Yeni Babil mi, hayal mi? NEOM Projesi

Yeni Babil mi, hayal mi? NEOM Projesi

Cem Kafadar

Neom, Suudi Arabistan’ın çölde inşa edeceği 170 km. uzunluğunda, 220 metre genişliğinde doğrusal bir şehir. İlk hesaplamalara göre maliyetinin 500 milyar dolar olması, projenin ilk etabının 2025’te, tamamının da 2030’da tamamlanması öngörülüyor. 9 milyon kişiden fazla insana ev sahipliği yapması amaçlanan Neom’un ilk üç harfi Antik Yunancadaki yeni anlamına gelen Neo’dan, son harf ise Arapça gelecek demek olan “müstakbel” kelimesinin ilk harfinden alınmış. Biraz iyimser bir düşünce olsa da fikri üretenlerin projeyle doğuyla batıyı bir araya getirmeyi hedeflediklerini düşünüyorum. Girişim, Suudi Arabistan’ın petrole olan bağımlılığını azaltmaya, ekonomisini çeşitlendirmeye ve kamu hizmeti sektörlerini geliştirmeye yönelik bir plan olan Suudi Vizyonu 2030’un bir parçası.

Wikipedia’da yayınlanan bilgilerde, şehrin, 24 Ekim 2017’de Suudi Arabistan’ın Riyad kentinde düzenlenen Future Investment Initiative konferansında Suudi Veliaht Prensi Muhammed Bin Salman tarafından ilan edildiği, kendi vergi ve iş kanunları ve “özerk bir yargı sistemi” ile “mevcut hükümet çerçevesinden” bağımsız olarak çalışacağı yazıyor. Bir bilgi de, Mısır’ın, 2018’de Neom projesine arazi bağışladığı.

Suudi Arabistan, Neom adında kapalı bir anonim şirket kurmuş. Tamamen Suudi devlet servet fonu olan Kamu Yatırım Fonu’na ait olan bu şirketin amacı, Neom’un ekonomik bölgesini geliştirmek. Projenin tamamen yenilenebilir enerji kaynaklarından güç alması planlanmaktadır.

Neom için iddialı öngörüler var.

NEOM’da sadece güneş ve rüzgâr enerjileri kullanılacak.

Dünya nüfusunun yüzde 70’i NEOM’a maksimum 8 saat içinde ulaşabilecek.

NEOM, dünyanın ilk robot sayısı insan sayısından fazla kenti olacak.

Plana göre otomobilsiz bir şehir olacak, insanlar şehrin bir ucundan diğerine trenle taşınacak. Peki Suudi milyonerler toplu taşımada göçmen işçilerle bir arada seyahat etmek isteyecekler mi? Onun için de hava taksisi olarak çalışacak helikopterler düşünülmüş.

500 milyar dolar olarak açıklanan bütçesi, İran, Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır, İsrail ve diğer bölge ülkelerinin gayrisafi yurtiçi hasılalarından (GSYİH) daha yüksek. Bu paranın çoğu Suudi Arabistan Krallığı tarafından finanse edilecek, geri kalanı da diğer ülkelerden ve yatırımcılardan sağlanacak. Ancak küresel ekonomik kriz, pandemi ve benzeri olumsuzluklardan dolayı beklenen yatırımlar alınamamış. Proje şu anda hedeflenin gerisinde. The Economist Dergisi’nin 2022 yılında yayınlanan bir raporuna göre yalnızca iki bina inşa edilmiş, proje alanının çoğu çıplak çöl durumunda.

Projelendirmeyi Los Angeles merkezli Morphosis Architects yapmış. Bazı uzmanlara göre görseller çekici ama biraz incelendiğinde baştan savma bir hava olduğu fark ediliyor. Birçok mimar ise projeyi her ne kadar fütüristtik mimarisiyle radikal bir görüntüye sahip olsa da üçüncü sınıf Çin şehirlerindeki lüks alışveriş merkezlerine benzetiyor.

Benim kafama takılan asırlarca meydan kültürüyle yaşamış ve bu kültürün kazanımlarıyla evrimleşmiş insanın bu düz şehre nasıl uyum sağlayacağı. 1969’da İtalya’daki radikal bir mimarlar topluluğu sürekli yapıda bir şehir planı geliştirmişlerdi. Şehir Arizona Çölü’nü kesen beyaz, ızgaralı bir duvar şeklindeydi ve kendi kendine yetebilecek şekilde tasarlanmıştı. Bu tasarım gerçek bir proje değil modernizmin getirdiği kopukluğun mimari bir hicviydi. Stanley Kubrick’in 2001: Uzay Macerası filmindeki iç mekanlar ve Tarkovski’nin Solaris’indeki esrarengiz uzaylıların yaşadığı yerlere öykülenilmişti. İlginç olan Neom’un yer yer bu projeyle benzerlikler göstermesi. Sanırım projede biraz yol alınmadan konuşmak için erken. Fakat hayal olmasa da yeni bir Babil de olmayacak görüşündeyim. Yazının başlığındaki sorunun cevabına gelirsek, sınavlarda aklı karıştırmak için sona saklanan o şık var ya, işte o: e) Hiçbiri