Rahatsız Edici Işığın (Işık Kirliliğinin) Azaltılması 

Bölüm-3


ETP Işık Kirliliği Çalışma Grubu 
Prof. Dr. Rengin Ünver
Sabri Günaydın
 

[Yayım Tarihi: 18 Nisan 2025 - Güncelleme:8 Mayıs 2025]

Bu teknik kılavuz  Birleşik Kırallık  ILP(Institution of Lighting Professionals) Guidance Note 01/21’in  orjinal İngilizce versiyonundan alınarak ETP Işik Kirliliği Çalışma Grubu Başkanı Prof. Dr. Rengin Ünver, ETP Işık Kirliliği Çalışma Grubu Üyesi  Sabri Günaydın tarafından Türkçe'ye çeviri yapılmış, kontrol edilerek düzenlenmiştir.

Tüm hakları saklıdır. Bu yayının hiçbir bölümü, Aydınlatma Profesyonelleri Enstitüsü'nün yazılı izni olmadan çoğaltılamaz, bir erişim sisteminde saklanamaz veya elektronik, elektrostatik, manyetik bant,  mekanik, fotokopi, kayıt veya başka bir şekilde herhangi bir biçimde veya herhangi bir yolla iletilemez.

Bu yayın tüm hakları saklı olmak üzere telif hakkıyla korunmaktadır. 

ILP (Institution of Lighting Professionals) ‘nin Türkçe çeviri ile ilgili sorumluluğu yoktur. ETP Türkçe çeviri ve düzenleme sorumluluğunu üstlenir. 

Türkçe çeviride göreceğiniz olası hataları “iletisim@etp.com.tr “  e-posta  adresine  göndermenizi rica ederiz. 

Bu kılavuzun ETP Portalımızda yayını ile ilgili bize Destek ve kılavuz olan, izin veren ILP Başkanı Perry Hazell’a ve ILP Teknik Yönetici Mr. Guy Harding’e teşekkür ederiz.



İlgili Yayınlar ve Standartlar


İngiliz Standartları

BS 5489-1:2020 Yol aydınlatmasının tasarımı için uygulama kuralları - Bölüm 1 Yolların ve kamuya açık alanların aydınlatılması

BS EN 13201-2:2015 Yol aydınlatması; Bölüm 2: Performans gereksinimleri

BS EN 13201-3:2015 Yol aydınlatması; Bölüm 3: Performansın hesaplanması

BS EN 13201-4:2015 Yol aydınlatması; Bölüm 4: Aydınlatma performansını ölçme yöntemleri 

BS EN 12193:2018 Işık ve aydınlatma; Spor aydınlatması

PD CEN TR 13201-1:2014 Yol aydınlatması; Aydınlatma sınıflarının seçimine ilişkin kılavuz ilkeler

BS EN 12464-2:2014 Işık ve aydınlatma; Çalışma yerlerinin aydınlatılması; Bölüm 2 Dış mekan çalışma yerleri


CIE yayınları

001 Astronomik gözlemevlerinin yakınındaki kentsel gece göğü ışıltısını en aza indirmek için kılavuz ilkeler

CIE 094-1993 Dış aydınlatma için kılavuz

CIE 112-1994 Dış mekan spor ve alan aydınlatmasında kullanım için kamaşma değerlendirme sistemi

CIE 115:2010 Motor ve yaya trafiği için yolların aydınlatılması

CIE 126:1997 Gece göğü işıltısını en aza indirmek için kılavuz

CIE 129:1998 Dış çalışma alanlarının aydınlatılması için kılavuz

CIE 136:2000 Kentsel alanların aydınlatılmasına ilişkin kılavuz

CIE 150:2017 Dış aydınlatmadan kaynaklanan rahatsız edici ışığın etkilerinin sınırlandırılmasına ilişkin Kılavuz

CIE 169:2005 Renkli TV ve film çekimleri için spor etkinliklerinin aydınlatılmasına yönelik pratik tasarım kılavuzları

ILP yayınları

PLG 04 Çevresel aydınlatma etki değerlendirmelerinin üstlenilmesine ilişkin kılavuz 

PLG 05 Işıklı reklamların parlaklığı

PLG 06 Mevsimsel dekorasyonların ve aydınlatma direklerinin montajı ve bakımı hakkında kılavuz

GN 09 Evsel Güvenlik Aydınlatması: Doğru yapmak!


SLL / CIBSE Yayınları

LG 01: Endüstriyel ortam aydınlatması (2018)

LG 04: Spor aydınlatması

LG 06/16: Dış ortam aydınlatması

LGLOL Rahatsız edici ışığı sınırlandırma kılavuzu

Not: Bu notlar sadece yol gösterme amaçlıdır. Çeşitli tablolarda verilen değerlerin uygulanması, aydınlatma tasarımındaki diğer tüm faktörlerle birlikte dikkate alınmalıdır. Aydınlatma, dikkate alınması gereken hem nesnel hem de öznel kriterleri olan karmaşık bir konudur. Bu nedenle bu notlar, çeşitli ve belki de birbiriyle çelişen görsel gereksinimlerin dengelenmesi gereken durumlarda, yetkin bir aydınlatma uzmanı tarafından üstlenilen ve değerlendirilen profesyonelce değerlendirilmiş ve tasarlanmış aydınlatmanın yerini tutamaz.

© 2021 Aydınlatma Profesyonelleri Enstitüsü. 

Teşekkür

Allan Howard    WSP (Başkan)
Peter Raynham    UCL
Dan Oakley    South Downs Ulusal Parkı Ek 
Ek 2 görselleri   acdc
Kapak resmi    Allan Howard


Ek 1

Dış mekan aydınlatma aygıtı sınıflandırma sistemi

CIE 150:2017 temel alınarak ve bu ve ilgili belgelerin amacı doğrultusunda aşağıdaki şekiller aydınlatma aygıtı sınıflandırmasını göstermektedir (CIE 150:2017)
 

Ek 2

Rahatsız edici ışığı sınırlandırmak için aydınlatma aygıtı aksesuarlarına ilişkin çizimler

 

Ek 3  Tamamlayıcı kılavuz

Parlak aydınlatma aygıtlarının ışık yeğinliği için sınırlamalar

ILP'nin 2011 tarihli rahatsız edici ışığın azaltılmasına yönelik Kılavuz notları ve CIE 150:2003, çevresel bölge ve kısıtlama öncesi/sonrası değerlendirmesine dayalı olarak yalnızca tek bir sınırlayıcı aydınlatma aygıtı yeğinliği tavsiye etmektedir. Bu yaklaşım, ışık yeğinliğinin gözlemcideki aydınlık düzeyinin kaynağa olan uzaklığın karesi ile çarpımından oluşan bir faktör olduğu gerçeğini dikkate almamıştır. Bildiğimiz gibi, alınan/gelen aydınlık düzeyi uzaklıklar yasasının yanı sıra, kaynağın boyutunun da bir faktörüdür.

GN01/21'in yerini alan GN01/20 ve CIE150:2017 artık bunu dikkate almaktadır, ancak birkaç istisna dışında aydınlatma tasarımı yazılımı henüz gereklilikleri yakalayamamıştır.

Tablo 4'te tavsiye edilen yeğinlik değerlendirmesi, yetkin profesyonel aydınlatma tasarımcısının gerekli değerlendirmeleri yapmasına yardımcı olmak üzere geliştirilmiştir. Şu anda ve tasarımcıya yardımcı olacak bir yazılım mevcut olana kadar, tasarımcı en iyi profesyonel kararını vermeli ve yeğinlik sınırlarına ve değerlerine uygunluğu veya aksi durumu belirlemek için şu anda mevcut olan yazılıma dayalı olarak bazı manuel değerlendirmeler, hesaplamalar ve incelemeler yapmalıdır.

Bu durum şu şekilde değerlendirilmelidir:

1.    Gözlemci konumu (d)

En yakın gözlemci konumu en zorlayıcı olacaktır, bu nedenle herhangi bir kurulum için en gerçekçi en yakın gözlemci konumunun nerede olacağını belirleyin. Bu, ışık yeğinliğinin en yüksek olacağı yerdir ve bu nedenle sınırlayıcı değerlendirme değerini belirlemelidir.

2.    Aydınlatma aygıtı grubunu belirleyin (Görülen  alan Ap)


Resim 1'de görüldüğü gibi, tüm aydınlatma aygıtlar aynı boyutta olmasına rağmen, her birinin aynı gözlemci konumundan bakıldığında görünen projeksiyon alanı Ap farklıdır.
 

Resim 1: Gözlemci konumuna bağlı olarak aydınlatılan   alandaki değişim

 

Genel olarak, aynı gözlemci mesafesi (d) için daha küçükbir görünen alan (Ap) değerine sahip bir aydınlatma aygıtı, ışık yeğinliği açısından daha fazla endişe yaratacaktır.

Tasarımcının monte edilen aydınlatma aygıtının beklenen Ap değerini bildiği durumlarda, bu Şekil, Tablo 4'teki aydınlatma aygıtı grubunu belirlemek için kullanılabilir.

Bunun bilinmediği durumlarda, Tablo 4'ün alttaki üçüncü satırı (aşağıda değiştirilmiştir) Ap'nin ölçülmesine yardımcı olmak için verilmiştir ve CIE150:2017 Ek C'ye dayanmaktadır. Bu yaklaşım, aydınlatma aygıtı aralıklarını çaplarına göre gruplandırır, geometrik bir her grup için ortalama çap ve uygulama için karşılık gelen bir Ap sağlar (aydınlatma aygıtınız kare ise, alana dayalı bir hesaplama yapmanız gerekecektir), böylece bu aydınlatma aygıtı grubunu atamak için kullanılabilir. Bu, dairesel aydınlatma aygıtlar için olsa da, tasarımcının tüm aydınlatma aygıtı şekilleri ve her bir gözlemciye yönelik beklenen Ap için en iyi profesyonel kararını vermesi gerekecektir.
 

      Tablo 4 (CIE150 Tablo 3 (değiştirilmiş)), parlak aydınlatma aygıtların ışık yeğinliği için sınırlar³ 

Not 6         d, gözlemci ile kamaşma kaynağı arasındaki metre cinsinden uzaklıktır.

Not 7    Işık yeğinliğinin 0 cd olması sadece belirtilen yönlerde tam perdelemeye sahip bir aydınlatma aygıtı ile gerçekleştirilebilir.
          
Not 8    Ap, gözlemci konumundan görülen ışık kaynağının görünen yüzeyidir.

Not 9   Daha fazla bilgi için CIE 150 Ek C'ye bakınız

Not 10 Her bir bölge için üst sınırlar, Ap>0.5 sütununa sahip olanlar olarak alınacaktır Bu değerlendirmeye yardımcı olmak için, geometrik ortalama çapa karşılık gelen Ap değerleri her dairesel aydınlatma aygıtı grubu için CIE150 Ek C'den çıkarılmıştır ve Tablo 3'te yer almaktadır. Bu alanlar, en büyük ışık yeğinliği değerini hesaplamak için gözlemci yönündeki olası Ap değerlendirmesi için dikkate alınabilir. 

⁵ NSVV Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde (Felemenkçe: Hollanda Aydınlatma Vakfı; Hollanda) tarafından benimsenen yaklaşıma dayanarak ve CIE150 Ek C Tablo C.2'yi dikkate alarak değiştirildi.

3.    Yayılan en büyük ışık yeğinliğinin belirlenmesi

Bu sadece aydınlatma aygıtı grubuna ve uygun çevresel bölgeye bakma ve kısıtlama öncesi ve sonrası seviyeler için gerekli hesaplamayı belirleme meselesidir. Bu, tasarımcıya / değerlendiriciye söz konusu gözlemci konumu ve aydınlatma aygıtı için izin verilen en büyük ışık yeğinliğini bildirecektir. Mevcut yazılım daha sonra gözlemci pozisyonuna ve program tarafından önerilen yeğinlik değerinin Tablo 4'ten belirlenen sınırlı değerle manuel olarak karşılaştırılmasına dayalı olarak kullanılabilir.
 Görme alanındaki parlak aydınlatma aygıtların sınırlandırılmasının dikkate alınması için GN01/20'deki b) çoklu aydınlatma aygıtlar ve c) gece gökyüzüne bakan aydınlatma aygıtlarına ilişkin ek notları da dikkate alınmalıdır.

Örnek:

1.    15 cm aydınlatma aygıtı

E2 bölgesinde çalışıyoruz, aydınlatma aygıtı çapının 15 cm ve en yakın gözlemci konumunun 100 m  uzaklıkta olduğu kabul edilmiştir. 

Tablo 4'e göre, bu çapın geometrik ortalaması 14,1 cm ve buna karşılık gelen temsili Ap değeri 0,016 dır. Bu durum, onu 0,01< Ap≤ 0,03 m2 aydınlatma aygıtı grubu içine yerleştirir. Bu sütundan E2'ye doğru okunduğunda, ön yüzey en büyük ışık yeğinlik hesaplaması 2,5d olur, burada d bizim durumumuzda 100 m'dir.

Tanımlanan gözlemci için sınırlayıcı ışık yeğinliği bu nedenle 2,5 x 100= 250 cd'dir.

2    44 cm aydınlatma aygıtı 

E3 bölgesinde çalışıyoruz, aydınlatma aygıtı 44 cm çapa sahip ve uygun

En yakın gözlemcinin 80 metre uzaklıkta olduğu kabul edilmiştir.

Tablo 4'e göre bu, çapın geometrik ortalaması 56.6 cm ve buna karşılık gelen temsili Ap değeri 0,251 o. Bu durum, onu  0.13< Ap≤ 0.50 m2aydınlatma aygıtı grubunun içine yerleştirir.  Bu sütuna göre E3'e kadar kısıtlama öncesind en büyük ışık yeğinliği 15d'dir, burada d bizim durumumuzda 80m'dir. Tanımlanan gözlemci için sınırlayıcı ışık yeğinliği, bu nedenle 15 x 80= 1,200 cd'dir.

Değerlendirme

Her iki durumda da bu değerler/sayılar uzman aydınlatma tasarımcısının değerlendirme hesaplamalarında kullanması gereken değerlerdir. Aydınlatma tasarım yazılımı CIE150:2017 ile uyumlu ise bunu yapacaktır, ancak bu, tasarımcının mevcut yazılım aracılığıyla önerilen yeğinlik    değerleri ile her bir gözlemci için gereken sınırlama arasında manuel değerlendirmeler yapmasını ve tasarımını uyumlu olana kadar ayarlamasını gerektirebilir.


Rahatsız Edici Işık Rehberlik Notu (İngilizce-Türkçe Sözlük) 

Area lighting: Açık alan aydınlatması 

Area to be lit: Aydınlatılacak alan 

Back light: Arka ışık 

Brightness: Parıltı

Curfew: Kısıtlama

Dark sky zone: Karanlık gökyüzü bölgesi (gece göğü bölgesi) 

Diffuse sheen: Yayınık parlaklık 

Direct upward light: Doğrudan üst yarı uzaya giden ışık

Disability glare: Bozucu kamaşma 

Ezbo- Enviromental zone boundary observer: Gözlemci için çevresel bölge sınırı

Glare: Kamaşma

Glow: Işıltı

Light emitted: Yayımlanan ışık 

Light spill: Işık taşması 

Light intrusion: İzinsiz ışık girişi

Louvre: Pancur

Light nuisance: Işık rahatsızlığı

Luminaires: Aydınlatma  aygıtı (Işıklık, aydınlatma armatürü)

İlluminance/İllumination: Aydınlık

Luminance: Işıklılık

Luminous intensity: Işık yeğinliği

Obtrusive light: Rahatsız edici ışık (Işık kirliliği)

Post-curfew: Kısıtlama sonrası (yapay ışık kullanım saatlerinin sınırlandırılmasına yönelik)

Pre-curfew: Kısıtlama öncesi (yapay ışık kullanım saatlerinin sınırlandırılmasına yönelik)

SQM (Sky Quality Meter): (Gece göğü Kalite Ölçer) Uluslararası Karanlık Gökyüzü Derneği (IDA) tarafından referans gösterilmektedir. SQM, gece gökyüzünün parlaklığını ışıklılığını ölçmek için kullanılan bir araçtır. Genellikle gökbilimciler tarafından gökyüzü gece göğü ışıltısını ölçmek için, her bir  “square arcsecond ” *başına büyüklüklüklerinin birimleri kullanılır. Ölçek 16.00 (parlak bir gece gökyüzü) ile 22.00 (en az ışık kirliliği) arasındadır. 

"Kare Yay Saniyesi (Square Arc Second)  Başına Büyüklük" nedir?

Büyüklükler, bir nesnenin parlaklığının bir ölçüsüdür, örneğin 6. Büyüklükteki bir yıldız, 11. büyüklükteki bir yıldızdan daha parlaktır.

Yay saniyesi terimi, bir yay'ın saniyelere bölünmesinden gelir. Bir dairede 360 derece vardır ve her derece 60 dakikaya ve her dakika 60 saniyeye bölünür. Bir kare yay saniyesinin açısal alanı bir saniyeye bir saniyedir.

Kare yay saniyesi başına büyüklük terimi, parlaklığın gökyüzünde bir kare yay saniyesine yayıldığı anlamına gelir. SQM 20.00'lık bir okuma sağlarsa, bu, 20.  Parlaklığındaki bir yıldız ışığının gökyüzünün bir kare yay saniyesine yayılmış olması gibi bir şey olurdu.                                                                                                                                 
Kaynak:https://agenaastro.com/Sky-Quality-Meter   FAQ.html#:~:text=The%20term%20magnitudes%20per%20square,square%20arcsecond%20of%20the%20sky


Scattered light: Saçılmış/yayınan   ışık 

Shield: Işık Yönlendiri

Skyglow: Gece göğü (gökyüzü) ışıltısı 

Surrounding: Çevreleyen/çevre alan 

Task light: Aydınlatılacak görsel görev alanına gelen ışık/Hedef alan ışığı 

Upward flux ratio: Üst yarı uzaya giden ışık akısı 

Upward reflected light: Yansıyarak üst yarı uzaya giden ışık

Veiling luminance: Örtücü Işıklılık/Donukluk Işıklılığı

Viewed source intensity: Belli bir doğrultudan görünen ışık kaynağının, o doğrultudaki şık yeğinliği (şiddeti)