Dijital Dönüşümden Toplum 5.0’a Yolculuk

Bölüm-2

Neslihan Tekmen, Murat Yılmaz

II. Toplum 5.0

Endüstri 4.0 ile hayatımıza giren yeniliklerin topluma olan etkileri nedeniyle Japonya tarafından dünyaya sunulan “Toplum 5.0”, 2016 yılında düzenlenen Hannover Fuarı’nda Japonya Başbakanı Abe tarafından telaffuz edilen bir konsepttir (10).

M.Ö 535-475 yılları arasında yaşamış Heraclitus, ‘değişmeyen tek şey değişimin kendisidir’ derken değişimin kaçınılmaz olduğunu öngörmüştür. Değişim kaçınılmazken, endüstrinin ve toplumun gelişimi de kaçınılmazdır. Göbeklitepe’nin ortaya çıkarılması, yerleşik yaşama geçişin tarım ve hayvancılık ile başlamadığını, avcı-toplayıcı grupların bir araya gelerek yerleşik yaşama geçişi hızlandırdığını gösteren bulgular sunuyor olsa da hala kabul gören şekilde tanımlamak gerekirse; avcı toplumdan (Toplum 1.0) başlayan toplum düzeni tarım toplumu (Toplum 2.0) ile devam etmiştir. Sanayi devrimi ile yeniden şekillenen toplum, endüstriyel toplum (Toplum 3.0) diye adlandırılmıştır.  Bilgisayarların kullanılması ile bilgi toplumuna (Toplum 4.0) dönüşen toplum ise günümüzde akıllı toplum (Toplum 5.0) diye adlandırılmaktadır. 

Toplum 5.0 ile farklı veri kaynaklarından (cihazlardan, insan davranışlarından, çevreden, vb.) elde edilen verinin Büyük Veri ve Yapay Zekâ ile işlenerek katma değeri olan bilgiye dönüşüp toplumun faydası için kullanılması amaçlanmaktadır. 

Endüstri 4.0 üretimdeki dijital devrime odaklanırken Toplum 5.0 ekonomik kalkınmayı ilerletmek ve sosyal sorunları ele almak için tasarlanmış, çok akıllı bir toplum yaratmaya odaklanmaktadır (11).

Toplum 5.0 Japonya merkezli bir girişim gibi görünse de Birleşmiş Milletler’in ortaya koyduğu 17 adet Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ile paralellik göstermektedir (12). Toplum 5.0’ın hayata geçmesiyle bu hedeflerin birçoğu coğrafya gözetmeksizin gerçekleşecektir. Japon toplumunun karşılaştığı zorluklarla birçok başka ülke de karşı karşıya kalmaktadır.  



Uçak, telefon ve diğer tüm teknolojik yeniliklerin icatları ile toplum tarafından benimsenip günlük hayatın vazgeçilmez unsurlarına dönüşmeleri arasında hep uzun zaman dilimleri gözlemlenmesine rağmen, Toplum 5.0 konseptinin, hayatlarımıza sağladığı katkılar sebebiyle, aynı normalleşme ve kabul görme seviyesine ulaşmasının çok daha kısa sürede gerçekleşeceği öngörülmektedir. Endüstrinin ve toplumun gelişimi birbiri ile bağlantılıdır, ilgilidir ve değişim süreçlerini gözler önüne sermektedir (Görsel 2).

III. Teknolojik Kavramların Toplum 5.0 ile İlişkisi

Toplum 5.0 ile topluma sosyal, ekonomik ve çevresel değerler sağlanacaktır. Teknolojik kavramların hayatımıza etkisi sadece akıllı cihazlar ile sınırlı değil; sağlık, ulaştırma, üretim, finans ve daha birçok alan Toplum 5.0 ile entegre olup insanlara fayda sağlamaya başlamıştır.



Sağlık alanında: 2017 yılında Nature’da yayınlanan bir makaleye göre Yapay Zekâ 129.450 klinik görsel ve 2.032 farklı hastalık bilgisi ile beslenmiştir. Yapay Zekânın tanıları 21 sertifikalı dermatolog tarafından konan tanılarla karşılaştırıldığında, Yapay Zekânın cilt kanserine tanı koyma yetkinliğinin dermatologlarla aynı düzeyde olduğu tespit edilmiştir (13). 

Yapay Zekâ sayesinde birçok hastalık önceden tespit edilebilecek, bazı sağlık hizmetlerini hastaneye gitmeye gerek kalmadan mobil olarak yapılacak testler ve doktor-hasta görüşmesi sayesinde alabilmek mümkün olacaktır. Büyük Veri ile birçok yeni ilaç ve tedavi yöntemi ortaya çıkacaktır. Robot hemşireler sayesinde fiziksel fonksiyonlarını gerçekleştiremeyen hastalara çare bulunacaktır. Yeni cihaz ya da aparatlarla görme, duyma vb. duyu kayıpları işlevlerini geri kazanacaktır. Sağlık personeli hastalığı hızlı bir şekilde tespit edecek ve toplanan veriyi (hem birikmiş veriyi hem de gerçek zamanlı veriyi) kullanıp optimum tedavi uygulayarak uzun vadede sağlık ve yaşam kalitesini garanti edecektir. Sanal ve Artırılmış Gerçeklik ile birlikte ameliyatlarda yapılan insan kaynaklı hatalar ortadan kaldırılacaktır. Bu makale yazıldığı sırada Amerikan Radyoloji Koleji (ACR) Veri Bilimi Enstitüsü (DSI), 22 Ocak - 12 Mart 2020 tarihleri arasında dünyanın hemen hemen her ülkesinden 8.225 kişinin ölümüne sebep olan Covid-19 virüsünün tespiti için bilgisayarlı tomografiden alınan veriyi Yapay Zekâ ve Makine Öğrenmesi ile bilgiye dönüştürerek erken teşhis üzerinde çalışmaktaydı ve dünyada virüsün yayılma hızı simülasyonlar sayesinde kontrol altına alınmaya çalışılıyordu.

Lojistik alanında: Otonom araçlar ve insansız hava araçları (drone) ile gidilmesi zor yerlere kolayca ulaşabilmek mümkün olacak, hatta aynı ya da yakın konumlara ürün tedariki yapılırken firmalar akıllı tedarik zinciri ile ortak lojistik kullanır hale geleceklerdir. Bu sayede hem maliyetler düşecektir (ekonomik değer) hem de emisyon salınımında ciddi azalmalar gözlenecektir (çevresel değer).

Haberleşme alanında: GSM operatörleri faturalandırma yapmak amaçlı topladıkları bilgileri artık toplu taşıma araçlarının rotasını belirlemek ya da değiştirmek, şehirleri planlamak gibi farklı konularda kullanabilmektedir. Telefon ile konuştuğumuz her an telefondan gönderdiğimiz sinyal bir veri oluşturmaktadır. Bu veri 1990 yılında kimse için bir şey ifade etmiyordu. Oysa günümüzde şehirlerde yaşayan insanların günlük ulaşım rutinlerinden elde edilen veri, toplu taşıma güzergahlarını belirleyebiliyor. Hâlihazırdaki ulaşım hatlarının ve araçlarının ilk yatırım ve operasyonel maliyetleri toplanan veri ile simüle edilerek gelecekte yapılacak olan yatırımlara dair olasılıklar yatırımcılara ve şehir planlama yetkililerine yön gösterebiliyor. 

Mobilite alanında: Kısalan seyahat süresi sayesinde toplumdaki bireyler hem aileleriyle daha fazla zaman geçirme imkânı elde ederken hem de kendi kişisel gelişimleri için zaman bulabilmektedirler. Örneğin günümüzde araç navigasyon sistemlerinin kişilerin talebine göre rotalar oluşturması yerine otonom araçlar ve akıllı altyapı kullanımı sayesinde güvenli, süratli ve çevreye asgari etkiye sahip rotalar otomatik olarak sunulacaktır. Ayrıca otonom ve birbirine bağlı araçlar sayesinde trafik sıkışıklığı sorunu asgariye indirilecektir. Otonom araçların yaygınlaşması, trafik sıkışıklığını ve trafik kazalarını büyük ölçüde azaltacaktır.
Enerji alanında: Evimizdeki cihazlarımızın internet bağlantısı sayesinde mobil uygulamalarla cihazlarımızı kontrol edebileceğiz. Buzdolabındaki stok durumu ya da süresi dolmak üzere olan ürünler hakkında bilgiyi alabileceğiz. Evimizdeki temizlik robotunu işyerimizdeyken uzaktan kumanda edebileceğiz. Cihazların şarj edilmesine ya da çamaşır makinesinin çalışma saatine akıllı şebeke sistemi karar vererek şebekenin en uygun olduğu zamanda bu görevleri tamamlayacaktır. 

Robotik sistemler: Günümüzde fabrikalarda robotlar, insanlar tarafından kontrol edilmektedir. Toplum 5.0 ile entegre fabrika altyapısı sayesinde robotlar, insan kontrolü olmadan Derin Öğrenme kullanarak otomatik üretim yapabilir hale gelecektir. Kas gücü gerektiren birçok işin robotlar tarafından yapılabilir hale gelmesi birçok insanda iş kaybı korkusu yaratmaktadır. Peki Yapay Zekâ denince insanların en büyük korkularından olan, insanların üstlendiği görevlerin Yapay Zekâ tarafından ele geçirilmesi ne kadar gerçekçi? Oxford Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırmaya göre 2035 yılında yapılan işlerin %35 i akıllı yazılımlar ve robotlar tarafından yapılacak (14). Dijital mimarlık ve atık veri temizleyiciliği gibi yeni iş tanımları hayatımıza girecek ve günümüzde bilinir olan meslekler yerlerini farklı mesleklere bırakacak.

Finans alanında; Biyometrik tanımlama teknolojisi, dünyanın herhangi bir yerinde nakitsiz ve kredi kartsız satın alma olanağı sağlayacaktır. Birey davranışlarının kaydedilmesi ile oluşan veri havuzu sayesinde anında kredi ve yatırım finansı sağlanacaktır.

Üretim: Nesnelerin İnterneti (IoT) ve Yapay Zekâ (AI) sayesinde üretim, günlük yaşam ve tercihlere uygun olarak düzenlenebilir; sadece gerekli miktarlarda ürün üretilebilir, ürünler gerekli zamanlarda teslim edilebilir ve israflı üretim ortadan kaldırılabilir. Kestirimci Bakım (Predictive Maintenance) sayesinde birçok arıza daha oluşmadan fark edilip operasyonların sürdürülebilirliği sağlanacaktır. 

Altyapı ve Kentleşme: Sensörler; binaların, yolların ve diğer yapıların gerçek zamanlı izlenmesine olanak sağlayacağından operasyonlar sürdürülebilir ve kesintisiz olacaktır. Akıllı şebekelerle su, elektrik, gaz gibi dağıtım ürünleri eş zamanlı izlenip yine akıllı çözümlerle toplumun birinci sınıf hizmet almasına olanak sağlanacaktır. 
Afetlerde, gerçek zamanlı veriler tehlikeli alanları tespit edip insansız hava araçları ve robotlar insanları güvenli alanlara yönlendirecektir. Bu beceriler can kayıplarının önüne geçerken insanların güvende hissederek yaşam sürmelerine katkı sağlayacaktır.

Siber (sanal) alan ile toplumun varlığını sürdürdüğü gerçek alan arasında füzyonun sağlanması önem arz etmektedir. Yukarıda saydığımız tüm alanlarda çok büyük ve kullanılabilir veri havuzu oluşacaktır. Bu sayede tüm hizmetlerin birbirine bağlanması ve bu verinin paydaşlarca paylaşımı hatta ortaklaşa kullanımı söz konusu olacaktır. Nihayetinde bağlı bir toplum oluşacaktır (Görsel 3). 
 

Görsel 3: Bağlı Toplum (15)

Lakin önümüzde bazı zorluklar mevcuttur. Bunların en başında siber güvenlik gelmektedir. Siber tehditler henüz tam olarak ortaya çıkmamış olsa bile bilim insanlarının öngörülerde bulunup bazı siber güvenlik teknolojileri üzerinde çalışması kaçınılmazdır. 5G ise yukarıda bahsedilen teknolojiler ve konseptler için olmazsa olmazların başında gelmektedir. Bu konudaki gelişmeler hala çok yavaş ilerlemektedir. Şu an için yetişmiş insan kaynağı kısıtı ile karşı karşıyayız; eğitim politikalarının bir an önce oluşturulup hızlıca hayata geçirilmesi şarttır. Hayatın her alanında dijital dönüşüm ön plana çıkmışken, eğitim ve politikanın zamanın gerisinde kalmamasına ve toplumsal ilerlemenin önünde engel olmamasına dikkat etmek gerekmektedir.

IV Sonuç
Topluma, Çevreye ve Ekonomiye Sağladığı Değerler

Görsel 3’de görüldüğü gibi hayata geçen ve geçecek olan birçok uygulamanın birbirine entegre olması sayesinde Birleşmiş Milletlerin ortaya koyduğu Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerini de kapsayan yeni bir toplum ortaya çıkmıştır: Toplum 5.0 (16).

Toplum 5.0’ın hedeflerinden biri; insanların ihtiyaçlarını din, dil, ırk, cinsiyet ve gelir farkı gözetmeksizin karşılamaktır. 

İş modellerinin XaaS (anything as a service) olması yani hizmet tabanlı olması kaçınılmaz olacaktır ve hizmet tabanlı yeni iş modelleri topluma, çevreye ve ekonomiye artı değer katacaktır.  

Toplum 5.0 ile bir yandan ekonomik kalkınma sağlanacak diğer yandan ise toplumsal müspet kararlar alınarak insan merkezli bir toplum oluşturulacaktır. Bu makalede bahsedilen tüm teknolojiler insanı merkezine alarak gelişmeye devam edecektir ve yeni bir toplum konsepti olan Toplum 5.0’a ulaşılacaktır.

Kaynakça

1.    Türk Dil Kurumu (https://sozluk.gov.tr/?kelime=algoritma)
2.    Computer History Museum ( https://www.computerhistory.org/timeline/1933/)
3.    Milliyet (2018) (http://blog.milliyet.com.tr/ilk-bilgisayar-ve-bilgisayarin-tarihcesi/Blog/?BlogNo=590740)
4.    CERN, The birth of the Web (https://home.cern/science/computing/birth-web)

5.    Alan Turing, Mechanical Intelligence; Collected Works of A.M. TuringPingdom (2010) (https://royal.pingdom.com/15-fantastic-firsts-on-the-internet/)

6.    Semih Şener (https://www.endustri40.com/yapay-zekâ-makine-ogrenimi-ve-derin-ogrenme-arasindaki-farklar/)
7.    Economic Decision Group, (https://www.econdecisions.com/project-01)
8.    Toki (2020) (https://www.tiki-toki.com/timeline/entry/438056/Internet-of-Things-Timeline/)
9.    Dr Aydoğan Durmuş, Endüstri 4.0 Eğitim 4.0 Liderlik 4.0 Toplum 5.0 (2019, s.4)

10.    UNESCO (2019) (https://en.unesco.org/news/japan-pushing-ahead-society-50-overcome-chronic-social-challenges)

11.    Dr. Öğr. Üyesi B. Öztuna, Toplum 5.0 (2019, s. 3)
12.    Japan's Voluntary National Review Report on the implementation of the Sustainable Development Goals (2017) (https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/16445Japan.pdf)
13.    Nature Article (Esteva et al. , 2017) (https://www.nature.com/articles/nature21056)

14. Oxford University (The future of employment, 2013) (https://www.oxfordmartin.ox.ac.uk/downloads/academic/The_Future_of_Employment.pdf) 

15.    Business Opportunities with Society 5.0 (http://www.hitachi.co.jp/products/social/society5/en/business-opportunities/index.html)

16.    UN Sustainable Development Goals (https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/26407SESSION_5_Tateo_Arimoto.pdf)

Referans Kitaplar

1.    David Rogers, Dijital Dönüşümde Oyunun Kuralları, Optimist Yayınevi
2.    Mustafa Büte, Endüstri 4.0 Ve Yapay Zekâ Çağında Kritik Düşünme Becerileri, Nobel Akademik Yayıncılık
3.    Barış Öztuna, Toplum 5.0 (Süper Akıllı Toplum), Ekin Basım Yayın