IEC 60364 Alçak Gerilim Elektrik Tesisatları Standardına Genel Bakış 
Yazı Dizisi -1

Barış  Akdoğan 
 

Bilindiği üzere, alçak gerilim elektrik tesisatlarının güvenli, etkin ve verimli olarak çalışmasını sağlamak adına, uyulması gereken kuralları ve gereksinimleri ortaya koyan ve dünya genelinde birçok ülkede kabul görmekte olan en yaygın küresel standart “IEC 60364 Alçak Gerilim Elektrik Tesisatları Standardı” dır. Bu yazı dizisinde IEC 60364 hakkında genel bir bakış sunulmaya çalışılacaktır.

Öncelikle, kısaca IEC hakkında genel olarak bir bilgi vermemiz gerekirse, “IEC”, Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (International Electrotechnical Commision) kelimelerinin baş harflerinden olmuşmuştur. IEC organizasyonu, elektrik ve elektronik teknolojileri ile ilgili olarak elektroteknik ana başlığı altında standartlar oluşturmak ve yayınlamak amacıyla kurulmuş olup, yayınladığı standartlar dünya genelinde en yaygın olarak kabul gören ve kullanılan küresel bir kuruluştur. Yüz yıldan uzun bir geçmişe sahip olan bu organizasyon, 1906 yılında kurulmuş olup, genel merkezi İsviçre’nin Cenevre kentinde bulunmaktadır.

IEC, küresel olarak faaliyet gösteren üç kardeş kuruluştan biridir diyebiliriz. Bunlar

-    IEC (International Electrotechnical Commission) - Uluslararası Elektroteknik Komisyonu
-    ISO (International Organization for Standardization) - Uluslararası Standardizasyon Organizasyonu
-    ITU (International Telecommunication Union) - Uluslararası Telekominikasyon Birliği

Bu kuruluşlar, yayınladıkları standartlarda çelişkili durumlar oluşturmamak adına, standardizasyon çalışmaları esnasında sürekli olarak karşılıklı işbirliği yapmaktadırlar.

Avrupa’ya bakacak olursak, bu anlamda Avrupa’da faaliyet gösteren yine üç temel kuruluş bulunmaktadır. Yukarda bahsi geçen küresel organizasyonların Avrupa’daki birer aynası niteliğinde olan bu kuruluşlar;

-    CENELEC (Committee for Electrotechnical Standardization) - Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komisyonu
-    CEN (Committee for Standardization) - Avrupa Standardizasyon Komisyonu
-    ETSI (European Telecommunications Standards Institute) - Avrupa Telekominikasyon Standartları Enstitüsü

Bu üç kuruluş, Avrupa Komisyonu tarafından tanınmış standardizasyon kuruluşlarıdır ve ESOs (European Standards Organizations) - Avrupa Standartları Organizasyonları adıyla bilinirler. 34 Avrupa ülkesinin ulusal elektroteknik komisyonlarının üyesi olduğu CENELEC’e, TSE de 2012 yılından bu yana tam üyedir.

IEC standartlarının ulusal anlamda kullanılmaya başlanması da ayrıca değerlendirilmesi gereken bir süreçtir. Bu anlamda ülkelerin Ulusal Komiteleri, IEC’nin Teknik Komiteleri ile sürekli işbirliği içinde çalışmaktadır. Elektrik tesisatları konusundaki teknik komite TC64’tür ve bu komitenin çalışmaları elektrik sektörü olarak bizler için de oldukça önem arzetmektedir.

IEC standartlarının Avrupa’da ulusal seviyede uygulamaya geçirilmesi süreçlerine bakıldığında, bu anlamda ürün standartları ile tesisat standartları arasında bazı farklar olduğunu görürüz.

Ürün standartlarına bakacak olursak, IEC tarafından oluşturulan bir ürün standardı (örneğin IEC 60947-2), CENELEC tarafından birebir aynı olarak veya bazı düzeltmeler ile kabul edilip yayınlanabilir. Bir ürün standardı CENELEC tarafından aynı veya düzeltme ile kabul edildikten sonra Avrupa Normu niteliği kazanır (örneğin EN 60947-2). Bunun sonrasında ise, Avrupa Birliğine üye ülkeler, belirli bir süre içerisinde bu standartları ulusal seviyede aynı şekliyle yürürlüğe geçirmek durumundadırlar. 

Ürün üreticileri tarafından ürünler üzerinde yapılan “CE işaretlemesi” ve beraberinde düzenlenen “uygunluk deklerasyonu”, bu ürünlerle  ilgili  AB Direktiflerine ( örneğin: Alçak Gerilim Direktifi..vb.) ve ilgili direktiflerde ilişikilendirilen EN standartlarına uygun olarak üretildiklerini gösterir. Tekrar edecek olursak, bu deklarasyon üreticiler tarafından yapılır ve Avrupa Birliği yönetmelikleri nezdinde bağlayıcıdır.

Tesisat standartlarının uygulanma sürecinde ise ürün standartlarına göre farklılıklar vardır. Bunun temel nedeni, ülkelerin ulusal seviyedeki gereksinimleri, ihtiyaçları ve alışkanlıkları arasındaki bazı farklılıklardır. Bu anlamada, IEC tarafından yayınlanan tesisat standartları (örneğin IEC 60364-4-41), önce CENELEC tarafından, üye ülkelerin ulusal seviyedeki gereksinimleri dikkate alınarak harmonize edilir ve harmonize doküman adı altında yayınlanır (örneğin HD 60364-4-41). Bundan sonra da bu harmonize standartlar, ülkeler tarafından kendi gereksinimlerine uygun şekilde ulusal seviyede hayata geçirilir. Açıkçası bu konudaki süreç, ürün standartları sürecine göre daha karmaşık olmakla birlikte, bu anlamda ulusal komitelerin de katılımı ile iyileştirme çalışmaları devam etmektedir ve her geçen gün daha fazla sayıda üye ülke, harmonize standartları ulusal seviyede birebir aynı şekliyle uygulamaktadır.

Elektrik tesisatları ile ilgili IEC 60364 standardına geçmeden önce, elektrik tesisatının bir ürün olmadığını, aksine “birçok ürünün, farklı ortam koşullarında ve ihtiyaçlara bağlı olarak farklı yöntemlerle birbirine bağlanmak suretiyle bir araya getirilmesi” olduğunun altını çizmek gerekir. Elektrik tesisat standartları, içerisinde kullanılan tüm ürün ve bileşenlerin, mevcut ortam koşulları altında doğru ve güvenli bir şekilde kombine edilip edilmediği ile ilgilidir.

IEC 60364 Alçak Gerilim Elektrik Tesisatları standardı, aslında birbiri ile ilintili 32 farklı dokümanın oluşturduğu bir standartlar grubudur, ve ülkelerin ulusal gereksinimlerine adapte edilebilir şekilde esnek bir yapıda tasarlanmıştır. Temelde güvenlik gereksinimleri ön planda olacak şekilde, aynı zamanda elektrik tesisatının doğru ve verimli bir şekilde işletilmesi ile ilgili gereksinimler dikkate alınarak hazırlanmıştır. Bu standardın uygulama alanı, 1000 V AC veya 1500 V DC’ye kadar olan sabit alçak gerilim elektrik tesisatlarıdır. Bu standart, elektrik dağıtım şebekeleri açısından temel teşkil edebilecek nitelikte olup, bu alanda da kısmen kullanılmakla birlikte, dağıtım şebekeleri için her ülkenin farklı standartları ve mevzuatları bulunmaktadır.

IEC 60364 Alçak Gerilim Elektrik Tesisatları standardı, temelde aşağıdaki bölümleri içerir;

-    Bölüm 1: Temel prensipler, genel karakteristiklerin değerlendirilmesi, tanımlar
-    Bölüm 4: Güvenlik için koruma
-    Bölüm 5: Elektriksel donanımın  seçimi ve montajı
-    Bölüm 6: Doğrulama
-    Bölüm 7: Özel tesisatlar ve alanlar için gereksinimler
-    Bölüm 8: Enerji verimliliği

Belki akıllarda soru oluşturabilecek bir detay; neden Bölüm 2 ve 3’ün olmadığı yönünde olabilir. Aslında, önceleri var olan bu bölümlerden Bölüm 2, kısmen Bölüm 1 ve yine başka bir standart olan IEC 60050 Uluslararası Elektroteknik Sözlüğü (ki bu standart aslında, “Electropedia” adıyla IEC tarafından yayınlanmakta olan çevrim içi bir teknik sözlüktür) tarafından kapsanmakta olduğu için, ve yine Bölüm 3, Bölüm 1 ve 5’e aktarıldığı için iptal edilmişlerdir. Bu noktada, Electropedia sözlüğüne değinmekte fayda var. Bu kapsamlı kaynak, şu anda içlerinde Arapça, Çince ve Sırpça’nın da olduğu 14 farklı dilde çevrim içi olarak yayınlanmakta olmakla birlikte (www.electropedia.org), maalesef bu diller arasında Türkçe mevcut değildir. Bu anlamda Elektrik Tesisat Portalı’nın, böyle bir girişime öncü olabilecek yetkinliğe sahip olduğu düşüncesinde olduğumu da ifade etmek isterim.

Buna ek olarak, elektrik tesisatlarının tasarımında ihtiyaç duyulan, ya da bir başka deyişle dikkate alınması gereken konuların, aşağıdaki gibi bir akış şemasında 1 ila 10 arasında aşamalar halinde gösterildiği düşünülürse, her bir konuya/aşamaya karşılık gelen ilgili IEC 60364 bölüm ve madde numarası, yine aşağıdaki tabloda görülebilir.