×

Alçak Gerilim Pano Uygulamalarında Deprem Güvenliği Teknik Kılavuzu Bölüm-2




Alçak Gerilim Pano Uygulamalarında Deprem Güvenliği Teknik Kılavuzu  
Bölüm-2




ETP Deprem Güvenliği Çalışma Grubu Lideri 
Alp Arslan Ok
 
Biz Elektrik Tesisat Portalı ETP Deprem Güvenliği Çalışma Grubu üyeleri Alp Arslan Ok, Sabri Günaydın, ETP Panolar Çalışma Grubu Üyesi Metin Akay olarak,  2019-2020 yılında çeşitli toplantılarda ülkemiz deprem gerçeği doğrultusunda birikim ve deneyimlerimizi bir araya getirerek hazırladığımız 2020  yılında  yayınladığımız “Alçak Gerilim Pano Uygulamalarında Deprem Güvenliği” yayınını tekrar  bilgilerinize sunuyoruz.


4- Alçak Gerilim Panolarının Binaya Sabitlenme Yöntemi 

Sismik dayanımı yüksek elektrik donanımı üreticilerin tümü için geçerli olduğu gibi alçak gerilim pano üreticileri de ürettikleri ürünün üzerinde bunların binaya sabitlenmesi için öngörülmüş yerleri tanımlamak ve montaj kılavuzlarında göstermek zorundadırlar. Üretici sahadaki montaj alanına ulaştırılan panoların bina ile sabitleneceği yerlerini ve burada kullanılacak cıvata, somun, çelik halat vs. özelliklerini montaj kılavuzunda netleştirmiş olması gerekmektedir. 

Prensipte üreticilerin sismik deneyler sırasında kullandığı ve doğruladığı bağlantı malzemelerinin -cıvata, pul, somun vs.- saha uygulamalarında da aynı şekilde kullanılması gerekmektedir. Ancak doğal olarak, metal konstrüksiyondan oluşan deney titreşim tablası üzerine bağlantı amacıyla kullanılan cıvatalar ile saha şartlarında betonarme yapı içine gömülecek ankraj cıvatasının aynı olması beklenemez. Bu ve benzer durumlar için üreticilerin özelliklerini belirlediği bağlantı elemanları esas alınmalı ve saha şartlarında özel durumlar olması halinde -olağan dışı betonarme özellikleri gibi- kullanılması gereken bağlantı elemanları için üreticilerden onay alınması gerekmektedir. Özellikle ankraj cıvatalarının saha şartlarına özel olarak seçimi büyük önem taşımaktadır. Bu konuya ilgili olarak hazırlanmış olan çalışmamız ETP Ankraj Cıvataları Kılavuzu’nda daha detaylı bilgileri aktarılacaktır.

Uygulamada panoların binaya sabitlenmesi çok farklı şekilde gerçekleşmektedir. Örneğin bazı uygulamalarda kaynaklı çelik konstrüksiyon zemin üzerine konumlandırılan panoların sağlam bir şekilde sabitlenmesi gerekmektedir. Ayrıca betonarmeye sabitleme amacıyla kullanılan ankraj cıvatası ve bunun betona tutunma yöntemi gibi detaylar önem taşımaktadır. Tüm bu detaylar ile ilgili olarak yaşanmış olan depremlerde edinilen tecrübelerin değerlendirilmesi suretiyle oluşturulmuş ve uygulanması önerilen yöntemler Amerikan Felaket Yönetimi Kurumu FEMA tarafından bir kılavuz haline getirilmiştir. Bu yazıda FEMA’nın 413 numaralı kılavuzu ve ayrıca aynı kurumun E-74 numaralı uygulama kılavuzu da birlikte değerlendirilecektir. Bu konuya yönelik hazırlanmış en kapsamlı çalışmalar bunlardır. Çok sayıda uygulama resmi ve çizimler ile hazırlanmış her iki kılavuza da internet ortamında kolay bir şekilde ulaşmak mümkündür. 

Aşağıda çeşitli saha şartlarında sabitleme önerileri ve dikkat edilmesi gereken uyarılar anlatılmaktadır. 

4.1 Doğrudan zemin betonuna sabitleme 

Zemin betonuna doğrudan sabitleme yönteminde deprem güvenliği açısından önemli ilk başlıklar beton kalitesi ve ankraj cıvatasının kendisi ile bunun betona tutunma yöntemidir. Bu başlıklar bu yazıda incelenmemektedir. Bunun sebebi gerek beton kalitesi, gerekse de ankraj cıvatası konusunda deprem dayanımı açısından uzman ve sertifikalı ürünlere sahip tedarikçilerin mevcut olmasıdır. Bunların detaylı uygulama kılavuzları mevcuttur. Ayrıca internette aranıp, kolayca ulaşılabilecek ETP Ankraj  Cıvataları Kılavuzu’nda sismik ankraj cıvataları ile bunların uygulama detayları hakkında bilgilendirmeler sunulacaktır.

Normal şartlarda deprem titreşim deneyinden başarıyla geçmiş ürünlerin zemine sabitlendiği noktalardaki konstrüksiyon detayları yeterli mukavemete sahip olacaktır. Ancak yine de dikkat edilmesi gereken tasarım ve saha uygulaması detayları aşağıda açıklanmaktadır. 

Geçmiş depremlerden edinilen deneyimlerde çeşitli cihazların zemine sabitleme noktasında kullanılan cıvatalarının çaplarının yeterince büyük olmasına rağmen kesilip koptuğu gözlemlenmiştir. İncelemeler sonucunda bağlantı noktasındaki delik çapının önemli olduğu ve deliğin gereğinden büyük olması durumunda ivmelenen kütlenin darbe etkisiyle cıvataları kestiği sonucuna varılmıştır. (Şekil 1).


Yaşanmış deneyimlere dayanarak hazırlanmış olan FEMA 413’de zemin kod farklılıklarını gidermek için şim, pul gibi eklentilerin kullanılması yasaklanmıştır. Yükseklik ayarının ihtiyaç olması durumunda ayar imkânı olan, ancak yeterince mukavim bağlantıya imkân veren braketler kullanılmalıdır (Şekil 2)


Birden fazla pano gözünün yan yana konumlandırıldığı uygulamalarda panoların üst kısımlarından güçlü braketlerle (örneğin, M12 cıvatalarla bağlanan 5 mm kalınlığında braketler) birbirlerine bağlanmalıdır. Deprem deneyleri sırasında yan yana dizilmiş panolar birbirlerinin üzerine sağa sola salındıkları sırada standart uygulamalara yönelik tasarlanmış pano birleştirme parçalarını koparıp atmaktadır.

 4.2 Yükseltilmiş taban üzerine sabitleme 

Yükseltilmiş taban uygulaması oldukça yaygınlaşmış durumdadır. Yükseltilmiş taban uygulamalarına yönelik olarak FEMA 413’de tarif edilen yöntemler aşağıdaki çizimlerde anlatılmaktadır. (Şekil 3)
 



• Kaidelerle desteklenmiş yükseltilmiş taban üzerinde çelik halatlar ile sabitleme



• Yükseltilmiş taban üzerinden doğrudan betona cıvatalama – tij kullanılması


4.3 Doğrudan duvara sabitleme ve alternatif çözümler 

Deprem dayanımı deney yöntemiyle kanıtlanmış duvar tipi panoların duvara sabitleme yöntemi için ilk ön koşul söz konusu duvarın betonarme olması gerektiğidir. Panoların betonarme olmayan duvarlara sabitlenmesi pano ağırlığına ve boyutuna bağlı olarak duvarın taşıyabileceği yük hesaplanıp, duvar yapısına uygun özel ankraj cıvatalarının kullanılması suretiyle mümkün olabilir. Ancak bu hesapta özellikle duvarın taşıyabileceği yükün belirlenmesi sağlıklı olamayacağı için sadece betonarme duvarlara pano sabitlenmesine müsaade edilmesi esas alınmalıdır. Bu bağlamda düşünüldüğünde sıva altı panoların deprem güvenliği olmadığı değerlendirilebilir. Ancak genel teknikte sıva altı elektrik panolarının deprem dayanım deneyine tabii tutulması gerekmeyecek kadar hafif ve bir tuğla duvarın taşıyabileceği kadar küçük olacağı değerlendirilmelidir.

Bazı uygulamalarda normalde zemine sabitlenmek üzere tasarlanmış panoların duvara sabitlenmesi gerekebilmektedir. Bu durumda çelik taşıyıcı konstrüksiyon kullanılması gerekmektedir. (bkz. Şekil 7)


Betonarme duvar üzerine yapılacak bağlantılar için normal sismik ankraj cıvatası uygulaması söz konusudur. Ancak bazı durumlarda duvar üzerine pano montajı yapılması mümkün olmayabilir; örneğin, 

• Mevcut mekânda betonarme duvar olmayabilir. 
• Normal çalışma şartlarında titreşimli bir makine, donanım vs. için kullanılan kontrol panosu kumanda ettiği makine, donanımın yakınında konumlandırılmak zorunda olabilir. 

Bu durumlarda önerilen sabitleme şekilleri şekil 8 ve 9’da gösterilmektedir.









5- Kablo ve Busbar Düzeneklerinin Panoya ve Binaya Sabitlenme Yöntemi

Kablo ve busbar bağlantılarının esnek yapılı şekilde uygulanması sismik dayanım açısından yeterlidir. Busbar bağlantılarının esnek yapılı şekilde uygulanması dışında busbar bağlantı elemanının doğrudan rijid bir şekilde panoya sabitlenmesi şeklinde yapılan uygulamalarda ilave özen göstermek gerekmektedir. Rijit busbar – pano bağlantılarının sismik dayanımları TS EN IEC 60068-3-3: 2019-12 standardına göre gerekli deneylere tabii tutulmak suretiyle mutlaka kanıtlanmış olmalıdır. Deneylerdeki bağlantı düzenleri uygulamada da aynen gerçekleştirilmelidir. Binaya ve panoya rijit bir şekilde sabitlenmiş busbar uygulamalarında busbar ve pano birlikte tek bir kütle gibi davranır. Bu sayede pano içindeki bakır bağlantılar ve izolatörler üzerine zarar verici yükler gelmeyecektir.


6-Sonuç 

Elektrik panoları uygulamalarında deprem güvenliğinin sağlanması için panoların bina zeminine sabitlenme yöntemi önem taşımaktadır. 

Bu yazıda önerilen uygulama başlıkları bir elektrik pano sistemi ihale şartnamesi örneği için aşağıda sıralanmaktadır. 

• Tüm panoların TS EN IEC 60068-3-3 standardı “Çevre şartlarına dayanıklılık deneyleri – Bölüm 3-3: Destek dokümantasyonu ve kılavuz – Donanım için sismik deney yöntemleri” standardına uygunluğu akredite bir laboratuvarda deney yapılarak kanıtlanacak ve deney sonuçları belgelendirilmiş olacaktır. Deney sırasında kabinler en az 500 kg yük ile yüklenmiş olacaktır. Deneyi yapan laboratuvarın bu standarda uygun deney yapmaya akredite olduğuna ilişkin belge ile deney sonuç belgesi ihale dokümanlarıyla birlikte teklif ve malzeme onay aşamalarında verilecektir. 

• Panoların bina betonuna sabitlenmesi sırasında seviye ayarı yapmak amacıyla ara dolgu parçası, şim veya plastik pul kullanılmayacak ve imalatçının vereceği uygulama kılavuzu uygulanacaktır. Bunların binaya sabitlenmesine yönelik hazırlanmış imalatçı uygulama kılavuzu ihale dokümanlarıyla birlikte verilecektir. 

• Panolar zemine sabitlenirken kullanılacak olan dübel, ankraj civatası ve bunun betona tutunma yöntemi imalatçıların uygulama talimatlarına uygun olarak yapılacaktır. 

• Kimyasal ve mekanik ankraj (dübel) tasarımında “TS EN 1192-4 Betonda kullanılacak bağlantıların tasarımı” standardı kullanılacaktır. Depremli durum yük kombinasyonlarının ankraj tasarımı TS EN 1192-4 Ek C, EOTA TR 45’e göre yapılacak ve C2 deprem performans kategorisinde ETA (Avrupa Teknik Değerlendirmesi) belgesine sahip ankraj (dübel) kullanılacaktır. Dübeller ETAG 001 Annex E’ye göre akredite laboratuvarlarda ülkemizde öngörülen deprem koşullarında test edilerek belgelendirilmiş olmalıdır. Belirlenen ankraj tipi, çapı ve derinliği depremli ve depremsiz durum yük kombinasyonlarının gerekliliklerinin her ikisini de sağlamalıdır. Ankrajın; karotla delik açılması, başüstü uygulamaları, su dolu delik uygulamaları gibi özel durumlardaki uygunluğu ETA belgesinde belirtilmelidir. 

• Ankrajlar, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın “Yapı İşleri İnşaat, Makine ve Elektrik Tesisatı Genel Teknik Şartnameleri Bölüm 6 Betonarme İşleri Genel Teknik Şartnamesi”nde belirtildiği üzere ankrajın ETA belgesinde tariflendiği şekilde uygulanmalıdır. 

İmalatçı uygulama kılavuzu ve ETA belgesi ihale dokümanları ile birlikte verilecektir. 
• Civatalar ve somunlar ilgili TS EN 14399-4, pullar ile ilgili TS EN 14399-6 standardı gerekleri doğrultusunda imalatı yapılmış ve akredite laboratuvarlarda tip deneyleri yapılarak deney sonuçları belgelenmiş olacaktır. 


7-Kaynakça 

-TS EN IEC 60068-3-3 
https://webstore.iec.ch/publication/61524 
-FEMA 413 
https://www.fema.gov/media-library-data/20130726-1444-20490-4230/FEMA-413.pdf 
-FEMA E – 74 
http://www.fema.gov/earthquake-publications/fema-e-74-reducing-risks-nonstructural-earthquake-dam
Paylaş:
E-BÜLTEN KAYIT
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!
Sosyal Medyada Bizi Takip Edin!
E-Bülten Kayıt