×

Elektrik Tesisatlarında Deprem Güvenliği



Elektrik Tesisatlarında Deprem Güvenliği 

Sabri Günaydın 
 
Türkiye’nin yakın geçmişindeki en büyük toplumsal travmalardan biri olan 17 Ağustos 1999 Marmara depreminin üzerinden tam 21 yıl geçti. Yaşadığımız her büyük felaketten sonra her şeyi unutuyor, ardından aynı felaketleri değişik biçimlerde yeniden yaşamaya mahkûm oluyoruz.

TBMM Deprem Araştırma Komisyonu Raporu’nda belirtildiği gibi ;

17 Ağustos 1999 tarihinde meydana gelen depremin ardından öncelikle depremin hasar boyutu ve can kaybı tespiti yapılarak 18.373 ölü ve 48.901 yaralı olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca, yıkık-ağır hasarlı 96.796 konut ve 15.939 işyeri, orta hasarlı 107.315 konut ve 16.816 işyeri ve az hasarlı 113.382 konut ve 14.657 işyeri olmak üzere toplam 364.905 hasarlı konut ve işyeri tespiti yapılmıştır.

''Ülke topraklarımızın yüzde 92'si deprem kuşağındadır ve bunun da yüzde 66'lık bölümü 1. ve 2. derece deprem bölgesidir. Dolayısıyla deprem tehlikesi sadece nüfusu 1 milyonun üzerinde olan 11 büyük ilimizi tehdit etmekle kalmıyor, bu bölgeler aynı zamanda ülke nüfusumuzun yüzde 70'ini ve kurulu büyük sanayi tesis potansiyelimizin de yüzde 75'ini barındırmaktadır.

En son 1996 yılında yürürlüğe giren Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası, AFAD Deprem Dairesi Başkanlığı tarafından yenilenmiş, 18 Mart 2018 tarih ve 30364 sayılı (mükerrer) Resmi Gazete’ de yayımlanmış ve aşağıdaki interaktif Yeni harita 1 Ocak 2019 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
https://www.elektriktesisatportali.com/wp-content/uploads/TDTH-1024x724.png
İnteraktif haritaya ( https://tdth.afad.gov.tr/ )  e-Devlet Kapısı'ndan girebilirsiniz.

Bu yazımızda elektrik tesisatlarında özellikle orta gerilim hücreleri, trafo, pano, bilgi işlem kabinlerinde  tasarım ve uygulamada dikkat edilmesi gereken ilgili ve ilişkili standartlar, yönetmelikler özetlenecektir.



Elektrik Tesisatlarında Deprem Güvenliği ile İlgili Uluslararası ve Ülkemizdeki Standartlar,  Yönetmelikler



 



Tesisatlarda sismik koruma gerekliliğinin ilk kez büyük San Francisco (1906) depreminden sonra ciddi olarak ele alınmaya başlandığı söylenebilir.
 
  • 1927 yılında yayınlanan Tekdüze Bina Kodu (UBC – Uniform Building Code)
  • 1998 yılında “  NIST  GCR 98-757  Guide to Improved Earthquake  Performance of Electric Power Systems  Elekrik Güç Sistemlerinin Deprem Performansının  Arttırılması Teknik Kılavuzu “
  • IEEE tarafından da konu ile ilgili  IEEE 693 Recommended Practice for Seismic Design of Substations “  konulu dokuman yayınlanmıştır.     

  • Dünyada yürürlükte olan en geçerli deprem standardı Uluslararası Kod Konseyi                   (ICC– International Code Council) tarafından yayınlanmış olan ve  bir çok kez  güncellenmiş olan Uluslararası Bina Kodu  (International  Building Code) IBC’dir.
  • Türkiye’de deprem yönetmeliklerinin hazırlanmasında IBC ‘den yararlanılmıştır..Bu yönetmeliğin ilgili bölümlerinde mekanik ve elektrik donanıma etkiyen deprem yüklerinin nasıl hesaplanacağıyla birlikte, hangi durumlarda deprem koruması yapılmasının gerektiği ve uygulanması gereken yöntemlere dair detaylı bilgiler mevcuttur.
  • Bu yönetmeliğin sismik koruma bölümünün tamamı, 2003 sürümüyle birlikte artık Amerikan İnşaat Mühendisleri Birliği (American Society of Civil Engineers) ASCE 7 Bölüm 9.6’ya aktarılmıştır.
  • NFPA ( National Fire  Protection Association ) tarafından yayınlanmış  olan                                NFPA 5000 (Building Construction and Safety Code)
  • ABD Federal Afet Yönetim Merkezi (FEMA – Federal Emergency Management Agency) inşaat sektörüne yönelik birer el kitabı şeklinde 3 adet yönetmelik yayınlanmıştır. Elektrik tesisatlarıyla ilgili olan yönetmelikler,   “FEMA 413 / Ocak 2004: Elektrik Ekipmanlarında Sismik Sınırlandırma
  • 6 Mart 2006 tarihinde Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Esaslar konulu Yönetmelik yayınlanmış ve  1 yıl sonra  3 Mayıs 2007 tarihinde de bu yönetmelikte değişiklikler yapılarak yürürlüğe sokulmuştur.Daha sonra bu yönetmelik yürürlükten kaldırılarak yerine  18 Mart 2018 tarihinde yayınlanarak 01.01.2019 tarihinde     Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği       yürürlüğe girmiştir.

Enerji Üretim Santralleri Deprem Güvenliği  Standartları

  • IEC 60980 (1989)    Nükleer üretim istasyonları için güvenlik sistemlerinin elektrikli cihazlarının sismik sınıflandırılması için  öngörülen yöntemler
 
  • Almanya Nükleer Güvenlik Standartları Komisyonunu (KTA)   KTA 2201.4  Design of Nuclear Power Plants against Seismic Events Part 4: Requirements for Procedures for Verifying the Safety of Mechanical and Electrical Components  against Earthquakes


Yüksek Gerilim Tesisatları Deprem Güvenliği Standartları






 
  • EN,  IEC  62271-207:2012   Yüksek gerilim anahtarlama düzeni ve kontrol düzeni - Bölüm 207: 52 kV üzerindeki beyan gerilimler için gaz yalıtımlı anahtarlama düzeni donanımlarının sismik nitelendirilmesi
 
  • IEC TR 62271-300: 2006   Yüksek Gerilim Alternatif Akım Devre Kesicileri: Yüksek Gerilim Alternatif Akım Devre Kesicilerinin Sismik Kalitesi İçin Kılavuz
           ( IEC 61116:1993 yürürlükten kaldırılmıştır.)
 
  • IEC/TS 61463 :2016   İzolatörler  - Sismik sınıflandırma
  • EN, IEC 60255-21-3 :1993  Elektrik Röleleri- Bölüm 21: Ölçme Röleleri ve Koruyucu Donanımlar Üzerine Titreşim, Mekanik Darbe, Çarpma ve Sismik Deneyler- Kısım 3: Sismik Deneyler
  • IEC TS 62271-210 :2013   Yüksek gerilim anahtarlama düzeni ve kontrol düzeni - Bölüm 207: 1kv üzerinde ve en yüksek 52 kv'a kadar olan beyan gerilimleri için metal mahfazalı ve katı yalıtım mahfazalı  a.a. metal mahfazalı anahtarlama düzeni ve kontrol düzenleri sismik yeterliliği


 
Not: Aşağıdaki linkte orta gerilim panolarında sismik test anlatılmaktadır. 

https://www.elektriktesisatportali.com/orta-gerilim-panolarinda-sismik-test.html

Bilgi İşlem Kabinleri Deprem Güvenliği  Standartları 
 
  • EN, IEC  61587-2:2011    Elektronik Donanım İçin Mekanik Yapılar- IEC 60917 ve IEC 60297 Standartları İçin Deneyler- Bölüm 2: Kabinler ve Raflar İçin Sismik Deneyler
 
  • EN, IEC  60068-3-3:2019    Çevre Şartlarına Dayanıklılık Deney-Bölüm 3: Kılavuz, Cihazlar İçin Sismik Deney Metotları
Not: Aşağıdaki linklerde ETP Deprem Güvenliği çalışma grubumuzun  Bilgi İşlem Uygulamalarında Deprem Güvenliği konulu teknik kılavuzu bulunmaktadır.     
Trafolar, Alçak Gerilim Panoları, Jeneratör, Kesintisiz Güç Kaynakları, Redresörler


  • EN, IEC  60068-3-3: 2019      Çevre Şartlarına Dayanıklılık Deney-Bölüm 3: Kılavuz, Cihazlar İçin Sismik Deney Metotları
           Not:1993 yılı standardı 2019 yılında güncellemiştir. 

  • EN , IEC  60068-2-57:1993-2000-2013    Çevre Şartlarına Dayanıklılık Deney İşlemleri-Bölüm 2-57: Deneyler- Deney Ft: Titreşim- Zaman Geçmişi Metodu
  • EN, IEC  60068-2-59:1993    Çevre Şartlarına Dayanıklılık Deneyleri - Bölüm 2- 59: Deney Metotları - Deney Fe: Titreşim - Sinüs Vuruş Metodu
  • EN, IEC  60068-2-6:1995-2008   Çevre deneyi - Bölüm 2-6: Deneyler - Fc deneyleri: Titreşim (sinüs biçimli)
Tasarım aşamasında kullanılan sismik simülasyon yazılımları ile yapılacak  analizler sonucunda tasarımcılara çok önemli veriler sağlanır. Daha sonra donanım shake table/ titreşim tablası üzerinde  EN, IEC 60068-3-3 standardı ilgili maddeleri ve ilgili, ilişkili standartlar EN, IEC 60068-2-6, EN, IEC 60068-2-27, EN, IEC 60068 -2-47,  EN, IEC 60068-2-57 gerekleri doğrultusunda  “shake table” deneylerinden geçmelidir.



Not: Aşağıdaki linklerde taransformatörlerin sismik deneyleri sertifikalandırılması ve montaj önlemleri anlatılmaktadır.   

 
  • “Shake Table deneyi “  sismik deneyler uluslar arası  bağımsız akredite bir laboratuarda yapılmalıdır. 


EN, IEC 60068-3-3 Madde 4.4  deney aşamasındaki arızalarla ilgili aşağıdaki sıralama kriterlerini belirtmektedir.
 
  • Kriter 0: Sismik deneye tâbi tutulup hem deney esnasında hem de deneyden sonra hiç bir arıza göstermeyen cihaz.
  • Kriter 1: Sismik deneye tâbi tutulup deney esnasında bir arıza geçiren fakat deneyden sonra normal durumuna geri dönen cihaz.
  • Kriter 2: Sismik deneye tâbi tutulup deney esnasında bir arıza geçiren ve deneyin tamamlanmasından sonra yeniden kurma ve ayar gerektiren fakat herhangi bir parça değiştirme veya tamir gerektirmeyen cihaz.
  • EN, IEC 60068-3-3:2019  standardında madde 12.2.5 ‘te belirtildiği gibi Yer İvmesi  ag , cihazın yerleştirileceği yerin  sismik şartlarına bağlıdır. Eğer biliniyorsa,  belirtilmelidir. Bu olmazsa, önerilen değerler EN, IEC 60068-3-3 Çizelge-3’ te verilenlerden seçilmelidir.

 
  •  Yapılardaki elektrik tesisatlarında     Elektrikli cihazların  sismik montaj önlemleri alınarak  montajlarının yapılması, cihazların sismik hareketlerde sismik  koruma sağlanarak  çalışabildikleri anlamına gelmez.
 
  •  Cihazların sismik dayanımı ve deneylerdeki sismik montaj önlemleri beraberce göz önüne alınmalı, Cihazlar  sismik deneylerden  hangi montaj  şekli ile geçtiyse  o şekilde montajı yapılmalıdır.
 
  • Elektrik tesisatlarındaki sismik dayanım gerektiren cihazların , sismik koruma için kullanılan tüm malzemelerin   sismik dayanım deneyleri EN 60068-3-3 standardı gerekleri doğrultusunda  can ve mal güvenliği göz önüne alınarak  kesinlikle   “ Bağımsız Uluslararası Akredite”  bir laboratuarda gerçekleştirilmiş olmalıdır.
 
  • Ülkemizde  Elektroteknik sektörümüze hizmet edebilecek  nitelikte «Bağımsız Uluslararası Akredite”  bir laboratuvar  kurulmalıdır. 
 
  • Sismik dayanıma sahip donanımın ,  sismik koruma için kullanılan elemanların sismik dayanım deneyleri bir“sertifikalandırma”  sistemi ile gerçekleştirilmeli ve sertifikası olmayan ürünler kullanılmamalıdır .
 
  • Elektrik tesisatlarının sismik koruması ile ilgili inşaat grubu başta olmak üzere ilgili tüm disiplinler arası koordinasyon çok sıkı bir şekilde sağlanmalıdır.  
 
  • Sismik dayanım gerektiren cihazların  sismik koruma elemanlarının  nitelikleri özellikle teknik şartname ve keşif özetlerinde ayrıntılı olarak tanımlanmalıdır.
 
  • Tesisatların depremden korunması amacıyla  yapılacak  çalışmaların doğru şekilde tesis edildiğinden emin olunması için , şantiyedeki uygulamalar  uzman sismik tasarım mühendislerinin gözetiminde yapılmalıdır.
 
  • Sismik dayanım gerektiren  elektrik cihazları , elemanların  deneylerinin deney standartları    ve “ Bağımsız Uluslar arası Akredite”   laboratuarlarda gerçekleştirilmesi  Deprem Yönetmeliğin de açıkça belirtilmelidir.  
 
  • Yapılan deneyler sonucunda oluşturulacak bir sertifikalandırma”  sistemi de Deprem Yönetmeliği içinde yer almalıdır.
 
  • Deprem Yönetmeliğinin elektrikli cihazlar, elektrik tesisatları  ile ilgili  eksikleri, düzenlemeler ile ilgili  çalışmalar ilgili standartlar doğrultusunda  ve uluslararası diğer yönetmeliklerden yararlanarak en hızlı şekilde sonuçlandırılmalıdır.
 
  • Mühendis, mimar ve şehir plancıları olarak amacımız, tüm toplum katmanlarında deprem duyarlılığının geliştirilmesi ve sürekliliğinin sağlanması olmalı, herkes kendi uzmanlık alanı ile ilgili sorumluluğunun bilincinde üzerine düşeni yapmalıdır.

Kaynaklar:  
  1. https://www.afad.gov.tr/
  2. https://www.elektriktesisatportali.com/kategori/deprem-ve-elektrik-

 
Paylaş:
E-BÜLTEN KAYIT
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!
Sosyal Medyada Bizi Takip Edin!
E-Bülten Kayıt