IEC 60364-8-1:2019-02 Işığında Verimli Elektrik Tesisat Tasarımı
 Bölüm-6

Tanay Kalafat 

TESİS HVAC (Heating, Ventilation and Air-conditioning) KONTROL’ÜNÜN ENERJİ VERİMLİLİĞİ PERFORMANSINA ETKİSİbölüm3.1 , 7.1 , 7.2 , 7.4 , 9.1 , 10.2.1.3

ÖZET

Değerli ETP okuyucuları, meslektaşlarımız ve sektör paydaşları,

IEC 60364-8-2:2019 standardı üzerine hazırlamış olduğumuz teknik yazı dizimizin bu bölümünde HVAC Kontrol’ün elektrik tesisatlarındaki verimliliği ne ölçüde etkilediğini ve enerji performans puanlaması açısından nasıl değerlendirildiğini ele alacağız.


GİRİŞ

HVAC sistemleri çağımızın yapı konfor ve yapı işletme uygulamaları için vazgeçilmez sistemlerdir. Standart metninde de göreceğimiz üzere konut, ticari, endüstri ve altyapı gibi birçok farklı alanda kullanılır. Sağladığı önemli konforun yanı sıra yapılardaki en önemli tüketicilerden biridir.





Tasarımlarda daha çok karşımıza çıkan uygulamalar yaşam alanlarındaki (konut) ideal iklim ve hava koşullarını sağlamak üzerine olmakla birlikte ticari, endüstri ve altyapı alanlarında da kullanımı yaygınlaşmıştır. Bu sebeplerle birlikte 2019 yılında standartta yapılan güncellemeyle bu önemli tüketici için farklı türde yapılara (endüstri, ticari, altyapı vb.) göre tesisin/yapının ihtiyaçlarına uygun farklı AG elektrik tesisat tasarımı yaklaşımlarına ve yöntemlerine standartta yer verilmiştir.

Bizde bu teknik yazımızda standardın HVAC Kontrol yönergelerini orijinal metnine sadık kalarak sizlerle paylaşacağız ve tasarımlarınızdaki yaklaşımınıza ve yöntemlerinize uluslararası standartların ışığında katkı vermeye çalışacağız.

Yazı dizimizin bu bölümüne gelmeden önce standardın farklı iki bölümünde HVAC sistemleri açıklanmıştır. Aşağıda HVAC sistemlerinin yer aldığı bölümleri ve bu yazı dizilerine ulaşabileceğiniz linkleri paylaşıyoruz.

•    “7.2 Tanımlanmış  bölge  ve  kullanım’ ların belirlenmesi”
•    “10.2 Verimlilik ölçümleri
•    10.2.1.3 Isıtma, havalandırma ve iklimleme cihazı (HVAC)”

ARAÇLAR  ve YÖNTEMLER

IEC 60364-8-2:2019 Annex B 

Önsöz bölümünü tamamlayarak öncelikle HVAC Kontrol’ün IEC 60364-8-2:2019 standardındaki yönergelerini orijinal standart metni üzerinden inceleyelim. HVAC Kontrol elektrik tesisatlarında enerji verimliliği performansını ölçme yöntemlerini belirleyen Ek B (Annex B) içerisinde 2 ayrı bölümde yer almaktadır.

HVAC Kontrol, ilk olarak standardın Annex B ekinde endüstriyel, ticari binalar ve altyapı bölümünün (B.3.2) enerji yönetimi – EM (B.3.2) alt başlığının 8. maddesinde karşımıza çıkar;

B.3.2.3.8 Parametre EM08: Sanayi, Ticari ve Altyapı tesislerinde HVAC kontrol

Değerlendirme HVAC kontrol uygulaması temel alınarak yapılacaktır. EM08 parametresi için verilen puanlar Tablo B.18'de sınıflandırılmış olan HVAC kontrol uygulama türüne göre belirlenir. HVAC kontrol türleri şunlardır:

•    Sıcaklık kontrollü: tesisatın en azından bir bölümünde uygulanmış olan sıcaklık kontrolüne sahip HVAC kontrol sistemi;
•    Oda seviyesinde sıcaklık kontrolü: koridor ve depo hariç binanın tüm odalarında uygulanmış olan sıcaklık kontrolüne sahip HVAC kontrol sistemi;
•    Oda seviyesinde zaman ve sıcaklık kontrolü: koridor ve depo hariç binanın tüm odalarında uygulanmış olan zamana göre farklı sıcaklık ayarına sahip HVAC kontrol sistemi;
 

HVAC kontrol türleri	Endüstriyel binalar için puanlama	Ticari binalar için puanlama	Altyapı için puanlama
Kontrol işlevi yok	0	0	0
Isı kontrolü	1	1	1
Oda seviyesinde ısı kontrolü	4	4	4
Oda seviyesinde ısı ve zaman kontrolü	6	6	6

HVAC Kontrol, ikinci kez ve son olarak standardın Annex B ekinde konut bölümünün (B.3.3) 5. maddesinde karşımıza çıkmaktadır;

B.3.3.5 Parametre EM08: Konutlarda HVAC kontrol

Değerlendirme aynen yukardaki gibi HVAC kontrol uygulaması temel alınarak yapılacaktır. Ancak bu defa EM08 parametresi için verilen puanlar Tablo B.35'de gösterilmiştir;

Tablo B.35 – HVAC Kontrol

HVAC Kontrol Türleri	Puanlama
Kontrol işlevi yok	0
Isı kontrolü	6
Oda seviyesinde ısı kontrolü	12
Oda seviyesinde ısı ve zaman kontrolü	18

BULGULAR

HVAC Kontrol bulgularını yalnızca bu bölümlerde yer alan bilgilerle ele almak yeterli olmayacaktır. Daha bütüncül bir bakışla standardın ana metninin ve eklerinin ilgili diğer maddelerine ve tablolarına atıfta bulunulmalıdır. Bu sayede elde edilecek bulgular, standardın tasarım yaklaşımındaki beklentilerini açıklamakta ve anlamlandırmakta daha net ve etkili olacaktır.

Bölgeler (zone), kullanımlar (usage) ve gruplar (mesh): 

Bir yapı ne kadar büyür ise HVAC o kadar büyük bir tüketici olur ve tasarımı yoğun emek gerektirir. Mekanik tasarım, mekanik ve yangın standartları temelinde, üzerinde çalıştığı tesisi bölgelere ayırır ve tanımlar. Belirlenen bu mekanik bölgeler neredeyse istinasız elektriksel bölgelerle örtüşür ve elektrik tasarıma yön verir. HVAC yükleri büyük enerji tüketicilerinden biri olması nedeniyle tasarımda;
•    Endüstri, ticari ve altyapı tesisatları için Tablo B.9 (bölgeler), B.10 ve B.14 (kullanımlar), B.3 ve B.13 (gruplar) ile belirtilen puanlamanın perde arkasında HVAC ve benzeri yükler vardır. Dolayısıyla tasarımda HVAC yükleri ve Kontrol’ü bölgelere, kullanımlara ve gruplara ayrılmalıdır. -Bu puanlamalar konutlar için Tablo B.23 (bölgeler), B.37 (kullanımlar), B.31 ve B.34 (gruplar) ile belirlenmiştir.-
•    Tablo B.20 ve B.21(işletme) ve Tablo B.22 (kayıt) ile HVAC ve standartta tanımlanan diğer yüklerin ölçülmesi, sürekli takibi ve tüketim verilerin kayıt altına alınması puanlanmıştır. Standardın bu tablolardaki istekleri dikkate alınmalıdır.

Bazı özel durumlar da söz konusudur;

•    Tesis için hesaplanan HVAC tüketiminin hesaplanan toplam tesis tüketiminin %5’inden fazla olması durumunda yüksek verimli motorların kullanılması durumu Tablo B.8 ile puanlanmıştır.
•    Hesaplanan HVAC tüketiminin hesaplanan toplam tesis tüketiminin %10’undan fazla olması durumunda gerçek zamanlı ve sürekli ölçüm ve izleme Tablo B.24’te belirlenen puanlarla enerji performans puanlamasına katkı sağlar.

SONUÇ

Elimizdeki bulgular sonucunda HVAC Kontrol ve ilişkili enerji performans uygulamaları başta konut tesisleri için tasarlanan elektrik tesisatları olmak üzere diğer tesislerin de elektrik tesisatları için önemli bir enerji verimliliği faktörü olduğu aşikârdır. Bununla birlikte elde edilen diğer bir sonuç ise HVAC Kontrol uygulamasının elektrik tesisatları üzerinde olumlu yönde kayda değer enerji verimliliği etkisi yaratması için bu uygulamanın en azından oda seviyesinde sıcaklık kontrolüyle tasarlanması gerekliliğidir.

Tüm bu bilgiler ışığında; standardın tesisatlar için öngördüğü diğer uygulamalardaki puanlama tabloları göz önünde bulundurulduğunda hem “endüstriyel, ticari binalar ve altyapı” bölümündeki hem de “konut” bölümündeki HVAC Kontrol ve HVAC ilişikli diğer puanlama tablolarıyla tesisin toplam performans sınıfına en yüksek etki eden uygulamalardan biri olarak ön plana çıkmaktadır. Özellikle konut yapılarının enerji performans sınıfı puanlamasını dramatik olarak etkileyen HVAC Kontrol ve bağlantılı diğer uygulamalar, konut tesisat tasarımlarında enerji verimliliği açısından yadsınamaz bir şekilde öncelikli olarak değerlendirilmeye alınmalıdır.

Siz değerli ETP okuyucuları, meslektaşlarımız ve sektör paydaşlarımız tarafından teknik yazı dizimizin bu bölümünün de keyifle okunduğunu ve faydalı bulduğunu umuyoruz.