×

Aydınlatma Tasarım Sürecine İlişkin Güncel Uluslararası Literatür ve Yakın Gelecekteki Avrupa Birliği Standardı-2



Aydınlatma Tasarım Sürecine İlişkin Güncel Uluslararası Literatür
ve
Yakın Gelecekteki Avrupa Birliği Standardı-2 


 Prof. Dr. Alpin Köknel Yener,  Faruk Uyan 
 
  1. YENİ AVRUPA STANDARDI: CEN/TS 17165 AYDINLATMA SİSTEMLERİ TASARIM SÜREÇLERİ
1-Yeni Avrupa Standardı:CEN/TS 17165  Aydınlatma  Sistemleri  Tasarım Süreçleri 

Aralık 2018 yılında Avrupa Birliği ilgili teknik komitesi tarafından yayınlanan “CEN/TS 17165:2018 Light and lighting - Lighting system design process” isimli teknik şartname ile birlikte ilk kez resmi bir kurum tarafından “aydınlatma sistemi tasarım süreci” standardı yorum süreci başlatılmıştır [1].

CEN/TS 17165:2018 adlı teknik şartname, aydınlatma sistemi tasarım sürecinde atılacak adımları belirtmekte ve aydınlatma çözümünün uygulanması ve işletilmesine ilişkin sorumlulukları listelemektedir. Tanımlanan aydınlatma sistemi tasarım sürecinin, tüm bina ve tesisler için hazırlanacak yeni aydınlatma tasarımı veya aydınlatma yenileme işi projelerinde uygulanabileceği belirtilmektedir. Çizelge 1’de standart içerisindeki bölümler ve bu bölümlerin içerikleri özetlenmiştir.

Çizelge 1. CEN/TS 17165:2018 Standardında yer alan başlıklar ve içerikleri [1].
Bölüm Adı İçerik
Tasarım yaklaşımı İyi tasarlanmış bir aydınlatma sisteminde göz önünde bulundurulması gereken konular özetlenmiştir.
Tasarım gereksinimleri Aydınlatma sistemi tasarımı için, sağlanması gerekli kriterler ve referans alınması gereken ilgili standartlar belirtilmiştir.
Tasarım süreçleri Aydınlatma sistemi tasarım süreçleri ve bu süreçlerde yapılması gereken işler açıklanmıştır.
Yapım, devreye alma ve doğrulama Tasarım süreçleri sonrasındaki montaj, devreye alma ve bu işlerin projeye uygunluğunun doğrulanması süreçleri açıklanmıştır.
Sorumluluklar Proje yürütme süreçleri tanıtılmış ve her süreçteki işlerin sorumlu kişileri belirtilmiştir.
Dokümantasyon Örnek bir aydınlatma tasarım projesinde üretilen doküman tipleri, proje süreçleri ve işlere göre sıralanarak belirtilmiştir.

Standart ile birlikte aydınlatma tasarımı ile ilişkili bazı kavramların tanımı yapılmaktadır. Aydınlatma (sistemi) tasarımı, “kullanılan bilgileri ve proje için önerilen çözümü detaylandıran, aydınlatma (sistemi) tasarımcısı tarafından onaylanan bir dizi dokümandan oluşan bir ürün” olarak tanımlanmıştır. Aydınlatma (sistemi) tasarımcısı ise, “bir projenin hem teknik hem de estetik sorunlarını yönetebilen, aydınlatma sistemi tasarımında uygun eğitim ve mesleki niteliklere ve ilgili deneyime sahip yetkin kişi” şeklinde tanımlanmıştır.

Bu standarda göre bir aydınlatma tasarımı sürecinin hedefleri şunlardır;
  • Sürdürülebilir aydınlatma kalitesi için ilgili aydınlatma uygulama standartlarındaki önerilere dayanarak, kullanıcıların refahı ve hoş bir çevre ortamı için aydınlatma sistemi çözümleri tasarlamak.
  • Işık gereksinimlerinin, enerji hesaplamalarında kullanılabilecek verilere sahip enerji-etkin çözümler (aygıt ve kontrol sistemi) ile karşılanmasını sağlamak.
  • Aydınlatma sisteminin montajı, devreye alınması, işletimi, kullanım süresinde bakım ve kullanımdan çıkarma işlemlerinde kullanılacak ekipman bilgilerini listelemek.
  • Tasarlanan aydınlatma sistemi çözümünü tanımlayan belgeleri derlemek.

Standartta, “iyi tasarlanmış” bir aydınlatma sisteminin aşağıdaki konuları bir araya getirdiği belirtilmektedir;
  • Mekanın kullanıcıları tarafından gerçekleştirilen görsel görevlerin gereksinimleri,
  • Mekanda hareket eden insanların gereksinimleri,
  • Gereken yerlerde kaçış aydınlatması gereksinimleri,
  • Müşteri tarafından getirilen veya mekanın fiziksel özelliklerinden dolayı oluşan kısıtlamalara uyum,
  • Çevre ve sürdürülebilirlik ile ilgili gereksinimler,
  • Mekanın sağladığı aşağıdakiler gibi bazı olanaklar:
    • Kurulum ve bakımı kolaylaştırma ve basitleştirme olanakları,
    • Günışığının kullanılabilirliği,
    • Kullanım örüntüleri,
    • Yüzey bitirme malzemeleri.
  • Biçim, kompozisyon ve üslup konuları,
  • Mekan için farklı seçeneklerin değerlendirilmesi,
  • İnsanın ışığın görsel olmayan, duygusal ve biyolojik yönleriyle ilgili gereksinimleri.

1.1 Tasarım Süreci

Aydınlatma sistemi tasarımının aşağıdaki gibi girdilere sahip, yinelemeli bir süreç olduğu belirtilmektedir;
  • İşveren talimatları;
  • Fizibilite çalışmaları ve kavram (konsept) seçenekleri;
  • Tasarım varsayımları;
  • Herhangi bir özel tasarım kısıtlamaları dahil projenin fiziksel yerindeki veriler;
  • Aydınlatma kriterlerinin seçimi;
  • Gerektiğinde acil durum aydınlatmasının sağlanmasını da içeren aydınlatma çözümü seçenekleri.

Standarda göre proje tamamlama belgeleri ve çalışma dosyaları aşağıdakileri içermesi gerekmektedir;
  • Proje dokümanları,
  • Tasarım varsayımları (aydınlatma tasarımcısının),
  • Kavram (konsept) felsefesinin özet açıklaması,
  • Aydınlatma düzeni çizimleri,
  • Aydınlatma sisteminin önerilen ürünlerinin tüm gerekli özellikleri (aygıtlar, lambalar, sensörler, kontroller ve performans bilgileri, vb.),
  • İlgili standartlarla uyumlu, aydınlatma / enerji / maliyet hesaplamaları,
  • Uygulama, devreye alma, işletme ve bakım konuları ile ilgili talimatlar.

Standardın içerisinde bir aydınlatma sistemi tasarımı sürecinde gerçekleştirilmesi gereken işler 12 maddede açıklanmıştır;
  1. Aydınlatma sistemi, aydınlatma sistemi tasarımında uzman bir kişi tarafından tasarlanmalıdır.
  2. Aydınlatma sistemi, ilgili tüm mevzuatı dikkate almalıdır (Standart eklerinde verilmiştir).
  3. Aydınlatma sistemi, ilgili aydınlatma uygulamaları standartlarında önerilen şartlara uymalıdır (Standart eklerinde verilmiştir). Bu gereksinimler, görev zorluğunu ve gözlemci kabiliyetini de hesaba katarak gerektiğinde ayarlanmalıdır. Bu gereksinimler, tüm zamanlar için güvenliği de dikkate almalıdır.
  4. Aydınlatma sistemi, ilgili ürün standartlarına uygun aydınlatma ürünlerini kullanmalıdır (Standart eklerinde verilmiştir). Ancak, tasarımcı henüz standartlaştırılmamış yeni teknikleri ve yenilikçi çözümleri de deneyebilir.
  5. Mekandaki günışığı kullanımı ve kullanıcıya duyarlı sistem olanakları belirlenmelidir. Bunlara dayanarak aydınlatma sistemi uygun aydınlatma kontrol ekipmanı içermelidir.
  6. Tasarımcı, konsept felsefesi ve aydınlatma sistemi tasarımının en iyi uygulamayı benimsemesini sağlamalıdır. (En iyi uygulama çoğunlukla ilgili standartlarda tanımlanmıştır).
  7. Tasarımcı, aydınlatma sistemi için enerji gereksinimlerinin en aza indirilmesini sağlamalı, ancak tasarlanan ve uygulanan aydınlatma kontrol fonksiyonları ile farklı görev veya faaliyet alanları için aydınlatma kullanımında esnekliğe izin verilmelidir.
  8. Tasarımcı tüm tasarım varsayımlarını listelemeli ve proje için aydınlatma sistemi tasarım sürecinde kullanılan konsept felsefesi, ürün verileri ve bakım faktörü hakkında tanımlayıcı ve bilgilendirici bir liste sağlamalıdır.
  9. Tasarımcı, projedeki farklı alanlar için aydınlatma çözümünün kurulumu için aydınlatma düzeni çizimlerini sağlamalıdır. Gerektiğinde tasarımcı, montajcının projede belirtilen veya onaylanmış muadil ekipmanı sağladığını ve yine projede  belirtilen aydınlatma düzenine uygun şekilde yerleştirdiğini kontrol etmelidir.
  10. Tasarımcı, kurulumun ömür boyu tasarım koşulları altında sürdürülmesini ve işletilmesini sağlamak için seçilen bakım faktörlerine bağlı bakım programını ve ayrıca aydınlatma sisteminin kullanım talimatlarını sağlamalıdır.
  11. Tasarımcı, aydınlatma çözümleriyle ilgili tüm gerekli ve ilgili bilgileri bir araya getirmeli ve bir proje bilgi portföyü oluşturmalıdır. Bu portföy, renk sıcaklığı (CCT) ve lamba/armatürün renksel geriverimi (Ra) gibi aydınlatma kalitesi konularını ve aynı zamanda seçilen ürünlerin ilgili elektriksel ve mekanik verilerini içermelidir.
  12. Aydınlatma sistemi tasarımcısı, uygulanan aydınlatma çözümünün, tanımlanan tüm gereksinim ve kriterleri karşılayabildiğine, onay süreci sonunda emin olarak tasarım sürecini bitirmelidir.



1.2 Sorumluluklar

Bir aydınlatma sistem tasarımının yürütülmesi süreçleri Şekil 1’deki gibi tanımlanmış ve tasarım, montaj, devreye alma ve doğrulama süreçlerindeki aşamalar veya belgeler ve ilgili sorumluları Çizelge 2’de gösterilmiştir.


Şekil 1. Proje yürütme süreçleri örneği [1].


Çizelge 2. Bir aydınlatma tasarımı sürecindeki aşamalar ve sorumluları [1].
Yapılacak İşler Sorumlu Kişiler
İşveren Talimatları İşveren veya işverenin temsilcisi
Konsept felsefesi İşveren veya işverenin temsilcisi
Projenin fiziksel yeri ve tasarım sınırları İşveren veya işverenin temsilcisi
İlk tasarım varsayımları İşveren veya işverenin temsilcisi
Aydınlatma kriterleri İşveren / Aydınlatma tasarımcısı
Ek tasarım varsayımları Aydınlatma tasarımcısı
Tasarımcılar ve diğer servis sağlayıcılar arasındaki koordinasyon Aydınlatma tasarımcısı
Aydınlatma düzeni çizimleri Aydınlatma tasarımcısı
Aydınlatma sisteminde seçilen tüm ürünlerin listelenmesi Aydınlatma tasarımcısı
Aydınlatma/enerji/maliyet hesapları Aydınlatma tasarımcısı
İşletme talimatlarının hazırlanması Aydınlatma tasarımcısı
Aydınlatma sisteminin, çizimlere göre uygulanması Uygulama mühendisi
Talimatlara uygun devreye alma Devreye alma mühendisi
Ekipman doğrulama (onay) raporu Doğrulama mühendisi
Aydınlatma performansı doğrulama raporu Doğrulama mühendisi
Bakım talimatlarının doğrulanması Doğrulama mühendisi
Sistem ömrü boyunca işletme ve bakım İşveren

2. Sonuç

2018 yılı sonunda yayınlanan ve 2 yıl içerisinde AB standardı statüsü kazanacak olan “CEN/TS 17165:2018 Aydınlatma Sistemi Tasarım Süreçleri” çalışması resmi olarak “aydınlatma tasarımı” ve “aydınlatma tasarımcısı” terimleri hakkında tanımlama getirmesi bakımından önemlidir. Yine bu çalışmanın içerisinde konu ile ilişkili, işveren, tasarımcı, tasarım kriterleri, tasarım konsepti, aydınlatma çözümü, aydınlatma sistemi, eşdeğer ürün gibi terimler hakkında da tanımlamalara yer verilmiştir.

Bu çalışma ile birlikte, aydınlatma tasarımı işlerinin süreçleri tanımlanmış ve bu süreçlerde gerçekleştirilecek işlerin sorumluları belirtilmiştir. Binalardaki acil aydınlatma düzenlerinin kurgusu, aydınlatma enerjisi hesaplamaları, aydınlatma maliyet analizleri gibi işler de aydınlatma tasarımcısının sorumluluk alanında gösterilmiştir.

Böylece daha önce mimari proje süreçleri takip edilerek gerçekleştirilen aydınlatma tasarımı işleri için, bu çalışma ile birlikte kendine özel bir kapsam ortaya konmuştur. Bu durum da, mimarlık ve elektrik mühendisliği uzmanlıklarının ara kesitinde bulunan aydınlatma tasarımı mesleğinin iş kapsamını, iş süreçlerini ve sorumluluklarını netleştirmesi bakımından önemlidir.


Kaynakça

1. CEN/TS 17165: Light and lighting - Lighting system design process, 2018.

 
Paylaş:
E-BÜLTEN KAYIT
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!
Sosyal Medyada Bizi Takip Edin!
E-Bülten Kayıt