Rahatsız Edici Işığın (Işık Kirliliğinin) Azaltılması 

Bölüm-1


ETP Işık Kirliliği Çalışma Grubu 
Prof. Dr. Rengin Ünver
Sabri Günaydın

 

Bu teknik kılavuz  Birleşik Kırallık  ILP(Institution of Lighting Professionals) Guidance Note 01/21’in  orjinal İngilizce versiyonundan alınarak ETP Işik Kirliliği Çalışma Grubu Başkanı Prof. Dr. Rengin Ünver, ETP Işık Kirliliği Çalışma Grubu Üyesi  Sabri Günaydın tarafından yapay zeka çeviri yazılımları kullanarak Türkçe'ye çeviri yapılmış, kontrol edilerek düzenlenmiştir.

Tüm hakları saklıdır. Bu yayının hiçbir bölümü, Aydınlatma Profesyonelleri Enstitüsü'nün yazılı izni olmadan çoğaltılamaz, bir erişim sisteminde saklanamaz veya elektronik, elektrostatik, manyetik bant,  mekanik, fotokopi, kayıt veya başka bir şekilde herhangi bir biçimde veya herhangi bir yolla iletilemez.

Bu yayın tüm hakları saklı olmak üzere telif hakkıyla korunmaktadır. 

ILP (Institution of Lighting Professionals) ‘nin Türkçe çeviri ile ilgili sorumluluğu yoktur. ETP Türkçe çeviri ve düzenleme sorumluluğunu üstlenir. 

Türkçe çeviride göreceğiniz olası hataları “iletisim@etp.com.tr “  e-posta  adresine  göndermenizi rica ederiz. 

Bu kılavuzun ETP Portalımızda yayını ile ilgili bize Destek ve kılavuz olan, izin veren ILP Başkanı Perry Hazell’a ve ILP Teknik Yönetici Mr. Guy Harding’e teşekkür ederiz.
 

 

Bu Kılavuz Notu, CIE 150: 2017 Dış Aydınlatma Tesislerinden Kaynaklanan Rahatsız Edici Işığın Etkilerinin Sınırlandırılması Kılavuzu'nda¹  ayrıntılı olarak açıklandığı üzere rahatsız edici ışıkla ilgili uluslararası kılavuzdaki değişiklikleri yansıtmak için GN01/20' nin yerine geçmektedir. Ayrıca, rahatsız edici aydınlatmanın değerlendirilmesi ve tanımına ilişkin sektör yorumlarını da dikkate almaktadır.
 

Yapay ışığın bulunması ve dış çevrede uygulanması, gece ortamımızı korumak ve geliştirmek için çok şey yapmıştır, ancak uygun şekilde kontrol edilmezse, rahatsız edici ışık (bazen ışık kirliliği -obtrusive light- olarak adlandırılır), ciddi fizyolojik ve ekolojik sorunlar yaratabilir. 

 Rahatsız edici ışık, ister yatak odası penceresinden sizi uyanık tutsun, ister gece gökyüzünü görmenizi engellesin veya bitişikteki bir aydınlatma tesisatının performansını olumsuz yönde etkilesin, bir kirlilik biçimidir. Aynı zamanda yasal olarakta rahatsızlık verici olabilir ve hizmetin gerekliliklerine zarar vermeden önemli ölçüde azaltılabilir.

Gece göğü (gökyüzü) ışıltısı (Sky glow), gökyüzünün geceleri daha parıltılı duruma gelmesi; Kamaşma, daha karanlık bir arka plana bakıldığında bir ışık kaynağı parıltısının rahatsız edici olması; Işık taşması (Light spill), ışığın aydınlatılacak alanın sınırının dışına taşması / yayılması; İzinsiz Işık girişi (Light intrusion/ Light Nuisance, Işık Rahatsızlığı)² başka insanlara rahatsızlık verebilecek veya hayvanların (fauna) ve bitkilerin (flora) yaşamını olumsuz etkileyebilecek, ayrıca para ve enerji israfına neden olabilecek rahatsız edici ışık türleridir.

 

 

Back light: Arka ışık, Area to be lit: Aydınlatılacak alan,  Task light: Aydınlatılacak alana gelen ışık/hedef alan ışığı, Upward reflected light: Yansıyarak üst yarı uzaya giden ışık, Direct upward light: Doğrudan üst yarı uzaya giden ışık, Light Spill: Işık taşması,  Viewed source intensity: Bir doğrultuda görünen kaynağın ışık yeğinliği (şiddeti),  Light intrusion:  İzinsiz ışık girişi

  ¹ Bu kılavuzda ayrıntıları verilen verilerin telif hakkı CIE'ye aittir, ciecb@cie.co.at
Bu belge, CIE 150:2017 ve CIE 126:1997 ile birlikte kullanılmalı ve bu belgelerde yer alan prosedürlerin yerine geçmemelidir. Bu dokümanlar http://cie.co.at/publications adresinden temin edilebilir ve CIE Ulusal Komitesi üyeleri bu dokümanları %66,7 indirimle satın  alabilirler.
   
  ² Light trespass (ışık ihlali) terimi geçmişte kullanılmıştır ve artık kullanılmamalıdır. Trespass terimi fiziksel bir ihlali ifade eder ve ışık fiziksel olarak bir yere giremez. Bu nedenle, ışığın istenmeyen alanlara yayılmasını tanımlamak için "izinsiz ışık girişi (light nuisance)" veya "Işık taşması (light spill )" terimleri kullanılmalıdır.

Dikkate alınması gereken konular 

Işığı açmadan önce düşünün. Bu gerekli mi? Başkaları üzerinde ne gibi bir etkisi olabilir? Rahatsızlık potansiyeli var mı? Aydınlatma kurulumundan kaynaklanan potansiyel olumsuz etkileri nasıl azaltabilir ve yönetebilirsiniz?

Çoğu aydınlatma işlevi için yayınlanmış standartlar ve kılavuzlar vardır, bunlara uymak rahatsız edici aydınlatma konularının azaltılmasına yardımcı olacaktır. Bu standartlara erişilebilecek kuruluşlar ayrıntılı olarak bu Kılavuz Notunun ilerleyen bölümlerinde verilmiştir.

Bu Kılavuz Notunun amacı doğrultusunda, dış aydınlatma kurulumlarından kaynaklanan rahatsız edici ışığın azaltılması konusunda kılavuzluk sağlayan aşağıda verilen Uluslararası Aydınlatma Komisyonu (Commission Internationale De L'Eclairage; CIE) iki kılavuzuna özellikle atıfta bulunulmaktadır:

•    CIE 150: 2017 Dış Aydınlatma kurulumlarından Kaynaklanan Rahatsız Edici Işığın Etkilerinin Sınırlandırılmasına İlişkin Kılavuz
•    CIE 126: 1997 Gece göğü ışıltısını En Aza İndirmek için Kılavuz İlkeler

Herhangi bir aydınlatma kurulumu düşünülürken bu iki belgeye başvurulmalı ve bunlar referans alınmalıdır.
Bu kılavuz notu, dış aydınlatma kurulumlarının etkilerini incelerken, başka etkenler de göz önünde bulundurulmalıdır. Panjur, perde veya sineklik bulunmayan camların yoğun olarak kullanıldığı ofis binaları, konutlar ve mağaza cepheleri, dış çevre için bir ışık kaynağı haline gelebilir.

"İyi Tasarım Eşittir İyi Aydınlatma"

 

İlgili uygulamada kanıtlanmış deneyimi olan uzman bir aydınlatma tasarımcısının kullanılmasının, tüm rahatsız edici aydınlatma konularının azaltıldığı uygun bir aydınlatma kurulumuyla sonuçlanacağı yeterince vurgulanamaz.³

Herhangi bir aydınlatma şeması üç temel elemandan oluşur: ışık kaynağı, aydınlatma aygıtı (optik kontrol sistemini içeren) ve kurulum / montaj yöntemi.

³ Uzmanlık, ilgili nitelikler ve aydınlatma uygulamalarındaki deneyimle desteklenen bir profesyonel aydınlatma kuruluşuna üyelik yoluyla belirlenebilir.


Işık kaynakları (Lambalar / LED'ler)

Bir ışık kaynağının yayımladığı ışık akısı (lm, lümen) değeri,  kaynak gücünün (watt) değeri ile aynı değildir. Bu konu, rahatsız edici ışık sorunlarıyla mücadelede birincil öneme sahiptir ve önemli olan lümen’dir. 

Gece yapılan görsel görevlerin çoğu sadece “görünür tayf (spectrum/spektrum )” içinde yayılan ışığa bağlıdır. Bu nedenle, özel olarak tasarlanmadığı sürece ışık kaynaklarının mor üstü ya da kızıl altı ışınımlar (radiation/radyasyon) (yayması gerekli değildir. Dış aydınlatmada kullanılan ışık kaynaklarının çoğunluğu bu tür ışınımları/dalga boylarını içermez veya içerdikleri durumlarda tayfsal güçleri çok düşüktür.

Araştırmalar, tayfın mavi bölgesinden gelen ışığın bitkilerin ve hayvanların yaşamı üzerinde önemli olumsuz etkileri olabileceğini göstermektedir. Aydınlatma tasarımcısı, ışık kaynağının mavi ışık gücünü dikkate almalı ve aydınlatılacak alanın ihtiyaçları ile ortamdaki bitki ve hayvanlar üzerindeki herhangi bir etkiyi dengelemeye çalışmalıdır.

Aydınlatma Aygıtları (Işıklıklar/aydınlatma armatürleri)

Doğru montaj yüksekliğinde doğru optik dağılıma sahip aydınlatma aygıtı seçimi, ışık taşmasını ve rahatsız edici ışık etkilerini en aza indirmek ve aynı zamanda aydınlatılacak alanda, doğru aydınlatma performansını sağlamak için kritik öneme sahiptir.

Gece göğü ışıltısı, büyük şehirler, havaalanları ve endüstriyel tesislerde görülebilen, genel yayınık parlaklıktır. Bu durum, hem doğal hem de yapay ışık kaynakları tarafından oluşturulabilir ve yalnızca aydınlatma tasarımına bağlı değildir. Atmosferin yapısal koşulları da  (nem, gaz, bulut, pus, atmosferik kirlilik, vb.) gökyüzünün parlaklığını etkiler. Gökyüzüne/Atmosfere yayımlanan ışık ya doğrudan yukarı doğru yönlendirilmiş veya tam olarak korunmamış kaynaklardan ya da yerden veya diğer yüzeylerden yansıdıktan sonra kısmen yerdeki gözlemcilere doğru geri gelerek yayınır. Bu etki tablo 1'de gösterilmiştir.
 

 

Bu nedenle, aydınlatma aygıtının ışık dağılımı açısından, nasıl monte edileceğini ve nasıl ayarlacağını dikkate almak önemlidir.

Çoğu zaman, genel spor ve açık alan aydınlatma kurulumlarında kullanılan aydınlatma aygıtlar için asimetrik optikler kullanılması tercih edilir.

Bu tür optikler, ön camın aydınlatılacak yüzeye veya zemine paralel olarak yatay veya yataya yakın tutulacağı şekilde tasarlanmalı ve kurulmalıdır. Aydınlatma aygıtları doğru tasarlanarak, konumlandırılarak ve doğru şekilde yönlendirilerek, rahatsız edici ışığın en aza indirilmesi sağlanmalıdır.

Ek 1 ve 2’de, aydınlatma aygıtlarının nasıl seçileceği ve gerekirse panjurlar ve ışık yönlendiriciler kullanılarak nasıl değiştirileceği hakkında daha fazla bilgi vermektedir.

Kurulum(Tesisat)

Çoğu durumda, kurulumun gündüz görünümünü göz önünde bulundurarak mümkün olduğunca yükseğe yerleştirilmesi yararlı olacaktır.


CIE 150'deki şekil 2 ve 3'ten de görülebileceği gibi daha alçak/kısa bir montaj yüksekliğinin daha kötü olabileceği unutulmamalıdır. Daha alçak/kısa bir montaj yüksekliği daha yüksek düzeyde ışık taşmasına neden olabilir ve ek aydınlatma noktaları gerektirebilir.
 

Daha dar açılı aydınlatma aygıtı kullanımı olanaklıdır. Daha küçük açı olabilir. 

Daha geniş açılı aydınlatma aygıtı kullanımı olanaklıdır. Daha büyük açı gereklidir

Herhangi bir potansiyel gözlemciye doğru yönlendirilen tüm aydınlatma aygıtlarınn ana ışın demeti açısını 70°' den büyük tutarak, kamaşmanın en düşük olmasını sağlayın. Daha yüksek montaj yükseklikleri, kamaşmayı azaltmaya yardımcı olabilecek, daha küçük açılara izin verir.

 

Ortam aydınlık düzeylerinin düşük olduğu alanlarda, kamaşma çok rahatsız edici olabilir ve aydınlatma aygıtı konumlandırırken ve açısı ayarlanırken daha fazla özen gösterilmelidir. Ev içi güvenlik aydınlatması ile ilgili olarak ILP, web sitesinden ücretsiz olarak temin edilebilen GN09:2019 "Ev içi dış aydınlatma, doğru olsun!" başlıklı bir bilgi broşürü hazırlamaktadır.

Reklam tabelaları gibi düşey elemanların yüzeyleri aydınlatılırken, mümkün olan her yerde ışığı aşağı doğru yönlendirin. Binaların dekoratif aydınlatmasında olduğu gibi yukarıdan aydınlatmaya alternatif yoksa doğru optik dağılıma sahip aydınlatma aygıtlar ve gerektiğinde yönlendiricilerin, ışık bölmelerinin ve panjurların kullanılması, yapının çevresine ve üzerine yayılan ışığın en aza indirilmesine yardımcı olacaktır.
 

 

Yol ve yaşam alanlarına yönelik dış aydınlatma kurulumlarında, kamaşma ve gece göğü ışıltısını azaltabilmek için yataya yakın ve yatayın üzerindeki ışık miktarı mümkün olduğunca azaltılmalıdır (Tablo 5 ve 6'da belirtilen üst yarı uzaya giden ışık oranlarına –ULR-bakınız).

Kırsal alanlarda, üst yarı uzaya hiç ışık yönlendirmeyen (0°) aydınlatma aygıtlarının kullanılması, gece göğü ışıltısını azaltmanın yanı sıra, açık alandaki görsel müdahaleyi en aza indirmeye de yardımcı olacaktır. Bununla birlikte, bazı kent bölgelerinde, daha dekoratif bir yarımküre ve iyi bir optik ışık kontrolü ile donatılmış aydınlatma aygıtlar kabul edilebilir ve daha uygun olabilir.

Bundan sonraki bölümde " Temiz Mahalleler ve Çevre Yasası (CNEA) 2005, Ulusal Planlama Politikası Çerçevesi (NPPF), Ulusal Planlama Politikası,Çevresel Bölgeler, Bitişik Bölgelerdeki Konular, Tasarım Kılavuzu, Rahatsız Edici Işığın Kontrolü İçin Aydınlatma Parametrelerinin Önerilen En Büyük Değerleri, Ulaşım sistemleri üzerindeki etkilerin sınırlandırılması,Gece göğü ışıltısının sınırlandırılması, Aşırı aydınlatılmış bina cepheleri ve tabelaların etkisinin sınırlandırılması"   anlatılacaktır.