Neopozitivizm Karikatürlü Felsefe Notları
Bölüm-11
Neopozitivizm Rudolf Carnap Bölüm:2

Hazırlayan ve  Derleyen:  Erdemir Toykan
 

Is a Hotdog or a Sandwich? A Definite Study 



Philosophers in this comic: Rudolf Carnap, Ludwig Wittgenstein, Frege, J.L.Austin

Be defined: Tanımlanacak
Rigorous: Titiz, kesin
Hotdog: Sosisli sandviç
Hold: Tutma
Trait: Özellik
Included: Dahil, içinde
Umbrella: Şemsiye
Guys: Beyler
Dense: Yoğun
Wait: Bekleme
Nerds: İneklerin
Trickiest: En aldatıcı, hileli
Predicate: İfade etmek, dayandırmak
Pick Out: Seçmek, Ayırt etmek
Certain: Kesinlikle
Facts: Gerçek durum, olgusal gerçek
Ingredient: Malzeme, bileşen
Middle: Ortadaki
Requirement: Gereklilik, gereksinim
True: Doğru, gerçek
Contain: İçermek
Propose: Önermek, ileri sürmek
Clarify: Açıklamak, aydınlığa kavuşturmak
Exact: Kesin, tam
Inexact: Yanlış, hatalı
Full: Dolu, tam
Ambiguities: Belirsizlikler, anlam belirsizliği
Concept: Kavram, fikir, görüş
Fundamental: Ana, temel
Seem: Görünmek, gibi görünmek


1.Carnap ve Modern Mantık: Felsefesinin merkezindedir.

i.    Önermeler arasındaki ilişkileri hiçbir anlama gönderme yapmaksızın formel bir şekilde ele almak.

ii.    Gündelik dildeki terim ve ifadelerin çok anlamlılık ve belirsizliğini ortadan kaldırarak ifadelere sabit anlamlar yüklemek.

iii.    Bileşik nitelikteki önermeler, basit önermelere ayrılabilir. Bileşik nitelikteki önermelerin doğruluk değerleri de basit önermelere dayanır.

Modern Mantık, bu türden sonuçlara birtakım işaret, sembol ve kuralların benimsenmesiyle ulaşmıştı. Bu çerçevede basit önermeler, mantıksal eklemeler (ve, veya, ise…gibi) yoluyla diğer önermelerle ilişkilendirilerek bir değerlendirme (doğruluk fonksiyonu) oluşturmak. Bu tabloya göre bileşik önermelerin doğru veya yanlışlık değerleri belirlenir. Bilimin temel kavram ve önermelerine açıklık getirmek diğeri ise metafiziksel ifadelerin anlamsız olduğunu göstermek. Bu iki temel Carnap’ın hem de pozitivistlerin yaşamları boyunca gerçekleştirmek istedikleri gayeler arasındaydı.

Carnap, mantık derken felsefi bir yöntemi ve bundan da mantıksal analizi anlamaktadır (bilimsel ifadelerin kavramsal analizi, yani kavramların daha temel kavramlara ve ifadelerin de temel ifadelere indirgenmesinden meydana gelmektedir. Mantık felsefenin bir yöntemidir). Mantıksal analiz, gerek Carnap için gerekse üyesi olduğu Mantıkçı Pozitivistler açısından vaz geçilmez bir öneme sahiptir. Mantıksal analiz, felsefi bir tez, yani varlığın özü, kaynağı ve kökeni hakkında iddia da bulunmaz sadece önerme ve kavramları belirli bir ölçüt çerçevesinde analiz eder. 


Carnap’ın modern mantığa ilişkin görüşlerinin oluşmasında G.Frege (1848-1925), B.Russell (1872-1970), A.Whitehead (1861-1947)  katkıları olmuştur.

B.Russell ve A.Whitehead tarafından yazılan Principia Mathematica (modern mantığın temel ilke ve kurallarını ortaya koyan temel bir yapıt) düşüncelerine çok etkili olmuştur. Matematiksel kavramların özünde mantıksal kavramlara indirgenebileceği savıdır. Bileşik nitelikteki önermelerin basit önermeler (protokol önermelere) indirgenebileceğini ya da bileşik nitelikteki önermelerin doğruluk değerinin basit önermelerine dayandığı tezini göstermeye çalışmışlardır. Diğer bir deyişle, matematik aslında mantığın bir dalıdır, her matematiksel kavram, mantığın temel kavramlarından türetilebilir. Bu da ampirik düşünce adına önemli bir gelişmedir.

2. Protokol Önermeler: Mantıkçı Pozitivistler arasındaki basit önermeler, protokol önermeler, atomik önermeler ve temel önermeler gibi farklı adlandırmalarla kullanılmışlardır. Carnap’a göre, bu önermeler, bilim prosedürünün en basitleştirilmiş ve en yalın önermeleri olarak tanımlamaktadır. Mantıkçı Pozitivistlerle ayrıldığı nokta vardır. Bu türden önermelerin nerede ve nasıl ele alınmaları konusundadır. Ona göre, bu basit ve yalın önermeler hem dil sistemi içerisinde hem de dil sistemi dışında olmak üzere iki farklı alanda yer alabilirler.  Dolayısıyla protokol önermeler, bulundukları konumlara göre farklı nitelendirilebilirler. Birinci dil sisteminde protokol önermeler, anlık oluşan tepki biçimleri olarak dikkate alınırken ikincisinde sınama temeli olan somut ifadeler olarak ele alınır.  Bu tartışmaların savlarla değil de postulatlarla (doğru varsayılan kanıtsız önerme) anlaşılması düşüncesindedir. Vurgulamak istediği düşünce, her bilimsel dil sisteminin kendine özgü kural ve ilkeleri olduğu, bunları karşılaştırmanın anlamsız ve doğru olmadığıdır. 



3. Bilimin Birliği: Carnap, mantıksal analiz aracılığıyla gerek doğa bilimlerinin gerekse de sosyal bilimlerin kavram veya önermelerinin son çözümlemede verili olana indirgenebileceğini söylerken her bir bilimsel alanın tek bir temele indirgenebileceği düşüncesidir. Bütün bilimlerin verili olanda kesiştiği ortaya çıkar. Fakat burada, her bilimsel alanın kendine özgü verili olanı olduğu gibi kendine özgü de protokol önermesi olacaktır.  Burada bütün bilimleri bağlayan orta nokta, her bilimsel alandaki verili olanın fiziksel bir dile dönüştürebileceği düşüncesidir.  Bu düşünce, hem Carnap hem de Mantıkçı Pozitivistler için birleşik bilim ve fizikalizm (var olan her şeyin maddesel olduğunu, her şeyin fiziksel olanlardan meydana geldiğini savunur) tasarısının temelini oluşturur. Özünde bilim dilinin fiziksel dil olması gerektiğini savlar.  Çünkü bu dil, özneler arası geçişkenliğe sahip evrensel bir dildir. Bu türden evrensel bir dil de bilimin birliğine olanak sağlar.

4. Anlam ve Doğrulanabilirlik: Bilimin kavram ve önermelerini açıklığa kavuşturmak ve metafiziğin (estetik, etik, teoloji) ya da metafiziksel ifadelerin) sahte olduklarını göstermek. XX.yüzyılın başlarında bilimle bilim olmayanı ayırt etme sorunu vardı. Eukliedes-dışı geometrilerin, Görelilik ve Quantum teorilerinin ortaya çıkmasıyla, genel alanda bilimsel tasarımlarının değişmesine neden olduğu gibi aynı zamanda metafiziğin öğelerini ayırt edemeyecek derecede yakınlaştırmıştır. Carnap’a göre bu süreçte metafiziği elimine etmek için en geçerli ölçütü L.Wittgenstein sunmuştur. Tractatus adlı eserinde ‘’anlamlı bir önermenin dünyayı resmettiği’’ savını dile getirerek bu farkı anlamlılık ölçütü çerçevesinde ayırt etmişti. Carnap, bir önermenin anlamlı olabilmesi için onun son çözümlemede verili olana indirgenmesi ya da olgu durumuna gönderme yapması gerektiğini, fakat bu olgu durumunda doğrudan deneyimlenmemesinin zorunlu olmadığını belirtir. Çünkü düşünülebilir veya edilebilir bir olgu durumu da anlamlılık ölçütü için yeterli olmaktadır. Bilimsel bir teorinin doğrulanabilirlik yoluyla gerçeklendirilmesi veya doğrulama yoluyla değerlendirilebilmesi tümevarım mantığına dayanmaktadır (Popper’in görüşü). Bilimsel teori bir tek aykırı örnekle yanlışlanabilir.  Carnap, Truth and Confirmation (Doğruluk ve Onaylama), Testability and Meaning (Sınanabilirlik ve Anlam) makalelerinde açıklar.

5. Olasılık ve Tümevarımsal Mantık: Tümdengelimsel veya kanıtlayıcı olmayan bütün tümevarımsal akıl yürütmeler olasılık yönünden ele alınabilir. Olasılık kavramı iki şekilde kullanılır. Tümevarımsal olasılığı olasılık1 dediği anlayış. Tümevarımsal olasılık, bir hipotezin verili olanlarla ilişkili onaylama derecesini hesap etmektir. Olasılık2 ise bir olayın diğer olaylarla göreli sıklığını değerlendiren istatiksel olasılıktır.

6. Metafizik Eleştirisi: Etik, estetik, teoloji gibi disiplinleri kapsayacak şekilde geniş bir alanı kastetmektedir. Bu gibi terimler veya ifadeler, geleneksel metafizik karşılığında yararsız, faydasız, yanlış olarak değerlendirilmelerine karşın, Carnap için anlamsız olarak görülmektedir. Metafizik sentaks kurallarını ihlal etmektedir (Sentaks dil ya da mantıksal sentaks dilin biçimsel teorisinden başka bir şey değildir.) Mantıksal sentaks, nesne dilini oluşturan biçimsel kuralları ve kurallardan ortay çıkan sonuçları dizgesel bir şekilde ele alır. Önermelerin, kavramların ve sözcüklerin anlamları ile değil de sadece biçimsel kurallarıyla ele alır. Modern mantık, önermelerin hiçbir anlama gönderme yapmaksızın sadece biçimsel kurallar yardımıyla birbirinden türetebileceğini göstermişti. Doğru veya yanlış semantiğin konusu olmasına karşın geçerli veya geçersiz belirteçleri sentaks dilin konusudur.

Carnap’a göre, felsefe sorunların birçoğu mantıksal sorunların nesne sorunlarıyla karıştılmasından kaynaklanır. Diğer bir deyişle felsefi sorunlar, nesne önermeleri ile mantıksal (sentaks) önermelerin birbirine karıştırılmasından doğmuştur. Felsefi sorunlar, sahte nesne sorunlarıdır.

Russell ve Frege’nin yanında Wittgenstein’ın fikirleri Carnap’ı çok etkilemişti. Mantıksal ifadelerinin doğruluğun onun mantıksal yapısı ve terimlerin anlamına bağlı olduğudur. Mantıksal ifadeler düşünülebilir (conceivable) koşullar arasında doğrudur, bu nedenle onların doğrulukları olgusal dünyadan bağımsızdır. Wittgenstein, dünya hakkında bir şey söylemediğini bu nedenle de olgusal içeriğe sahip olmadığını belirtmişti. Herhangi rasyonal bir görüşün onun kutsallığına saygısızlık hissiyle ona müdahale etmiyorlardı. Carnap’ın ileri sürdüğü parapsikolojik (doğaüstü alanlar) fenomenlerin önemli bilimsel problemler olduğu söylemine, Wittgenstein tarafından herhangi bir insanın bu türden saçma bir ilgi konusuna sahip olabileceği hususunda şoke oldu. 1929 yılında Wittgenstein  Carnap ile değil sadece Schlick ve Waismann ile görüşmek istedi.

Carnap ile Wittgenstein arasındaki felsefi görüş farklılıkları:

Wittgenstein bilim ve matematiğe karşı ilgisizdi. Bu durum, Amerika’daki Mantıkçı ampirizmin ve İngiltere’deki analitik felsefenin birçok yayını ile temsil eden akımlar arasındaki farklılığa etki eden faktör olmuştur.

Dil sisteminin felsefeyle olan ilişkin görüşleri birbirine yakındı. 

Wittgenstein’ın kitabında dil ile ilişkili ifadeler bulunulduğu zaman, Viyana Çevresi’ne sembolik dil anlamına geldi. O bunları reddetti.  Gündelik dildeki karışıklıkları açıklığa kavuşturmak için sembolik dilin önemsiz olduğunu ileri sürdü. Filozofların kullandığı dil dahi felsefi problem ve sahte ifadelerin nedeniydi. Bu noktada İngiliz analitik filozofların çoğunluğu bu görüşü paylaşmıştı. Wittgenstein’ın kitabında belirli şeylerin gösterildiği; fakat söylenemediği, örneğin ifadelerin mantıksal yapısı, dil ve dünya arasındaki ilişkilerdi. Bu görüşlere karşı olarak dil, olgu ve ifade arasındaki ilişki anlamlı olarak açıklandı. Dil hakkında bir teori oluşturmak, yani yazılı geometri unsurlarını oluşturmak olanaklıdır. Bu fikir daha sonra mantıksal sentaks olarak adlandırılan teoriye yol açmıştır. 

Program:
ETP-1 Neopozitivizm    Viyana Çevresi-1
ETP-2 Neopozitivizm   Viyana Çevresi-2
ETP-3 Neopozitivizm   Viyana Çevresi-3
ETP-4 Neopozitivizm   Ludwig Wittgenstein- 1 (hayatı)
ETP-5 Neopozitivizm  Ludwig Wittgenstein- 2 (1. dönemi)
ETP-6 Neopozitivizm  Ludwig Wittgenstein- 3 (2.dönemi)
ETP-7 Neopozitivizm  Ludwig Wittgenstein- 4 (eserleri)
ETP-8 Neopozitivizm Kurt Gödel-1 (hayatı)
ETP-9 Neopozitivizm Kurt Gödel-2 (Viyana Çevresi) (teorileri)
ETP-10 Neopozitivizm  Rudolf Carnap-1
ETP-11 Neopozitivizm Rudolf Carnap-2
ETP -12 Neopozitivizm Rudolf Carnap-3 (metafizik, etik, psikoloji)
ETP-13 Neopozitivizm Olasılık Kavramı, Bilimde Teori ve Öngörü, Sayılar Sistemi, Ampirizm, Semantik Dil, Ontoloji
ETP-14 Neopozitivizm  Bertrand Russell

Kaynaklar:
1.  Viyana Çevresi                 Hasanhan Taylan Erkıpçak (Almanca aslından çeviren) (Pinhan Felsefe yayınları)
2.  Ludwig Wittgenstein                                     Edward Kanterman (Ketebe yayınları)
3    Wittgenstein Üzerine                                   Jaakko Hintitkka  (Sentez yayınları)
4.  Wittgenstein (Dil Yörüngesinde Felsefe)      Hüseyin Subhi Erdem   (Köprü kitap)
5.  Gödel'in Tamamlanmamışlık Kuramı            Rebecca Goldstein (Alfa kitap)
6.  Rudolf Carnap                                               Ercan Salgar (Otorite kitap)
7.  Felsefe ve Mantık Yazıları                            Teo Grünberg (cogito-YKY)
8.  Klasiklerle Felsefe                                         Nigel Warburton (Alfa felsefe)
9.  Mantıksal Atomculuk Felsefesi                      Bertrand Russell
10. existentialcomics                                          Karikatür ve İngilizce Metin