Karbondioksit (CO2) ve Temiz Gazlı Söndürme Sistemlerindeki Tehlikeler Yazı Dizisi-1

Karbondioksit (CO₂) ve Temiz Gazlı Söndürme Sistemlerindeki Tehlikeler
Yazı Dizisi-1
Gökhan Aktaş

KARBONDİOKSİT (CO2) VE TEMİZ GAZLI SÖNDÜRME SİSTEMLERİNDE DOĞRU GAZIN SEÇİMİ, UYGULANMASI “YAŞAMSAL” ÖNEM TAŞIMAKTADIR
ÜLKEMİZDE SON YILLARDA YAŞANAN CAN KAYIPLARI ÜZERİNE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR:
Yaşadığımız tecrübeler ve tarafımıza uluşan bilgilere istinaden bu vahim durumu paylaşmak ve konuya dikkat çekmek üzerine bu yazı kaleme alınmıştır.
İnsanların bulunduğu mekânlarda Karbondioksit ( CO2) söndürme sistemleri otomatik olarak devreye girecek şekilde kullanılması yanlıştır ve çok tehlikelidir. Maalesef bazı kamu ve özel binalarında ölümlü veya yaralanmalara neden olan zehirlenmelerle sonuçlanan adli vakaların çok yakın zamanda yaşanması bu konuda çok riskli uygulamaların olduğunu yine gündeme getirmiştir.
CO2 gazı söndürme konsantrasyon değeri her koşulda yaşamsal tehlikelidir. Çok düşük değer olan %1,5 değerinde insanları etkilemeye başlar ve %3 üzerinde ise ölümcül olur. Oysa söndürme için binalarda %30-50 oranında gaz boşaltılır.
Boşaltıldığı ortamda insan olmadığından emin olunmalıdır. Ayrıca sistemin boşalması sonrası ortamın güvenli bir şekilde havalandırılması ile gazın tahliyesi yapılmadan içeri girilmesi ölüm riski taşımaktadır. Gaz tahliye edilirken çevre hacimlerde de tehlikeli konsantrasyona ulaşma riski bulunmaktadır. Örneğin Arşiv de boşalan gaz kapı açılınca koridorda bulunan insanlara zarar verilebilir. Bu ortamlara ancak solunum cihazı ile girilebilir
Kapalı hacimler haricinde lokal uygulama gerektiren makina veya alan koruması vb uygulamalar da olan avantajı dışında CO2 gazı genel olarak ekonomik kaygılarla ve çoğu zaman en düşük maliyetli sistem olduğu için tercih edilmektedir. Transformatör odaları gibi elektrik riski nedeniyle insanların girmesinin zaten sakıncalı olduğu ve kontrolsüz giriş yapılamayan mekânlarda kullanılabilir.
Denizcilik sektöründe yıllardır makine daireleri ve bazı kritik yangın riski yüksek alanlarda kullanılmaktadır. Ancak asla otomatik olarak devreye girmesi planlanmaz. Bu mekanlarda insanların tamamen tahliyesinden emin olunmasından sonra en yetkili amir veya kaptan tarafından elle devreye alınarak gaz boşaltılması amaçlanır. Bu mekânlarda ki dedektörler sadece ön uyarı olarak genel yangın alarm sisteminin bir parçası olarak tasarlanır.
CO2 havadan 1,5 kat daha ağır bir gaz olması nedeniyle daha çok zeminde birikmesi veya tahliyesi sırasında alt katlara doğru akarak yoğunlaşması da olasıdır. Mevcut havalandırma kanallarından tahliyesi de sakıncalı olduğu ölümlü olaylar da yaşanabilmektedir.
Kapalı olan silindir odalarında gazın silindirlerden sızması sonucu tehlikeli hale gelme olasılığı vardır. Silindir odalarında O2 sensörü veya CO2 gaz sensörü ile alarm veren cihazlar kullanılması da tavsiye edilir. Bu odalarda uygun havalandırma olmalıdır.

CO2 temiz gaz sınıfında değildir. Temiz gazlı sistemler TS-EN-15004(ISO14520) standartlarında tanımlanmıştır. En çok bilinen İnert gazlar ( Azot, Argon ve %50 argon-%50 karışımı ) ve HFC227(FM200), FK5-1-12(Novec1230) gibi kimyasal esaslı gazlar en çok kullanılanlarıdır. Kimyasal esaslı gazların birim maliyetleri CO2 ve inert gazlara göre kıyaslanmayacak derece yüksek olması nedeniyle suiistimaller de bu gazlarda çok daha fazla yaşanmaktadır. Kıyaslama yaparsak CO2 ve inert gazlar da yatırım maliyeti oranı yaklaşık %5-10 arasında gaz ve %90-95 arasında donanımdır.
Bu maliyet FM200 gazı ve Novec1230 sıvısı için bu oran %30-70 arasında sistemin büyüklüğüne ve riskin türüne göre değişmektedir. İlk dolum ve boşalması durumunda yeniden maliyetleri bu nedenle yüksektir. Çok daha az sayıda silindir ile az miktarda ama etkili olan imalat maliyeti kimyasal prosesler gereği çok daha maliyetli olan alternatiflerdir.
Tüm temiz gazlar da emniyet limitleri için belirtilen konsantrasyon değerleri içinde kalınması koşulu ile insanlar için güvenlidir. Bu nedenle uygulanacak hacim için hesaplanmış ilgili projeye özel miktarda gazın dolumu yapılan silindirler kullanılır.
Sistem için kullanılan gaz elle tutulamayan, gözle görülemeyen boşalttığında hemen atmosfere karışan bir kısım olduğu için en büyük hile de gaz kısmında yapılmaktadır. Yüksek basınç altında olduğu için numune alma zorluğu vardır.
Basınçlandırma için kullanılan Azot gazı ile kıyaslama yaparsak kimyasal esaslı gazların maliyetleri 10 – 20 kat oranında daha yüksek maliyetlidir. Bu aradaki büyük fark haksız kazanç elde etmek iştahını artıran en önemli noktadır.
Düşük miktarda gaz dolumu yapılması en masumu iken asıl tehlike olan maliyeti düşük olduğu için toksit değeri yüksek HFC esaslı gazlar kullanılmasıdır.
Denetim ve Sertifikasyon istenmemesi durumunda kopya ürünlerin sahte etiketler ile belgelerle satılması da sıkça karşılaşılmaktadır.
Gazlı söndürme sistemleri hem söndürme performans olarak hem de insanlar üzerine tespit edebilmek için birebir yerinde çok nadiren test edilebilmektedir. Hem maliyetleri hem de pratik zorlukları nedeniyle standartların uygulanması ve güvenilir ürünlerin uzman firmalar tarafından uygulanması ve bakımlarının yapılması YAŞAMSAL önem taşımaktadır.
Gazlı söndürme sistemleri olası bir yangın durumunda devreye girmesi ve söndürmesi için tasarlanır. Diğer birçok binada uygulan tesisatlar gibi 7/24 aktif halde olduğu halde ısıtma soğutma havalandırma veya aydınlatma sistem gibi sistemin çalışabilirliği test edilemez ve günlük yaşamamıza etkileri hissedilmez. Benzetmek gerekirse daha çok “Yıldırımdan Korunma Tesisatına” benzetmek uygun olabilir. Gerekliliği ve çalışabilirliği ancak bir yıldırım düşerse fark edilecektir
Yatırımcı, müşavir, uygulamacı, danışman veya projeci olarak tercih ettiğiniz veya denetimini yapacağınız sistemlerin onayları/sertifikasyonları ne kadar doğru ve kurulumu yapılan sistemler bunları gerçekte sağlayabiliyor mu?
Tesis edilecek olan sistemlerden hangi onayları beklemektesiniz hangi standartlara tasarım yapılmalı ve uygulanmalıdır?
UL listeli ve FM onaylımı ? LPCB onaylı veya VdS onaylımı? Ya da sadece herhangi bir uluslararası onaya sahip olması yeterli midir?
Onaya sunulan evraklar ile ekipmanlar uyumlu mu (yanlış veya sahte belge olabilir! )
Onaya verilen markanın orijinal imalatı mı yoksa kopyası/sahtesi olabilir mi?
Tedarik ve uygulama zincirinin tüm halkalarında süreç denetlenmelidir.
Doğru ve güvenilir sistem temini önemi ülkemizde her geçen gün daha da önem kazanmaktadır. Haksız kazanç neden olması bir yana ölümle bile sonuçlana vakalar olması ve insanlar üzerinde olumsuz etkileri yaşanan bir konudur. Gaz yerine köpük veya sadece soğutucu özellikli ancak toksit olan ucuz maliyetli gaz dolumu dahi yapılabilmektedir.
Ülkemizde maalesef bir türlü denetim altına alınamayan son kullanıcıya hitap eden Portatif söndürücü ( tüp) sektöründe ki yaşanan olumsuzluklar uygulamanın genişlemesi ile birlikte mühendislik disiplini gerektiren sabit otomatik sistem sektörüne de ciddi anlamda sıçramıştır.
Hatta kötü niyet olmasa dahi tedbirsizlik nedeniyle gazın az veya fazla dolum yapılması da sistem performansı veya insanlar üzerinde olumsuz etkiler yaratabilmektedir.
Ülkemizde mesleki sorumluluk sigortası istenmemesi ve uygulayan firmadan uzmanlık sertifikasyonu aranmaması vb. nedenler bu konuda boşlukları kullanan profesyonel dolandırıcılara olanak sağlamaktadır.
Aşırı kar hırsı ile sahtekarlığı meslek eden firmalar size istediğiniz tüm belgeleri ve görünürde ikna edecek şekilde temin edebilecektir.

Bundan Sonraki yazımızda “ Yasal Mevzuat, Dolum Problemi , Gaz Kalitesi ve Orjini Problemi , Vana ve Silindirin Onayı, Yazılım Onayı, Uygulama Kontrolu” anlatılacaktır.

Önceki Yazı Sonraki Yazı

Paylaş: