×

Acil Kaçış Güvenliğinin Yangın Algılama ve İhbar Sistemleri ile Bütünleşik Çözümleri Bölüm-1



Acil Kaçış Güvenliğinin
Yangın Algılama ve İhbar Sistemleri ile Bütünleşik Çözümleri 
Bölüm-1 


Evren Acarkan 
1-Giriş 

Yangın Algılama ve Uyarı Sistemlerinin, binalarda yer alan otomasyon ve yönetim sistemleri ile bütünleşmeleri ele alındığında sistem uygunlukları ve doğru haberleşmenin sağlanması elzemdir. Bu bütünleştirmeler, bünyesinde hem uygun haberleşme protokollerini hem de ön tasarıma ve tasarıma dahil edilmesi gereken planlamaları gerektirmektedir.

Bütünlüğün sağlanması için, yangın alarm sistemlerinin haricinde yer alan yönetim ve otomasyon sistemlerinin izin verdiği esnekliği ve uyumluluğu, bu entegrasyona uygun olarak planlamak ve temin etme gerekliliği, sistemlerin tamamını tek bir sistem halinde çalıştırabilmek için alt disiplinlerin tasarım ve temin süreçlerinde de eşgüdümlü çalışmaların yapılmasını zorunlu kılmaktadır.

Yapıların tasarım, büyüklük ve ihtiyaç seviyeleri arttığı sürece, günümüz teknolojisinin bina alt sistemlerindeki görevinin detaylardaki rolü de artmaktadır. Yapılardaki kumanda ve yönetim işlevlerinin daha esnek ve ilave özelliklerle yapılandırılması, aynı zamanda bileşen programlama ve uygulamalarının karmaşıklaşması anlamına gelmektedir. Bu sistemlerin birbirleri ile entegrasyonları da kayda değer dikkat ve çabalar ile oluşturulmalıdır.

Acil durumda içeri giriş (ingress) için acil durum asansörleri veya güvenli bir bina terk edilme (egress) sağlanabilmesi için erişim kontrollü geçiş sistemleri, kayar kapılar, kilitli kapı ve alanlar, bariyerler, turnikeler ve benzeri sistemler, kaçış yolları üzerinde bulundukları sürece düzenlenmesi, programlanması ve planlanması gereken cihazlardır.

Aşağıda entegrasyon gerçekleştirilecek sistemlerin bir bölümü yer almaktadır.

►Asansör kontrolü
►Yürüyen merdiven ve rampa kontrolü
►Duman kontrolü ve tahliyesi
►Basınçlandırma kontrolü
►Havalandırma kontrolü
►Acil Durum Duyuru Sistemi bütünleştirmesi
►Bağımsız duyuru ve yayın sistemi kontrolü
►Hemşire çağrı sistemi bütünleştirmesi
►Kontrollü erişim sistemleri kumandası
►Kompartımantasyon (Yangın kapıları manyetik tutucuları kumanda
sı)
►Kilitli ve kayar kapı kontrolleri
►Acil durum aydınlatması

Bu sistemlerin kumandaları, standartlara uygun olarak temin edilen sistem bileşenlerinin hangi çözüm yöntemine uygun sağlandığı ile bağlantılı olarak otomatik veya elle sağlanabilir veya kaçış anında insanların müdahalesi ile gerçekleşebilir.

Bütünleşmenin bazı temel özellikleri ise şu şekildedir;

►Bir acil durumda yapıdaki insanların konumlarını tespit etmek
►Bakım kolaylığı
►Hissedici verilerini paylaşma
►Tek bir noktadan bina bilgilerine erişim
►Başarım ve gelişimlere güvenli bir altyapı sağlanması
►Yangın söndürme işlevleri

Yangın senaryosu; izleme, algılama, ihbar, kumanda gibi işlevleri ile yangın anında görev alacak tüm cihazların çalışma sürecini ve akışını gösteren yazılı metin veya çizelge bütünüdür. Cihazların çalışma biçimleri anlatımsal yol ile tanımlanabileceği gibi, Tablo-1’de örneği verilen, sembollerle bir çizelge biçiminde oluşturulan matris ile de daha detaylı gösterilebilir.



Tablo – 1 : Cihaz Çalışma Biçimi Matrisi Örneği (Cause & Effect Matrix)

Sistemlerin tasarlanma süreçlerinde yangın senaryosunun ilgili yapı için ne derinlikte olacağı, hangi bütünleşmelerin yapılacağı, binada kullanılan ekipmanların teknolojik ve tasarımsal detaylarına göre ne kadar karmaşık bir haberleşme ve kumanda altyapısı ile kontrol edileceği ve izleneceği kurgulanmış olmalıdır.

Örneğin; otopark alanındaki duman atımı yapılan bölümler için veya asansör kuyuları veya yangın kompartımanları için ayrı sprinkler bölgelerinin temin edilmesinin planlanması, veya ayrı yangın bölgelerinde yer alan algılama veya uyarı ekipman kalemlerinin konvansiyonel tek bölge içinde yer almamasının tasarlanması ve uygulanması gibi pek çok konu, tasarım sürecinde de yangın senaryosunun ve bütünleşik sistem çözümlerinin önemini göz önüne sermektedir.


2.Bütünleşme (Entegrasyon)

Bütünleşme ile ilgili yaklaşımlarda, yönetmelik içeriğindeki özellikler haricinde kalan bölümlerin yerel standartlarca oluşturulması ve Avrupa normlarından hariç tutulan veya düzenlemelerde farklıklılar bulunan bölümler varsa, bunların yerel standartlar üzerinden tanımlanarak uygulanması, yönetmelik ile bu standartların bir bütünü desteklemesi ve diğer davranış biçimleri için yapı projelerinde ve yangın senaryolarında gerekli görülmesi durumunda, projeye özel olarak Avrupa normları ve diğer standartların uyumlu olan bölümlerinin karmaşıklığa yer açmayacak biçimde yorumlanması; detayları sağlayan ve izlenmesi gereken doğru ancak dikkatli bir yol olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu durumla ilgili değerlendirmelerde de, öncelikli olarak yönetmelik üzerinden ilerlemek ve diğer hareket biçimlerinin harici standartlar tarafından desteklenmesini sağlayarak projelerin ve senaryoların eksiksiz hayata geçirilmesini sağlamak mantıklı bir seçimdir. Bu esnada, güncel standartlarda geliştirilen düzenlemelerin incelenerek ülkemize uygunluğu durumunda yönetmelik üzerinden de ele alınması gereklilikleri mevcut durumun vazgeçilmezidir.

Bütünleşme çabaları güvenilirlik ve doğruluk yönünden ele alındığında; TS EN 54-14 içeriğinde de bir yardımcı ekipman bileşeninin çalışmasının veya arızasının yangın algılama ve uyarı sisteminin doğru çalışmasını veya diğer bir yardımcı ekipmana sinyal verilmesini tehlikeye düşürmemesi gerektiği açıklanmıştır. (TSE CEN/TS 54-14 :2018 Madde 6.11)

Bu çalışma biçimlerinde belirtilmiş olan yangın alarmı tanımı, yapının senaryo gerekliliklerine göre (gecikmeli, gecikmesiz, teyitli ve teyitsiz alarm prosedürleri, v.b. gibi) belirlenir ve cihaz kumandaları bu alarm biçimi oluştuğunda sistem tarafından gerçekleştirilir.

Yangın algılama sisteminin harici sistem kumandaları, çoğu durumda normal çalışma biçimlerinin üzerine yazarak öncelikli çalıştırma sağlayan rölelere dayanmaktadır. Bununla birlikte yangın alarm sistemlerinin kumanda kapasiteleri haricinde kalan karmaşık sistemler ile bütünleştirme çalışmalarında ise ayrı haberleşme standartlarının ele alınması gerekmektedir. Buradaki ihtiyaç, kendi içinde güvenlik kilitlemeleri, ölçümler, oranlı çalışmalar gerçekleştiren bağımsız sistemlerin de etkili biçimde yangın alarm sistemi tarafından kumanda edilebilmesidir.


2.1. Asansörlerin Kontrolü

BYKHY içeriğinde asansörlerin temel davranışlarına yer verilmektedir. Bununla beraber asansörlerin acil durumlardaki çalışma biçimlerini tanımlayan standartlar içeriğinde de davranış ve özellik bilgileri yer almaktadır.

Normal kullanım haricindeki asansörler için yönetmelikçe “Acil Durum Asansörü” veya “İtfaiye Asansörü” tanımlamaları yapılmaktadır. Bununla birlikte tanımı gereği, bu asansörler; yangın anında sadece itfaiyenin veya yangın söndürme ve kurtarma ekiplerinin denetimli kullanımına adanmış ve ilave korunumlar sağlanmış özel asansörlerdir.

Asansörlerin kaçış olanakları içindeki tanımları ise, yönetmelikte açıkça belirtildiği üzere, kaçış yolu olarak kullanılamayacağı yönündedir.

Özellikle ülkemizdeki çok katlı yüksek yapılarda bulunan asansörlerde dikey yönlü kaçış imkanları ve kontroller için ve entegre sağlık kampüslerinde bulunan ana hastaneler gibi yatay yönde geniş hacimler kaplayan, yatay kaçış olanaklarının ilk planda tutulduğu sağlık hizmetleri binalarında, aynı zamanda sağlık nedenleri veya fiziksel engelleri nedeni ile kaçış imkanı olmayan insanların ekseriyetle bulunduğu binalarda kaçış olanakları dahilinde asansörlerin kullanılması gereklilikleri standartlar yönünden tanımlı olmasa dahi rasyonel yaklaşımlar ile değerlendirilebilir ve yorumlanabilir bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Projeye özel çözümler için, sürekli gelişen yapıların beraberinde, ihtiyaçlarını karşılayacak yangın senaryolarının oluşturulması da gündeme gelmektedir.

Bununla birlikte yüksek binalarda ve topluma açık yapılarda, bir yangın uyarısı alındığında asansörlerin, kat ve koridor çağrılarını kabul etmemeleri, kapılarını açmadan acil çıkış katına dönmeleri, ve akabinde kapıları açık olarak beklemeleri tanımlanmaktadır. Temin ve kurulumda da asansörler ve altyapı, bu hareketleri gerçekleştirecek özelliklere haiz olmalıdır.

Yangın anındaki temel asansör çalışma biçimleri için aşağıdaki senaryo örnek verilebilir.

Asansör şu durumlarda bina terk etme katına gider:
►Bina terk etme katı haricinde gelen yangın alarmlarında
►Bina terk etme katı haricinde katlardaki asansör lobilerinde duman dedektörü algılamasında 


Asansör şu durumlarda alternatif bina terk etme katına gider:
►Bina terk etme katından gelen yangın alarmlarında (Kaçış güzergahı üzerinde olmayan, kattaki diğer bölümlerden yangın alarmı alınması durumunda çalışma biçimi farklı düzenlenebilir.)

Asansör şu durumlarda denge yük ağırlığına göre uygun en yakın kata gider:
►Asansör makine dairesinden gelen yangın alarmlarında (Sprinkler ve otomatik algılama elemanlarının bulunup bulunmamasına göre çalışma biçimi ayrıca değerlendirilir.)
►Asansör kuyusundan gelen yangın alarmlarında (Burada bulunabilecek noktasal tip tek bir dedektörden veya ayrı bölge olarak tanımlı söndürme sistemi akış anahtarından)

        Ayrı bir acil durumu oluşturan deprem anında ise yine asansör en yakın kata giderek kabindeki yolcuların tahliyesine imkan vermelidir.

Yukarıdaki örnek senaryoda geçen yangın alarmı ibareleri, giriş bölümünde bahsedilen, yapıya uygun algılamanın veya ihbarın yapılması durumunu tanımlamaktadır.

Yangın anındaki asansörlerinin davranışlarını belirleyen TS EN 81-73 standardı temel bir yol gösterici olarak takip edilmelidir. (Deprem anında TS EN 81-77) Tahliye anında erişilebilirlik de önemli olduğundan asansörler TS EN 81-70 :2018 standardını sağlamalıdır.

Bununla birlikte asansörlerin acil durum özelliklerini taşıyabilmesi için deneme standartlarına uygunluğu da şarttır. Kat kapılarının yangın dayanım denemeleri TS EN 81-58 standardına göre gerçekleştirilir. (TS EN 81-50 Asansör bileşenlerinin tasarım kuralları, hesapları, muayeneleri ve deneyleri standardını takiben.)

Yapılarda teçhiz ve tahsis edilecek asansörlerin özelliklerine ve kullanım alanlarına göre, tüm asansörlerin binadaki tüm kat ve ara katlarda durakları olmayabilir. Bu durumda ilgili asansörler belirlenerek standartlara ve projeye göre en uygun hareket biçimleri belirlenmelidir.

Bu durum hasıl olduğunda, tasarım ve yapı olarak, güncel asansör standardı TS EN 81-20’nin (Asansörler - Yapım ve montaj için güvenlik kuralları - İnsan ve yük taşıma amaçlı asansörler) gerekliliği olarak aşağıda yer alan koşulların sağlanmasına dikkat edilmelidir:

“5.2.3. Giriş ve acil durum kapıları –Giriş kapakları-Muayene kapakları
5.2.3.1.Komşu durak kapısı eşikleri arasındaki mesafe 11 m’yi geçtiği takdirde, aşağıdaki şartlardan biri yerine getirilmeli ve bu kısımlarda aşağıdakiler bulunmalıdır:

a)Ara acil durum kapıları veya
b)Madde 5.4.6.2’de belirtilene karşılık, her biri acil durum kapılarıyla donatılmış birbirine komşu (ardışık) kabinler.”

Asansörlerin yangın anındaki çalışmasındaki temel prensip, insanlar için ilave bir risk oluşturmadan güvenli ortamı desteklemesi, o anda kabin içinde bulunan insanları ise güvenli bir durakta binayı terk edebilecek noktada kabinden çıkmalarına imkan verecek hareketin gerçekleştirilmesidir.

Yangın senaryosu gerçekleştirilirken, yangın anında asansörlerin davranışını konu alan TS EN 81-73 standardına aykırı bir cihaz davranışı da gerçekleştirilmiyor olmalıdır.

Temel olarak senaryonun devreye girmesi ile birlikte olması gereken hareketler 5.3.1 bölümünde tanımlıdır. (TS EN 81-73) Bu maddeler birçok sunumun da konusu olarak ele alındığından, aşağıda diğer önemli anımsatmalara yer verilmiştir;

►Kimsenin kabin içinde mahsur kalmadığının gösterilmesi
►İçerisinde insan bulunmayan arızalı asansörün yangın algılama sinyali ile kumanda edil(e)memesi
►Bakım ve acil durum kumandalarının yangın algılama sisteminden etkilenmemesi
►Asansör çalışma biçiminin aynı gruba bağlı diğer bir asansör arızalı da olsa etkilenmeden gerçekleştirilebilmesi
►Kapı hareket yönünü değiştiren cihazların ısı ve dumandan etkilenebileceği varsayılarak etkisiz kılınması
►Elle çalışan kapıları olan asansörler belirlenmiş durağa geldiklerinde kapı kilitleri açılması ve hizmet dışı kalması
 
2.2. Yürüyen Merdiven ve Rampa Kontrolü

Yürüyen merdivenlerin ve rampaların kaçış yolu olarak kullanımı durumu BYKHY Madde 31 (7) ‘de tanımlanmaktadır;

“Bir katı geçmeyen açık merdivenler ile bir kat inilerek veya çıkılarak bina dışına tahliyesi olan kata ulaşılan yürüyen merdivenler ve rampalar, bina dışına ulaşım noktasına veya korunmuş kaçış noktasına olan uzaklıklar, tek yönde ve iki yönde korunmuş kaçış yollarına olan uzaklıklar ve Ek-5/B’de belirtilen uzaklıklara uygun olmak şartıyla, kaçış yolu olarak kabul edilir. Ancak kullanıcı sayısı 50 kişiyi geçen katlarda kaçış yollarının kapasite ve sayı bakımından en az yarısının korunmuş olması gerekir.”

Genel bir yaklaşımla yangın senaryosu içerisinde bu ekipmanın öncelikli olarak yer alması, yürüyen merdivenlerin ve rampaların ilgili projede kaçış yolu olarak kullanılması ile bağıntılıdır diyebiliriz. Kaçış yolu olarak kullanılması durumunda bu ekipman, o esnada üzerinde bulunan insanları göz önünde bulundurarak, belirli bir yavaşlatma denklemi uygulanarak güvenli biçimde durdurulur. Çalışma biçimleri de yangın senaryosuna dahil edilir.

Kaçış yolu olarak kullanılmayan yürüyen merdivenlerin ve rampaların, kaçış güzergahı güvenliği açısından durdurulmasına gerek görülmemektedir. Bununla birlikte sahada iyi bir uygulama olarak, ilgili risk bölgesindeki mekanik ekipman hareketinin ve elektrikli ekipman çalışmalarının durdurulması; güvenliği artırıcı önlem olarak senaryoya dahil edilebilir.

Projeye özel olarak ekipman değerlendirmesi ve uygun tasarımlar gerçekleştirilmelidir. Bu çerçeveden bakıldığında; burada tanımlanandan farklı cihaz çalışma biçimleri de proje özelinde karşımıza çıkabilecektir.      

Bundan sonraki bölümde "Duman Kontrolü ve Tahliyesi, Basınçlandırma Kontrolü, Havalandırma Kontrolü, Duyuru ve Çağrı Sistemleri Kontrolü, Kontrollü Erişim Sistemleri, Kilitli ve Engelli  Alanlar, Kompartımantasyon, Diğer Bağımsız Sistem ve Cihazlar"   anlatılacaktır. 

    
Paylaş:
E-BÜLTEN KAYIT
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!
Sosyal Medyada Bizi Takip Edin!
E-Bülten Kayıt