IEC 60364-8-1:2019-02 Işığında Verimli Elektrik Tesisat Tasarımı
Bölüm-8

Ali Uyar 

BÜYÜK YÜKLER’ de VERİMLİLİK (Bölüm 6.4.3, 6.4.4, 10.2.1)


IEC60364-8-1 trafo ve kolon hatlarında verimliliği aradığı gibi “Büyük Yüklerde” de verimlilik arar. Yıllık tüketimi, tesis yıllık toplam tüketiminin(kWsaat) 5%’ini aşan yükler bu tanıma girer. Bu yük(ler) tek bir pompa olabileceği gibi, bir basınçlandırma sistemi veya gruplanmış şekilde tüketimi takip edilen pencere tipi klima cihazları da olabilir. 

Standart bu konuda Sanayi, Ticari ve Altyapı tesislerinde yerinde sabit, akım çeken tüm büyük cihazlara kural koyar ancak konutları hariç tutar. Burada hatırlatalım ki özel standartlar ile tarif edilmiş özel gereçler söz konusu olduğunda standart susar. Örnek olarak maden ocağı gereçleri, özel kimyasal işlem gereçleri, veri merkezi sunucuları verilebilir. Bunlarla ilgili verimlilik talepleri özel başka standartlarda istenir.

Tasarım aşamasında hangi yükün yıllık tüketimi(kWsaat), yıllık toplam tüketimin 5%’inden büyük olacağını öngörmek için tesis yük profiline bakılmalı ve bu çalışma yapılırken mutlaka kullanım ve gruplar da göz önüne alınmalıdır. Bu kriteri karşılayan yükler Standart gereği verimli birimlerden meydana gelmelidir. Burada bir zorluk vardır; Aydınlatma haricindeki yüklerin nerede ise tamamı elektrik motoru içeren mekanik sistemlerdir ve mekanikçi tarafından tasarlanır. Bu aşamada elektrik tasarımcı şartları mekanikçiye bildirmeli, mekanikçi de doğru satın alma yapmalıdır. Verimli birimlerden oluşan sistemin satın alındığı (sertifika ile) belgelenebilmelidir yoksa puan kazanılamaz. Burada verimlilik iki şekilde kazanılabilir:

•    Sistemde verimli elektrik motorları kullanılıyordur.
•    Elektrik motorları “Değişken Hızlı Sürücü” kullanılarak ihtiyaç duyulduğu anda güç çekiliyor böylece kayıpları  azaltılıyordur.

Tekrar belirtelim verimli motorlar ve elektronik sürücüler pahalıdır. Tasarımcı piyasa bilgilerine sahip olmalı, kazanılacak puan/maliyet hesabını yapmalı, yatırımcıyı ikna etmeli, böylece ek bütçeyi sağlamalıdır. Yatırımcının göstereceği ekonomik gayret/fedakârlık Standartta Tablo B.8 ile puanlanır:

Formülde:

R_ec      İyileştirilmiş verimlilik oranı
P_e      Verimli sistem nominal enerji tüketimi
P        Standart sistem nominal enerji tüketimi

 

Tablonun bizden istediği yapılacak iyileştirmenin 5%’den büyük olmasıdır. Bunun gerçek hayata yansıması, 2 puan almak  için -mesela- 100kW’lık standart motor yerine aynı işi yapan 95kW’lık motor almalıyız. Ancak bunu yeterli bulmuyor ve  4 puan kazanmak istiyor isek aynı işi yapan 83kW’lık motor almalıyız. 


Yukarıda incelediğimiz yükün(yüklerin) yıllık tüketimi tesis yıllık toplam tüketiminden 10% fazla ise Standartın ikinci bir şartı daha vardır. Böylesi bir durumda ilgili yük, gerçek zamanlı ölçüm ve gözetim altında olmalıdır. Bu durumda tasarımcı mekanikçiyi bilgilendirerek cihazın/sistemin uygun “algılayıcı, akıllı röle ve veri iletim yolu” ile donanmış gelmesini sağlamalıdır. Tesis tasarımında merkezi kontrol sistemi var ise merkez akıllı cihaz ile aynı protokol üzerinden haberleşebiliyor olmalıdır. Standart bu gayretleri Tablo B.24 ile puanlar.



Bu başlık altında toplanan puanların Standart içindeki ağırlığı 27/392 olup önem sıralamasında ortalardadır. Satın alma (ve işletmeye yönelik ilave tasarım gayreti) ile kazanılır. Görüldüğü gibi tüm önemli yükler Standart tarafından tek tek  ele alınıyor.
 
Peki ufak yüklere ne olacak? Standart bunun için de çözüm üretmiş: Ufak ve fakat aynı yapıda birçok yük varsa kullanım ve gruplar aracılığı ile ölçüm ve gözlem yapılmasını istiyor. Sanayi tesisleri için Tablo B.3 ; B.9 ; B.10 ; B.13 ; B.14 ; B.20 ; B.21 , Konutlar için Tablo B.31 ; B.32 ; B.34 ; B.37’de ilgili gayretler puanlanıyor, değerlendiriliyor. Görüldüğü gibi bölgeler, kullanımlar ve gruplar olarak standardın ayrıntılı şekilde incelemeye aldığı bu yükleri gelecek makalelerimizde anlatacağız. İyi okumalar.