Karikatürlerle Felsefe
Bölüm-1 
A Brief History of Metaphysics (Metafiziğin Kısa Tarihi)

Hazırlayan ve Derleyen: Erdemir Toykan 

 

 

Karikatürde ismi geçen filozoflar: Thales, Heraclitus, Democritus, Platon, Plotinus, Averroes (Ibn Rushd),  Rene Descartes, Baruch Spinoza, George Berkeley, Gottfried Wilhelm Leibniz, Immanuel Kant, Ludwig Wittgenstein

Tarih öncesi doğanın arkasında yatan en basit ilkeleri anlatan Mitler ve Masallardı.

Doğa Filozofları MÖ 580-420 Thales (su), Anaksimenes (hava) (Milletliler), Heraklitus (Efesli)(ateş) (doğanın ilk öğesi) devrimci nitelikteydi. Doğanın bir parçasına ait cevaplar bulmak istediler. Gözlem üzerine kuruluydu. Pisagor evren güzel ahenkli bir düzen olarak tanımladı.   Tam sayılar ilgi alanıydı. Uyumun sayılarla açıklanabileceğini öne sürmüştü. Altın Oran fikrini buldu.  Doğa matematikseldir. Pisagor okulunu kurdu. İrrasyonel sayı karekök 2 onun buluşuydu. 

Thales: Antik Yunan Felsefesinin yedi bilgesinden ilkidir. M.Ö. 624-546 yılları arasında yaşamış soylu bir Fenike ailesinden geliyordu. Güneş tutulmasını, Küçük Ayı yıldız sistemini bulduğu, bir dairenin içine dik üçgen çizdiği söylenir.

Varlıkların sürekli var ve yok oluş içerisinde sürekli değiştiğini gözlemler. Her şey sürekli bir değişim halindedir. Thales’e göre varlığın arkasındaki ve her şeyin ondan türediği arkhe’sudur. Mitolojide tanrılar ve insanların babası Okeanos yani okyanustur.

‘’kendini tanı’’ sözü birçok farklı düşünüre atfedilmesine karşın Thales’indir. Aristotales’in Metafizik kitabında ilk filozof olarak anılır.

Antik Çağın yedi bilge düşünürü:

Giritli Epimenides       Prene’li Bias         Lesbos’lu Pittakos    Miletos’lu Thales      Sparta’lı Khilon
Lindos’lu Kleobulos      Atina’lı Solon    Korinthos’lu Periandros

Miletli üç düşünür: materyalist tekçilik  (her şeyin başlangıcını arkhe’sini arıyordu)

Thales ve talebeleri

Anaximandros:  aperion ( bitmez ve tanımlanamayan bir öz, bazıları ise uzamsal ve zamansal bir özellikte  olduğunu söyler.) (sınırsız, sonsuz) (dünya küresi yapmış) (‘’gnomon’’u bulmuş (gündönümlerini ve ekinosları göstermiş )

Anaximanes : Hava maddenin ilk öğesi

Sofistler (MÖ 450-420) insanların nazik bir şekilde sorgulayarak doğru, haklı, açık şekilde  olup olmadıklarını ortaya çıkarır. Söz sanatı önem kazanır (Sofokles).

Bu yıllarda Felsefe, Altın çağında olan Atina merkezli, doğrudan vatandaşlar meclisi tarafından yönetilen bir ülkede gelişmekteydi.


Monad: Leibniz’in felsefesinde, sonul gerçekliği oluşturan, sonsuz küçüklükte ruhsal- maddi varlıklara verilen ad. Monadlar arası gerçek bir nedensellik ilişkisi yoktur, her biri kendi içerisinde bir değişme ilkesi barındırır. Yaratılış sırasında Tanrı’nın kurduğu düzende bütün monadlar eş zamanlı olarak ayarlanmıştır. Bu yüzden her monad öteki monadlardan etkilenmediği halde değişen gerçekliğin tümünü olduğu gibi yansıtır. Böylece farklılıklar dünyasına birlik egemen olur. (Bu terim ilk kez Pisagorasçılar tarafından kullanılmıştır. Ruhla özdeği aynı zamanda içeren, evrensel matematik bir birimdir ve 1 sayısıdır)


Leibniz


Forms: (Biçim) öz, töz ve tümeller gibi komşu felsefe kavramlarıyla yakından ilgilenen bir varlıkbilim ilkesidir. (Platon, Aristoteles, Anselmus, Occam’lı William, Bacon, Kant, Wittgenstein gibi filozoflarda değişik durum söz konusudur.)
 

Noumena:
1) Duyularla algılanan şeylerin karşıtı olarak usla kavranan şeyler. 
2) (Kant) Duyulur görünün değil, duyu üstü bir görünün konusu olan şey görüngü karşıtı algılayan bir özneyle herhangi bir bağlantısı olmaksızın var olan gerçekler dünyası.

Duyulara gereksinme duymaksızın görülebilen şeyleri doğrudan doğruya kavrayabilen bir anlık. İnsan duyulara bağlı olduğundan böyle bir kavramı görülemez, onu düşünebilir ancak.

Fenomenler: Algılayabildiğimiz şeyler. Fenomen dünyası, bize göründüğü şekliyle dünyadır.

Numenal dünyayla, görünüşlerin arkasında gerçekten var olduğu şekliyle dünyayla karşılaştırılır.

Analitik: Tanım gereği doğru                                                                                                   
Sentetik: Tanım gereği doğru olmayan
Görüler: Ham deneyim verileri
Aposteriori: Ampirik olarak keşfedilen
Apriori: Deneylerden bağımsız, akla dayanan bildiğimiz her şey

Kategoriler: Deneyime uygulanması zorunlu olan çok genel kavramlar.                                              

12 kategori vardır.



Heraclitus: Efes’te yaşamış, Sokrates öncesi Yunan  Filozof. M.Ö. 530 – 470. Batı felsefe tarihinde dinamik bir felsefi sistemi kuran ilk filozof.

Okul: Ionian School

Değişim ve akış üzerine görüşleri, Parminedes’in sunduğu Statik Evren portresi ile karşıtlık içerisindedir. Doğanın değişim olduğunu düşünmüştür.  Varlığın ilkesinin Thales’in ileri sürdüğü ‘’su’’ ve Anaksimenes’in dediği gibi ‘’hava ‘’ değil, özünde dirilik bulunan ‘’ateş’’ olduğunu savunur. ‘’Değişmiyen tek şey değişim kendisidir’’. 
                 


Democritus: Yunan Filozofu. M.Ö. 460-370. Trakya’da İyonya kentinin bir kolonisinde doğmuştur. Matematik, biyoloji, coğrafya, astronomi, gökbilimi, ekonomi ve sosyoloji bilgisi vardı. Mekanist ve atomcu bir maddeciliğe dayanan felsefesine göre evren doluluk ile boşluktan oluşmuştur. Dolu kısmı, bölünmez küçük parçacıktır, yani atomlar tarafından doldurulmuştur, bunlar ölümsüz ve yalındırlar. Nitelikleri aynıdır. Varlıklar bu atomların bir araya gelmesinden oluşmuşlardır.

‘’Hiçbir şey hiçten doğmaz’’. İlk atom kavramını ortaya atmıştır. Yapıtları: Geometri Üzerine, Sayılar üzerine, İrrasyoneller Üzerine, Bir daire veya küreye çizilen teğet.



Plotinos: Mısırda doğdu.M.S. 204-264. Platon’un metafiziğini biraz farklı versiyon yeniden öne sürmüştür. Platon, onun sayesinde Hellenistik çağda, Orta çağda, Hristiyan ve İslam Felsefesinde etkisini sürdürmüştür. Yunan filozofudur. Plotinus’un hareket noktası materyalizm ile savaşmayı seçmiş olmasıdır. Platon gibi maddi dünyanın gerçek olamayacağını düşünür.  Her şey bir Tanrı’dan başlar.  



Averroes (Ibn Rushid): (1126-1198) Doğum yeri: Cordoba. Endülüslü- Arap Felsefeci, hekim, fıkıhçı, matematikçi, tıp. 

Felsefe ve Din İlişkisi Üzerine (Metafizik üzerine, Tutarsızlığın Tutarsızlığı) (Gazali’nin Tehafut el-Felasife adlı eserine karşı bir cevap, bir savunma olarak yüzyıl sonra yazılmıştır). 



Descartes: Büyük Fransız filozofu ve matematikçisi (1596-1650) çağdaş felsefenin babası ve analitik geometrinin mucidi. Zamanının ezoterik bilgisi üzerine çalıştı, mistik Katolik hareketi olan Gül-Haçlılara özel ilgi duydu. Ama sonunda onların sihre ve gizeme dayalı inançlarını reddetti ve dünyayı bilimsel olarak incelemeyi seçti. (Rasyonalizm)

Bilgi kuramında, gerçekliğin  duyularla değil, zihinde başlayıp bittiğini söyleyen kuram. Her şeyin tümdengelimli olarak anlaşılacağını iddia eder. Böylece, gerçekliğin yapısı mantıksal bir tasarıma sahip olmalıdır. Bir şeyi gerçekten düşünmemiz gereklidir.

Kartezyen felsefesi, Descartes’in bilgi felsefesi görüşü olarak bilinmektedir (Meditasyonlar). Bu görüşte savunulan düşünce doğru bilginin varlığını ortaya koymaya çalışmak olmaktadır. Bilgi ile ilgili tüm şüpheleri ortadan kaldırarak doğru ve kesin bilgiye erişmek amaçlanmaktadır. Bu felsefe görüşünde bulunan en önemli öğe şüphe olmaktadır. Bütün bilgilere şüphe ile yaklaşılmalı ancak en sonunda şüphe edilmeyen bilgiye ulaşılması gerekmektedir.



Baruch Spinoza (Benedictus De Spinoza): (1632-1677). Rene Descartes ve Gottfried Leibniz ile birlikte 17yy.  Rasyonistlerinden biri. Engizisyon’dan kurtulmak için Portekiz’den Amsterdam’a kaçmış Yahudi bir ailenin oğluydu. Talmut ve Tevrat okulunda eğitim gördü. 

Zamanla Spinoza sapkın ilan edildi. Diğer cemaatinin üyeleri onunla görüşmekten ve eserlerini okumaktan men edildi. Özgürlükçü siyaset ve din bilimine dair görüşleri onu toplumda başını belaya soktu, ‘’Etik’’ adlı baş yapıtını yayınlamadı. Kitapları ölümünden sonra yayınlandı ama ertesi sene eserleri tüm Hollanda’da yasaklandı. Ethica(Etika ) Geometriyi kalkan yapıp klasik ve skolastik felsefe terimlerinin içeriğini yeni bir bakış açısıyla doldurmaya, metafizik konuları matematik düşünme yöntemiyle kanıtlamaya çalışan hummalı bir zihnin ürünüdür.

Tanrının varlığını geometri ile anlatır. Tanrı, doğa, özgürlük, duygu konuların üçgen, çember ve kareler üzerine akıl yürütmemize benzer bir şekilde akıl yürütülebileceğini düşünür.



George Berkeley: John Locke ve David Hume ile birlikte Britanyalı Ampirist (Deneycilik)  görüşünün üçüncü bacağı olan Berkeley (1685-1753) yılları arasında yaşamıştır. Özdeksizcilik adı verilen radikal fikri savunuyordu (Evrenin temelinin ve genellikle gerçekliğin özünün cisimsel olmadığını öne süren öğret)i Aslında orada hiçbir şey yok’’ diyen felsefesi çok eleştirildi. 



Ludwig Wittgenstein: Felsefi açıdan ilgili kavramların birbiriyle nasıl ilişkide olduğunu; ‘’önermenin’’ ve ‘’anlamın’’, ‘’bilginin’’, ve ‘’yeterliğin’’ vesaire birbiriyle nasıl bağ kurduğunu tarif etmelidir. Wittgenstein gerçek bir dil filozofudur; felsefi sorunların tamamen olmasa bile dilimizin yanlış anlanmasından doğduğuna inanır. Felsefi çalışmaların görevi, kendi felsefi ifadelerini ortaya koymak değil, ama sorunları ve ifadeleri aydınlatmaktır. Bu yöntem mantıksal çözümleme (mantıksal pozitivizm) yöntemidir. Dini reddediyor, geleneksel felsefenin metafizik sistemlerini bilimsellikten ve akıldan uzak duruyordu.  Mantıksal ampiristler gibi onlarda bilginin duyusal deneyime indirgenebileceğine ve mantıksal analiz ile kesin bir formüle dönüştürülebileceğine inanıyorlardı (Viyana Çevresi).