Kritik Öneme Haiz Emniyet Sistemlerinin Tasarım, Test ve İşletmeye Alma Süreçleri

Bülent Özince
Tasarlanan sistem veya tesis insanlar tarafından kullanılacaksa, kritik öneme haiz kritik sistemlerin tasarımında ve takibinde test ve işletmeye alma süreçlerinde dikkat edilmesi gereken süreçler bulunmaktadır. Söz konusu kritik sistemlerin fonksiyonlarını amaçlanan şekilde yerine getiremedikleri zaman insan hayatını riske atan ve hatta ölümle sonuçlanan durum ortaya çıkmaktadır.
Günümüzde insanların yoğun olarak bulunduğu alışverş merkezleri, eğlence ve kültür tesisleri, eğitim tesisleri ve yeraltı toplu taşıma sistemlerinde kritik önem taşıyan elektromekanik sistemlerin gerekli olduğunda fonksiyonlarını istenen şekilde yerine getirmeleri bu sistemleri tasarlayan ve montajını yapan kişilerin öncelikli gündem maddesi olmalıdır. Kritik öneme sahip emniyet sistemlerini kısaca aşağıda özetlenmiştir;
- Yangın alarm sistemleri
- Duman Tahliye sistemleri
- Acil durum aydınlatma ve yönlendirme sistemleri
- Anons sistemleri
- Acil durum güç besleme
Yukarıda belirtilen sistemler arasındaki interfazların tasarım aşamasında çok dikkatli bir şekilde ele alınması gerekmektedir. İnterfaz gereksinimleri bir dokümanda toplanmalı ve farklı sistem tedarikçileri bu dokümandan haberdar edilmelidir. İnterfaz Gereksinimleri dokümanı mümkün olduğunca seçilen sistem tedarikçileri ile ortak hazırlanmalı.Tasarlanan tesisin mutlaka acil durum senaryoları oluşturulmalı. Oluturulan senaryo ve interfaz gereksinimleri dokümanı birlikte kullanımalı. Montaj esnasında ve montajın bitiminde tasarımcı temsilcisi ile birlikte sistem koordinasyonundan sorumlu mühendisler sistemi ortak olarak kontrol etmeliler ve montaj veya baka sebelerden dolayı interfaz sıkıntısı oluşuyor ise tasarımcı temsilcisinin kati onayı alınmalıdır. Test ve işletmeye alma sürecinde kesinlikle bir önceden belirlenmiş program ve senaryolara uyulması gerekmektedir. Uygun test prosedürü olmadan yaılan hiç bir testin ehemmiyeti bulunmamaktadır. Testlerin geçti/kaldı kriterleri de çok net bir şekilde test prosedüründe belirtilmeli ve uluslararsı normalara atıf bulunmalıdır.
Artık gelişmiş ülkelerde ve uluslararası projelerde, kritik öeneme haiz emniyet sistemlerinin test ve işletmeye alma süreçleri bağımsızı emniyet değerlendirme kuruluşları tarafından spot kontroller ya da tabiri caiz se rastgele seçilmiş noktalarda yapılan kontroller ile yapılmaktadır. Bunun avantajı 3. bir gözün sistemi farklı bir şekilde taraması ve olası gözden kaçan hususların zamanında tespit edilmesidir.Bağımsız emniyet değerlendirme kuruluşunun raporu doğrultusunda gerekirse aksaklıklar tasarım sürecine geri dönülerek giderilmeye çalışılır. Bu olası en kötü durumdur.Bunun haricinde montajdan kaynaklanan eksiklikler veya eksik test unsurları sistemin tam sertifikalandırılmasının önünde engel teşkil etmektedir.Uluslarası şartnameler ile idare edilen projelerde tüm elektromekanik sistemlerin sistem güvence müdürü tarafından analiz edilip raporlanması istenmektedir. Kritik öneme haiz emniyet sistemlerinin fonkiyonel şartnameleri sistem güvence eksperi tarafından irdelenip, sistem emniyet gereksinimlerini karşılayıp karşılamadığına bakılır.
Yukarıda anlatılanlardan anlaşılacağı üzere , çok fazla dokümantasyon hazırlama gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Ülkemizde kanımca en büyük eksikliklerden bir taneside mühendislik dokümantasyonlarının yeterince iyi hazırlanmamasıdır.

Kritik öneme sahip emniyet sistemleri direk insan hayatı ile ilgili olduğundan bu sistemlerin tasarımdan işletmeye alma sürecine kadar ilgili tüm dokümanların eksiksiz hazırlanması gerekmektedir.