teknik kılavuzda belirtilen standartlar güncellendiğinde, ilgili  ülkelerce yürürlüğe sokulan  güncel olan standartlar  göz önüne alınacaktır. 

3. Yapılardaki YG, AG Tesisatları Donanımlarının (Cihazlarının) Deprem Güvenliği

3.1. Tasarım ve Uygulama Esasları

Türkiye Bina Deprem Yönetmeliğine göre tasarlanan yapılarda kullanılacak ve yukarıda bahsedildiği şekilde yaşamsal öneme sahip yapılarda deprem riski altındaki yapısal olmayan tüm YG, AG donanımının ve tesisatının tasarımı, teknik kılavuz ve keşfi, satın alınması, uygulaması bu teknik kılavuz doğrultusunda yapılacaktır.

3.2. Yapılarda / Yapı Topluluklarındaki Münferit Donanımların / Cihazların Uygunluk Kriterleri

Bu maddede belirtilen donanımlar / cihazlar yapıyı besleyen transformatörler, jeneratörler, orta gerilim hücreleri, kesintisiz güç kaynakları, varsa içindeki cihazların tümüyle birlikte beton trafo köşkleri, ana dağıtım panoları, busbar kanal sistemleri, mekanik tesisat besleme panoları (brülör, kazan besleme ve kontrol panoları ile özellikle yangın su pompalarını besleyen panolar) telekom ve sistem odası kabinetleri, asansör besleme ve kontrol panolarıdır. Ayrıca söz konusu binanın işlevine ve ilgili donanımlarının / cihazlarının önemine bağlı olarak başka donanımların / cihazların da bu teknik kılavuz kapsamında değerlendirilmesi istenebilir.

Bu teknik kılavuzda belirtilen tüm YG ve AG donanımları üzerinde güncel  EN IEC 60068-3-3: 2019 Çevre şartlarına dayanıklılık deney- Bölüm 3: Kılavuz, cihazlar için sismik deney yöntemleri standardına uygun olarak EN IEC 60068-3-3 standardı doğrultusunda uluslararası akredite bir laboratuvarda deprem deneyi gerçekleştirilecektir.

Yapılacak deney için  EN IEC 60068-3-3:2019 /AC:2021Madde 4.4 'e göre, yeterlilik kriteri sınıfı, tüm kritik yapılarda Kriter 0 (sıfır), diğer tüm yapılarda donanımın / cihazların montajının yapıldığı binanın önem derecesi doğrultusunda Kriter 1 veya Kriter 2 olarak özel teknik şartnamesinde belirtilecektir. Bir önem derecesi belirtilmemiş olması durumunda Kriter 0 (sıfır)’a uygunluk sağlanacaktır.

Tasarım ve uygulamada bu teknik kılavuzda belirtilen standartların yayınlanmış güncel olanları, güncel düzeltmeleri ve ekleri ile birlikte göz önüne alınacaktır.

3.3. Yapılardaki Donanımların / Cihazların Sismik Yeterlilik İle İlgili Standartları ve Gerekleri

Esas itibarıyla kendine özgü standardı olmayan donanımlar / cihazlar için “EN IEC 60068-3-3:2019 /AC:2021 Çevre şartlarına dayanıklılık deney- Bölüm 3: Kılavuz, cihazlar için sismik deney yöntemleri” uygulanacaktır. Bu durumda sismik tip deneyleri teknik kılavuza konu olan donanımın / cihazın ölçü ve anma değerleri ve donanım üzerindeki elemanları örnek oluşturabilecek “sismik yönden en kritik” ölçü ve anma değerinde olacaktır.

a)    Orta Gerilim Beton Trafo Köşkleri

Orta gerilim beton trafo köşkleri, trafo köşkünün zemini kurulacağı bölgedeki deprem ivmelerine göre, güncel “Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği” gerekleri doğrultusunda tasarlanacak ve imalatı yapılmış olacaktır.

Orta gerilim beton trafo köşkleri içindeki donanımın sismik gerekleri bu teknik kılavuzunun  diğer bölümleri doğrultusunda olacaktır.

b)    Orta Gerilim Hücreleri

“IEC TS 62271-210: 2013 Yüksek gerilim anahtarlama düzeni ve kontrol düzeni- Bölüm 210: 1kV üzerinde ve en yüksek 52 kV'a kadar olan beyan gerilimleri için metal mahfazalı ve katı yalıtım mahfazalı alternatif akım metal mahfazalı anahtarlama düzeni ve kontrol düzenleri sismik yeterliliği” uygulanacaktır.

c)    Koruma Röleleri

Aşağıdaki standartlar uygulanacaktır.

-EN 60255-21-1:1995 
Elektrik röleleri - Bölüm 21: Ölçme röleleri ve koruyucu donanımlar üzerinde titreşim, mekanik darbe, çarpma ve sismik deneyler - Kısım 1: Titreşim deneyleri (sinüs biçimli)

-EN 60255-21-2:1995 
Elektrik röleleri - Bölüm 21: Ölçme röleleri ve koruyucu donanımları üzerine titreşim, mekanik darbe, çarpma ve sismik deneyler - Kısım 2: Mekanik darbe ve çarpma deneyleri

-EN 60255-21-3:1995 
Elektrik röleleri - Bölüm 21: Ölçme röleleri ve koruyucu donanımlar üzerine titreşim, mekanik darbe, çarpma ve sismik deneyler - Kısım 3: Sismik deneyler

d)    Yapı İçindeki Transformatörler

“EN IEC 60068-3-3 :2019 Çevre şartlarına dayanıklılık deney- Bölüm 3: Kılavuz, cihazlar için sismik deney yöntemleri” ve

“EN IEC 60076-11: 2018 Güç transformatörleri - Bölüm 11: Kuru tip transformatörler” uygulanacaktır.

Parafudr ve benzeri elemanlarının deney esnasındaki yerleşimi uygulamada değiştirilemez.

e)    Dizel Elektrojen Grupları

EN IEC 60068-3-3 Çevre şartlarına dayanıklılık deney- Bölüm 3: Kılavuz, cihazlar için sismik deney yöntemleri uygulanacaktır.

Dizel elektrojen grupları için özel bir durum olarak, EN IEC 60068-3-3 deneyleri jeneratör çalışmıyorken gerçekleştirilecektir. Ancak deney sonrasında dizel elektrojen grupları herhangi bir olağan dışı müdahaleye gerek kalmadan işlevini yerine getirebilecektir. Akredite laboratuvarların teknik kapasiteleri jeneratörler çalışıyorken meydana gelen jiroskopik etkiyi yenmeye yetmemektedir. Bu sebeple deneylerin jeneratörler çalışıyorken yapılması istenmeyecektir.

Söz konusu binanın önem derecesi ne olursa olsun Zone 4 Kriter 0’a göre uygunluk yeterli görülecektir. 

Sismik deney raporu her ne kadar jeneratör şasisi üzerindeki donanım için alınıyor olsa da jeneratörün çalışması için gerekli görülen tüm donanımda sismik tasarım önlemleri dikkate alınmak durumundadır.

Sismik deneyi gerçekleştirilerek raporlanmış örnek ürünler ile oluşturulan ürün matrisleri projeye bağlı olarak ürün aksamının değiştirilmesi sebebiyle ürünün deney raporunu geçersiz kılacağı için bu şekilde bir belgelendirme kabul edilmeyecektir.

Ürün üreticisi olan imalatçı kurulum sonunda tüm dizel elektrojen grubu ve çevre ekipmanın sismik dayanım uygulamasının doğruluğunu da kontrol edecek ve ürün devreye alma formunda onay verecektir. Sismik dayanım doğruluğunu da kapsayan “imalatçı kurulum uygunluk raporu” kabul belgesi olarak istenecektir.

Dizel elektrojen grubuna bağlantı yapılan tüm ilave donanım için sismik deney sırasında ölçülen en yüksek deplasman miktarı kadar bağlantı toleransı verilecek veya esneklik sağlanacaktır.

Söz konusu donanım aşağıda sıralanmıştır;

-    Yakıt emiş ve dönüş bağlantıları
-    Egzoz kompanzatörleri
-    Güç kablosu bağlantıları
-    Sinyalizasyon kablosu bağlantıları
-    Radyatör davlumbaz bağlantıları
-    Pnömatik start var ise hava hattı bağlantıları
-    Karter açık tip ise karter havalandırma bağlantısıdır.

Jeneratör şasisi üzerinde konumlandırılan tüm elektrik ve kontrol panoları jeneratör sismik deneyi esnasında birlikte deneye tabi tutulmuş olacaktır. Deney sırasında jeneratör üstünde bulunmamış herhangi bir elektrik panosunun (içindeki donanımlar ile birlikte) jeneratör üzerine eklenmesine müsaade edilmeyecektir.

Egzoz susturucusunun, yakıt tankının, elektrik panosunun ve pnömatik start var ise kompresör sisteminin ilgili standartlarına göre sismik önlemleri alınmış olacaktır.

Uzak (remote) radyatör uygulamalarında, tüm mekanik tesisat için ilgili standartlara göre sismik önlemler alınacaktır. Kompanzasyon hatlarında imalatçı tarafından sismik deneylerde ölçülen en yüksek deplasmana göre seçim yapılacaktır.

Jeneratör seti altında kullanılan izolatörlerin balans ayarlamaları yapılacaktır. Jeneratör seti izolatör balans ayarlaması yapılmadan devreye alınmayacaktır. Her yaşanan deprem sonrasında izolatör kontrolleri yapılacak ve kauçuk kısımlarda hasar var ise değiştirilecektir. Bu sebeple söz konusu izolatörler bahsedilen değiştirme işlemine uygun şekilde tasarlanmış olacaktır.

Jeneratör kaidesi altında yüzer döşeme ve benzeri bir uygulama yapılmış ise, izolatörler ile sismik koşullar altında rezonansa girmeyeceği hesaplanarak kontrol edilecektir.

Dizel elektrojen grubunun devreye alma işlemleri sonrasında imalatçısı tarafından atanan sorumlu mühendis uygulama doğruluğunu beyan eden kontrol ve devreye alma formunu dolduracak ve “imalatçı kurulum uygunluk raporu”nu uygulamanın sismik dayanım açısından da doğru olduğunu onaylayarak imzalı ve kaşeli şekilde hazırlayacaktır.

f)    Kesintisiz Güç Kaynakları ve Batarya Rafları

“EN IEC 60068-3-3:2019 /AC:2021Çevre şartlarına dayanıklılık deney- Bölüm 3: Kılavuz, cihazlar için sismik deney yöntemleri” uygulanacaktır.

g)    AG Elektrik Panoları

“EN IEC 60068-3-3:2019 /AC:2021Çevre şartlarına dayanıklılık deney- Bölüm 3: Kılavuz, cihazlar için sismik deney yöntemleri” uygulanacaktır.

AG elektrik panoları imalatçısı tarafından sismik deney uygulanan panonun örnek oluşturacak şekilde donanmış olması gerekmektedir.

Elektrik panolarına ait deney rapor özetlerinde sismik deney uygulanmış panonun içinde ne olduğu deney raporunu  veren   akredite kuruluş  tarafından tarif edilmiş olacaktır. Deney yapılan elektrik panosunun içinde kullanım yerine örnek oluşturacak şekilde devre elemanı ve bakır yükü bulunmuyorsa veya hiçbir ürün açıklaması mevcut değil ise deney raporu geçersiz kabul edilecektir.

h)    Bilgi İşlem, İletişim Alt Yapısındaki Raf ve Kabinler

h.1)  Kabinler ve raflar için sismik deneyler

“EN 61587-2:2011  Elektronik donanım için mekanik yapılar- IEC 60917 ve IEC 60297 standartları için deneyler- Bölüm 2: Kabinler ve raflar için sismik deneyler” uygulanacaktır.

“EN IEC 60068-3-3:2011 Çevre Şartlarına Dayanıklılık Deneyleri- Bölüm 3: Kılavuz – Cihazlar için sismik deney metotları” uygulanacaktır.

Raf ve kabinler yukarıda belirtilen standartlarda tarif edilen en büyük yükte sismik deneyden geçmiş olacaktır.

h.2)  Şaseler, plug-in üniteler, vidalanabilir üniteler 

“EN 61587-5:2014  standardı uygulanacaktır. 

ı)    Bilgi İşlem, İletişim Alt Yapısındaki Donanım, Cihazlar

Aşağıdaki standartlar uygulanacaktır.

-ETSI EN 300 019-1-3V. 2.4.1(2014-04) 
Çevre Mühendisliği (EE); Telekomünikasyon donanımı için çevresel koşullar ve çevresel testler; Bölüm 1-3: Çevre koşullarının sınıflandırılması; Hava koşullarına karşı korumalı yerlerde sabit kullanım

-ETSI EN 300 019-2-3 V2.5.1 (2020-10)
Çevre Mühendisliği (EE); Telekomünikasyon donanımı için çevresel koşullar ve çevresel testler; Bölüm 2-3: Çevresel testlerin özellikleri; Hava koşullarına karşı korumalı yerlerde sabit kullanım

3.4. Donanım / Cihaz Deney Raporlarının Değerlendirilmesi ve Onay Kriterleri

Donanım / cihaz deneyleri EN IEC 60068-3-3:2019 /AC:2021 standardı doğrultusunda akredite edilmiş laboratuvarlardan birinde yapılmış olacaktır.

İnceleme ve onaya sunulan deney raporu özeti, deney raporu ile birlikte deneyi gerçekleştiren kuruluşun deney tarihindeki EN IEC 60068-3-3 standardına özgün ve güncel akreditasyon belgesi de sunulacaktır. Aksi taktirde deney raporu değerlendirilmeyecektir.

Deney raporlarının, rapor özetlerinin daha detaylı incelenmesi amacıyla tam orijinal raporun verilmesi veya üretici nezaretinde üzerinde açıklama yapılması istenebilecektir. İstendiğinde orijinal rapor dokümanları verilmemesi veya üzerinde açıklama yapılmaması durumunda onay verilmeyecektir. 

Deney raporu özeti üzerinde deneyin uygulandığı donanım / cihazın ölçü ve teknik değerlerini ortaya koyan ürün açıklaması bulunacaktır. Deney raporu üzerinde deneyi yaptıran imalatçı kuruluşun belirlediği model, isim, numara gibi tarifler ürün açıklaması olarak bulunacaktır. Ancak bu açıklamalar ürünün teknik değerleri olarak kabul görmeyecektir.

Münferit donanımların / cihazların deprem güvenliğine sahip olduklarının onaylanması için aşağıdaki belgelerin teklif aşamasında sunulması gerekmektedir. Aksi halde onay verilmeyecektir.

a)    Güncel EN IEC 60068-3-3:2019/AC 2021  deney raporu, deney raporu özeti
b)    Deneyi gerçekleştiren kuruluşun akreditasyon belgesi
c)    Donanım / cihaz imalatçısının deprem güvenlikli montaj talimatı

İmalatçının hazırladığı deprem güvenlikli montaj talimatı betonarme yapı üzerinde montajı yapılacak donanım / cihazın hangi ölçü ve özellikte cıvatalar ile hangi noktalardan monte edileceği gibi detaylı bilgiler içerecektir. Bu bilgiler deney raporları ile uyumlu olacaktır. Deney raporlarındaki montaj şekli ve kullanılan montaj elemanlarının eşdeğeri (işveren kontrollük teşkilatı tarafından onaylanması kaydı ile) dışında montaj uygulaması kabul edilmeyecektir. 

Uygulama kontrolleri ve kabullerde imalatçıların hazırladıkları deprem güvenlikli montaj talimatları esas alınacaktır.

4. Bina Şartlarına Özgün Olarak İmal Edilmiş Donanımların / Cihazların Deprem Güvenliği

Bina şartlarına özgün olarak imal edilmiş donanımların / cihazların deprem güvenliği sağlanacaktır.

Deprem hesabı TBDY 2018 Bölüm-6 uyarınca yapılacak ve düşey yöndeki deprem hesabı ihmal edilmeyecektir. Tijle askılanan tüm tesisat ya da ekipmanlarda düşey yöndeki deprem hesabı sonucu ortaya çıkan etkilere karşı tijlerin burkulma hesabı yapılmalı ve gerekli durumlarda bu tij elemanlarda burkulma önleyici aparatlar kullanılmalıdır. 

Tüm kritik yapı ve alanlarda tasarım, teknik kılavuz ve keşiflerde belirtilen aşağıdaki elektrik tesisatı ile ilgili donanımlar / cihazlar, sistemlerde ilgili maddelerde belirtilen önlemler alınacaktır.

a)    Kablo Taşıma Sistemleri

Kablo taşıma sistemleri deprem sırasında yatayda ve dikeyde oluşacak deprem ivmelerine dayanmak üzere birbirine dik üç eksende rijit bir şekilde veya her bir eksende karşılıklı çalışan çelik halatlar kullanılarak betonarmeye Madde 5’de delirtilen özelliklerde ankraj cıvatalarıyla sabitlenecektir. Eğer çelik konstrüksiyon taşıma sistemi yapılacak ise Madde 5’de tarif edildiği şekilde hesapları hazırlanacaktır.

b)    Aydınlatma Armatürleri

Tüm aydınlatma armatürleri kendi sabitlenme veya konumlandırma düzeneklerinden bağımsız olarak ayrıca bir çelik halat ile tavan betonarmesine ankraj cıvatasıyla sabitlenecektir.
Diğer donanımların / cihazların deprem güvenliğini sağlamak için ekli uygulama resimleri ve kuralları ile ankraj uygulamaları ile ilgili 5’inci madde kullanılacaktır.

Bundan sonraki bölümde "Sabitleme, Ankraj ve Uygulamaları, "Kabul ve Saha Kontrolleri" anlatılacaktır.