Elektrik Tesislerinde ve Tesisatlarında Deprem Güvenliği ile İlgili Standartlar 



ETP Deprem Güvenliği Çalışma Grubu Üyesi 
Sabri Günaydın 

 

Türkiye’nin yakın geçmişindeki en büyük toplumsal travmalardan biri olan 17 Ağustos 1999 Marmara depreminin üzerinden tam 24 yıl geçti. 

TBMM Deprem Araştırma Komisyonu Raporu’nda belirtildiği gibi ;

17 Ağustos 1999 tarihinde meydana gelen depremin ardından öncelikle depremin hasar boyutu ve can kaybı tespiti yapılarak 18.373 ölü ve 48.901 yaralı olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca, yıkık-ağır hasarlı 96.796 konut ve 15.939 işyeri, orta hasarlı 107.315 konut ve 16.816 işyeri ve az hasarlı 113.382 konut ve 14.657 işyeri olmak üzere toplam 364.905 hasarlı konut ve işyeri tespiti yapılmıştır.

''Ülke topraklarımızın yüzde 92'si deprem kuşağındadır ve bunun da yüzde 66'lık bölümü 1. ve 2. derece deprem bölgesidir. Dolayısıyla deprem tehlikesi sadece nüfusu 1 milyonun üzerinde olan 11 büyük ilimizi tehdit etmekle kalmıyor, bu bölgeler aynı zamanda ülke nüfusumuzun yüzde 70'ini ve kurulu büyük sanayi tesis potansiyelimizin de yüzde 75'ini barındırmaktadır.

En son 1996 yılında yürürlüğe giren Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası, AFAD Deprem Dairesi Başkanlığı tarafından yenilenmiş, 18 Mart 2018 tarih ve 30364 sayılı (mükerrer) Resmi Gazete’ de yayımlanmış ve aşağıdaki interaktif Yeni harita 1 Ocak 2019 tarihinde yürürlüğe girmişti.
 

İnteraktif haritaya ( https://tdth.afad.gov.tr/ )  e-Devlet Kapısı'ndan girebilirsiniz.

17 Ağustos 1999 Marmara depreminden 24 yıl sonra  06.02.2023 tarihinde Kahramanmaraş ili Pazarcık merkezli 7.7 büyüklüğünde ve Elbistan Merkezli 7.6 büyüklüğünde iki deprem meydana gelmiştir. Depremlerin ardından 7.184 artçı deprem meydana geldi Alınan son bilgilere göre Kahramanmaraş, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır, Adana, Adıyaman, Osmaniye, Hatay, Kilis, Malatya ve Elazığ illerinde toplam 42.310 vatandaşımız hayatını kaybetmiştir. Bölgeden 448.018 vatandaşımız tahliye edilmiştir. ( Kaynak: 21.02.2023 tarihli 34 nolu AFAD Basın Bülteni) 

Meydana gelen depremden dolayı derin üzüntü duyuyoruz.Etkilenen tüm vatandaşlarımıza geçmiş olsun dileklerimizi iletiyor, hayatını  kaybeden tüm vatandaşlarımıza Allah'tan rahmet , aileleri ve yakınlarına başsağlığı, yaralılarımıza acil şifalar diliyoruz. 

Bu haftadan itibaren "ETP Deprem Güvenliği Çalışma Grubu" 'muzun  daha evvelde paylaştığımız çalışmalarını sizlerle  paylaşmaya devam edeceğiz. 

Bu yazımızda elektrik tesisleri ve yapılardaki  elektrik tesisatları ile ilgili tasarım ve uygulamada  uyulması gereken ilgili  ve ilişkili standartlar, yönetmelikler  anlatılacaktır. 

Tesisatlarda sismik koruma gerekliliğinin ilk kez büyük San Francisco (1906) depreminden sonra ciddi olarak ele alınmaya başlandığı söylenebilir.
 

• 1927 yılında yayınlanan Tekdüze Bina Kodu (UBC – Uniform Building Code)

• 1998 yılında “  NIST  GCR 98-757  Guide to Improved Earthquake  Performance of Electric Power Systems  Elekrik Güç Sistemlerinin Deprem Performansının  Arttırılması Teknik Kılavuzu “

• IEEE tarafından da konu ile ilgili  IEEE 693 Recommended Practice for Seismic Design of Substations “  konulu dokuman yayınlanmıştır.     

• Dünyada yürürlükte olan en geçerli deprem standardı Uluslararası Kod Konseyi                   (ICC– International Code Council) tarafından yayınlanmış olan ve  bir çok kez  güncellenmiş olan Uluslararası Bina Kodu  (International  Building Code) IBC’dir.

• Türkiye’de deprem yönetmeliklerinin hazırlanmasında IBC ‘den yararlanılmıştır..Bu yönetmeliğin ilgili bölümlerinde mekanik ve elektrik donanıma etkiyen deprem yüklerinin nasıl hesaplanacağıyla birlikte, hangi durumlarda deprem koruması yapılmasının gerektiği ve uygulanması gereken yöntemlere dair detaylı bilgiler mevcuttur.

• Bu yönetmeliğin sismik koruma bölümünün tamamı, 2003 sürümüyle birlikte artık Amerikan İnşaat Mühendisleri Birliği (American Society of Civil Engineers) ASCE 7 Bölüm 9.6’ya aktarılmıştır.

• NFPA ( National Fire  Protection Association ) tarafından yayınlanmış  olan                                NFPA 5000 (Building Construction and Safety Code)

• ABD Federal Afet Yönetim Merkezi (FEMA – Federal Emergency Management Agency) inşaat sektörüne yönelik birer el kitabı şeklinde 3 adet yönetmelik yayınlanmıştır. Elektrik tesisatlarıyla ilgili olan yönetmelikler,   “FEMA 413 / Ocak 2004: Elektrik Ekipmanlarında Sismik Sınırlandırma

• 6 Mart 2006 tarihinde Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Esaslar konulu Yönetmelik yayınlanmış ve  1 yıl sonra  3 Mayıs 2007 tarihinde de bu yönetmelikte değişiklikler yapılarak yürürlüğe sokulmuştur.Daha sonra bu yönetmelik yürürlükten kaldırılarak yerine  18 Mart 2018 tarihinde yayınlanarak 01.01.2019 tarihinde     Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği       yürürlüğe girmiştir.

1) Enerji Üretim Santralleri Deprem Güvenliği  Standartları

• IEC 60980  (1989)    Nükleer üretim istasyonları için güvenlik sistemlerinin elektrikli cihazlarının sismik sınıflandırılması için  öngörülen yöntemler

 

• 2020 Yılında 1989 yılında yayınlanan standard  yürürlükten kaldırılarak  "IEC /IEEE 60980-344 :2020"  Nükleer tesisler - Güvenlik açısından önemli  donanım - Sismik yeterlilik"  standardı geçmiştir.2021 yılında CENELEC  tarafından  "EN IEC/IEEE 60980-344:2021"  Nükleer tesisler - Güvenlik açısından önemli donanım   - Sismik yeterlilik"  standardıu olarak ta yayınlanmıştır. 

 

• IEC 63186:2021 ED.1 ( Tasarı Çalışması) Nükleer enerji santralleri - Güvenlik için önemli enstrümantasyon ve kontrol sistemleri - Sismik  açma sistemi için kriterler

 

• Almanya Nükleer Güvenlik Standartları Komisyonunu (KTA)   KTA 2201.4  Design of Nuclear Power Plants against Seismic Events Part 4: Requirements for Procedures for Verifying the Safety of Mechanical and Electrical Components  against Earthquakes

2) Yüksek Gerilim Tesisleri Deprem Güvenliği Standartları




 

• EN,  IEC  62271-207:2012 +2013 (Düzeltme)   Yüksek gerilim anahtarlama düzeni ve kontrol düzeni - Bölüm 207: 52 kV üzerindeki beyan gerilimler için gaz yalıtımlı anahtarlama düzeni donanımlarının sismik nitelendirilmesi

 

• IEC TR 62271-300: 2006   Yüksek Gerilim Alternatif Akım Devre Kesicileri: Yüksek Gerilim Alternatif Akım Devre Kesicilerinin Sismik Kalitesi İçin Kılavuz

 

• IEC/TS 61463 :2016   İzolatörler  - Sismik sınıflandırma
• EN, IEC 60255-21-3 :1993  Elektrik Röleleri- Bölüm 21: Ölçme Röleleri ve Koruyucu Donanımlar Üzerine Titreşim, Mekanik Darbe, Çarpma ve Sismik Deneyler- Kısım 3: Sismik Deneyler

• IEC TS 62271-210 :2013   Yüksek gerilim anahtarlama düzeni ve kontrol düzeni - Bölüm 207: 1kv üzerinde ve en yüksek 52 kv'a kadar olan beyan gerilimleri için metal mahfazalı ve katı yalıtım mahfazalı  a.a. metal mahfazalı anahtarlama düzeni ve kontrol düzenleri sismik yeterliliği

3)  Orta Gerilim Beton Trafo Köşkleri , Trafo Binaları 

Orta gerilim beton trafo köşkleri, trafo köşkünün zemini kurulacağı bölgedeki deprem ivmelerine göre, güncel “Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği” gerekleri doğrultusunda tasarlanmarak imalatı yapılmış olmalıdır. 

Orta gerilim beton trafo köşkleri, trafo binaları  içindeki donanımın sismik gerekleri  ilgili standartları  doğrultusunda olacaktır.

4) Koruma Röleleri

Aşağıdaki standartlar uygulanacaktır.

• EN 60255-21-1:1995 Elektrik röleleri - Bölüm 21: Ölçme röleleri ve koruyucu donanımlar üzerinde titreşim, mekanik darbe, çarpma ve sismik deneyler - Kısım 1: Titreşim deneyleri (sinüs biçimli)

 

• EN 60255-21-2:1995 Elektrik röleleri - Bölüm 21: Ölçme röleleri ve koruyucu donanımları üzerine titreşim, mekanik darbe, çarpma ve sismik deneyler - Kısım 2: Mekanik darbe ve çarpma deneyleri

 

• EN 60255-21-3:1995 Elektrik röleleri - Bölüm 21: Ölçme röleleri ve koruyucu donanımlar üzerine titreşim, mekanik darbe, çarpma ve sismik deneyler - Kısım 3: Sismik deneyler

5) Yapı İçindeki Transformatörler 


 

•  EN IEC 60068-3-3 Aralık 2019 + 2021 (Düzeltme) Çevre şartlarına dayanıklılık deney- Bölüm 3: Kılavuz, cihazlar için sismik deney yöntemleri

 

• EN IEC 60076-11: 2018 Güç transformatörleri - Bölüm 11: Kuru tip transformatörler” 

6)  Dizel Elektrojen Grupları

• EN IEC 60068-3-3 Aralık 2019 + 2021 (Düzeltme) Çevre şartlarına dayanıklılık deney- Bölüm 3: Kılavuz, cihazlar için sismik deney yöntemleri

7) Alçak Gerilim Panoları, Kesintisiz Güç Kaynakları, Redresörler, Elektrikli Araç Şarj İstasyonları , Elektrikli Araç Şarj Ünitesi  




 

• EN IEC 60068-3-3 Aralık 2019  + 2021 (Düzeltme)  Çevre şartlarına dayanıklılık deney- Bölüm 3: Kılavuz, cihazlar için sismik deney yöntemleri

8) Bilgi İşlem, İletişim Alt Yapısındaki Raf ve Kabinler
 
EN, IEC  61587-2:2011    Elektronik Donanım İçin Mekanik Yapılar- IEC 60917 ve IEC 60297 Standartları İçin Deneyler- Bölüm 2: Kabinler ve Raflar İçin Sismik Deneyler

EN IEC 60068-3-3 Aralık 2019 + 2021 (Düzeltme)  Çevre şartlarına dayanıklılık deney- Bölüm 3: Kılavuz, cihazlar için sismik deney yöntemleri

9) Bilgi İşlem, İletişim Alt Yapısındaki Donanım, Cihazlar
 

• ETSI EN 300 019-1-3 V2.4.1  (2014-04) Environmental Engineering (EE); Environmental conditions and environmental tests for telecommunications equipment; Part 1-3: Classification of environmental conditions; Stationary use at weatherprotected locations

 

• ETSI EN 300 019-2-3 V2.5.1 (2020-10) Environmental Engineering (EE); Environmental conditions and environmental tests for telecommunications equipment; Part 2-3: Specification of environmental tests; Stationary use at weatherprotected locations

Tasarım aşamasında kullanılan sismik simülasyon yazılımları ile yapılacak  analizler sonucunda tasarımcılara çok önemli veriler sağlanır. Daha sonra donanım shake table/ titreşim tablası üzerinde  EN, IEC 60068-3-3 standardı ilgili maddeleri ve ilgili, ilişkili standartlar EN, IEC 60068-2-6, EN, IEC 60068-2-27, EN, IEC 60068 -2-47,  EN, IEC 60068-2-57 gerekleri doğrultusunda  “shake table” deneylerinden geçmelidir.

“Shake Table deneyi “  sismik deneyler uluslararası  akredite bir laboratuarda yapılmalıdır. 
 

 EN, IEC 60068-3-3 Madde 4.4   yeterlilik  kriterlerininin sınıflandırmasını  belirtmektedir.

Kriter 0: Sismik deneye tâbi tutulup hem deney esnasında hem de deneyden sonra hiç bir arıza göstermeyen cihaz.

Kriter 1: Sismik deneye tâbi tutulup deney esnasında bir arıza geçiren fakat deneyden sonra normal durumuna geri dönen cihaz.

Kriter 2: Sismik deneye tâbi tutulup deney esnasında bir arıza geçiren ve deneyin tamamlanmasından sonra yeniden kurma ve ayar gerektiren fakat herhangi bir parça değiştirme veya tamir gerektirmeyen cihaz.

EN, IEC 60068-3-3:2019 + 2021 (Düzeltme)   standardında madde 12.2.5 ‘te belirtildiği gibi; yer İvmesi  a_g (m/sn.² ) , cihazın yerleştirileceği yerin  sismik şartlarına bağlıdır. Eğer biliniyorsa,  şartnamede belirtilmeli tasarım  ve uygulama bu değerlere göre yapılmalıdır.  Bilinmiyorsa  önerilen değerler EN, IEC 60068-3-3 Çizelge-3’ te verilenlerden seçilmelidir.