Pasif Yangın Durdurucu Sistemleri Teknik Kılavuz Serisi

Elektrik Tesisatlarında Pasif Yangın Koruma
Bölüm-2


ETP Yangın Yalıtım Çalışma Grubu 

Teknik Yayın No:1
Temmuz 2023

HAZIRLAYANLAR VE KATKI KOYANLAR

Derleyen/Hazırlayan: Çağdaş Ilgaz Şenel
Düzenleyen: Funda Arkadakalmaz

Katkı Sağlayanlar:
Dr. Ceyhun Eren
Levent Ceylan
Mertcan Güler
Sabri Günaydın
Tolga Aycı
Yalçın Tezcan

Bu yayının hazırlanması için verdikleri çok değerli bilgi, eleştiri ve katkılar için tüm katkı sağlayan sektör profesyonellerine ETP adına şükranlarımızı sunarız.






5. PASİF YANGIN DURDURUCU UYGULAMALARI

a) Yanıcı Olmayan Geçişlerin Yalıtımı

Metal ve bakır borular, elektrik tavaları ve yanıcı yalıtımı olmayan hava kanalları yanıcı olmayan geçişler grubuna girerler. Bu geçişlerin pasif yangın durdurucu yalıtımında genellikle akrilik mastikler ve ablatif boyalar kullanılırlar. Geçiş boşluğu onay belgesindeki limitlere uyması durumunda akrilik mastikler uygun derinlikte kullanılarak bütünlük (E) değerini sağlarlar. Geçiş boşluklarının mastik onay belgesinin izin verdiği ölçülerden büyük olması durumunda ise ilgili boşluk yüksek yoğunluklu taş yünü ile kapatılır ve taş yünü ablatif boyalar ile boyanır.

Bu geçişlerin ısı iletim değerleri yüksek olduğundan yalnız geçiş kesitinde uygulanan pasif yangın durdurucu ürünler yüksek ısı yalıtımı (I) değeri sağlayamazlar. Yüksek ısı yalıtımı değeri sağlanması için taş yünü ve benzeri ek yalıtım ürünleri kullanılmalıdır.
 

b) Yanıcı Geçişlerin Yalıtımı

Yanıcı borular, yanıcı yalıtımlı metal borular ve yanıcı yalıtımlı hava kanalları bu gruba girerler. Bu geçişler yangın esnasında yanarak ve eriyerek geçiş üzerinde boşluklar yaratırlar. Bu boşlukların kapatılması için mutlaka intümesan yangın durdurucu ürünler kullanılmalıdır. Bu ürünler yandıkları zaman şişerek yanan geçişin oluşturmuş olduğu boşluğu kapatırlar ve alev ile dumanın geçişini engellerler. İntümesan pasif yangın durdurucular; intümesan mastik, intümesan sargı, intümesan kelepçe, intümesan köpük ve benzeri ürünler olabilir.

İntümesan mastik kullanımında önemli olan mutlaka yeterli miktarda intümesan malzemenin kullanılmasıdır. Bunun için ilgili ürünün onay belgesindeki değerlere mutlaka uyulmalıdır. İntümesan mastik için derinlik ve geçiş boşluğu değerleri detayın çalışabilirliği açısından büyük önem arz ederken, intümesan sargı kullanılması durumunda ise boru çapına göre uygun tur sayısında sargı kullanılması mutlaka gereklidir.

c) Geniş Açıklıklar

Yangın duvarını kesen geçişler kendilerine has boşluklarından geçmekle beraber bazı durumlarda büyük açıklıklardan çoklu geçişler yapılabilir. Bu durumda öncelikle büyük açıklık boyalı taş yünü panel, harç, blok ya da yastık uygulaması ile kapatılabilir.
Düşey şaftlarda ise ayak basabilecek ve mukavemet aranan durumlarda mutlaka yapısal olarak önlem alınmalı ve harç ile yalıtılmalıdır. Kapalı şaftlarda ise panel ve yastık çözümleri uygulanabilir.
 

 

d) Doğrusal Derzler
Projede kapatılması gereken kısımlar yalnız tesisat geçişleri ile sınırlı değildir. Duvar üst bitişleri, temel dilatasyonları, giydirme cephe dilatasyonu ve kompozit döşeme-duvar birleşimleri gibi lineer derzlerin de yalıtılması pasif yangın korumada kilit önem taşır.

Duvar üst bitişleri gaz beton, alçı panel ya da benzeri yangın dayanımlı duvar ile tavan döşemesi arasında kalan açıklıktır. Genellikle akrilik mastik ile yalıtılırlar. Mastik kullanımında genişliğe bağlı olarak değişim gösteren mastik derinliğine dikkat edilmesi önemlidir. Onay belgesine göre uygulama tesisat geçişlerinin aksine tek taraftan da yapılabilir. Mastik ürününe alternatif olarak duvar üstü köpük uygulaması da tercih edilebilir.

 

Cephe ve temel dilatasyonlarında ise detayın hareket kabiliyeti önem kazanır. Bu nedenle orta yoğunluklu taş yünleri boşluğa sıkıştırılır ve üzeri yangın durdurucu elastomerik boyalar ile kaplanır.

e) Diğer Uygulamalar

Beton döküm esnasında yerinde bırakma yangın durdurucu ürününün kalıp içerisinde bırakılması ya da duvar üzerinde manşon kullanılarak kablo hatlarının bu manşon içinden geçirilmesi de alternatif pasif yangın durdurucu yöntemlerdendir.

Binanın aktif hale gelmesinden sonra da kablo değişikliği olabilecek noktalarda geçici yastık uygulaması kullanılır. Proje esnasında intümesan yastıklar ile geçiş tamamen kapanır. Geçiş üzerinde değişikliği yapılacağı durum da yastıklardan bir kısmı çıkartılır ve ilgili değişiklik gerçekleştikten sonra tekrar yerine konur ve tam geçirimsizlik sağlanır.

Erişimin ve uygulama yapmanın sınırlı olduğu alanlarda uygulandıktan sonra zamanla hava ile şişen ve açıklıkları kapatan intümesan köpük uygulaması alternatif olabilir.

ETA Giriş Bilgileri:

▪ Ürünün teknik açıklaması

▪ Geçerli Avrupa Değerlendirme Belgesine göre ürünün amaçlanan kullanımlarının belirtilmesi

▪ Ürünün performansı ve değerlendirilmesi için kullanılan yöntemlere referanslar
o Yangına karşı reaksiyon
o Yangına karşı dayanım
o Hava geçirgenliği
o Ses geçirgenliği
o Durabilite

▪ Uygulanan Performans Sisteminin Tutarlılığının Hukuki Dayanak Açısından Değerlendirilmesi ve Doğrulanması

ETA Detay Sayfası Bilgileri:

ETA her biri ayrı test edilmiş olan detay sayfalarında, yalnızca kullanılan sistemin detaylarından ve sistem detayının test sonucunda kaç dakikalık yangın dayanımına sahip olduğunu gösterir.

En üst kısımda detayın duvar ya da döşeme üzerinde olduğunu belirtilir. Eğer detay duvarda ise duvarın esnek (örn. alçı panel duvar) ya da rijit (örn. gaz beton duvar) tipte olduğu ve de kalınlığı mutlaka belirtilir. Bu duvar tiplerinin tam tanımları aynı ETA belgesinin “Geçerli Avrupa Değerlendirme Belgesine göre ürünün amaçlanan kullanımlarının belirtilmesi” bölümünde yer almaktadır.

C.1.1 Flexible and Rigid wall constructions according to 1.2.1 with wall thickness of min. 120 mm
C.4.1 Rigid floor constructions according to 1.2.1 with floor thickness of minimum 150 mm

Ardından ürünün ismi ve kullanıldığı detay belirtilir. Örneğin Plastik Borular, Elektrik tavaları:

C.2.1.1 Penetration seal with …. Intumescent Graphite Mastic – Plastic Pipes
C.2.2.1 Penetration seal with …. Intumescent Graphite Mastic – Insulated Metallic Pipes

Üst başlıkların altında detay çizimi gösterilir ve ek bilgiler çizimin üzerinde yer alır.

Detay sayfasının son kısmında ise sınıflandırma değeri bulunur.

▪ Geçiş Spesifikasyonu: Geçişin tipi (Metal, PVC vb.), Geçiş ölçüleri (Boru çapı, Boru et kalınlığı, tava boyutları)

▪ Pasif Yangın Durdurucunun Uygulama Ölçüleri: Uygulama derinliği, Uygulama genişliği, Uygulamanın tarafı)

▪ Destek malzemesi: Eğer gerekli ise yangın durdurucunun arkasında yerleştirilecek destek malzemesinin tipi ve ölçüleri

▪ Sınıflandırma: E (Bütünlük) ve EI (Bütünlük ve Dayanım) cinsinden detayın yangına kaç dakika dayanacağı. Örneğin, EI 120 dayanıma sahip olan detay 120 dakika boyunca alevin, dumanın ve ısının geçişini önleyecektir.

 

6. ELEKTRİK TESİSATLARINDA YANGIN YALITIMI

a) Kablo Geçişlerine Yönelik Gereklilikler

Elektrik hatları ve borular, kompartman oluşturan duvarın ve tavanların arasından, sadece bundan dolayı yangının ve dumanın diğer bölümlere geçmeyeceğinden emin olunduğunda geçirilmelidir. Pasif yangın durdurucu sistemleri, tesisatları geçirmek için gerekli tavan ve duvar geçitlerini yangına ve dumana karşı güvenilir bir şekilde izole etmektedir.

Yangın durdurucular ile bağlantılı olarak kablo geçiş yerleri için aşağıda belirtilen gereklilikler geçerlidir:

▪ Yangının ve dumanın geçişi önlenmelidir.

▪ Bölümün kapalı olması (yalıtılmış olması) sağlanmalıdır.

▪ Kabloların, hatların, boruların, kablo taşıma sistemlerinin yüzeyi ve pasif yangın durdurucu sistemin yüzeyi müsaade edilmeyen düzeyde ısınmamalıdır.

b) Aralık Düzenlemeleri

Yangına dayanıklı bileşenlerden yalnızca tek tek kablolar veya küçük kablo demetleri geçiyorsa, bunlar uygun boşluklarla ayrı deliklerden geçirilebilir. Münferit delikler, uygun yangın durdurucu ürünlerle yalıtılmalıdır. Bunu yaparken, kabloların en büyük çapı, daha küçük çaplı kablolara olan mesafeyi tanımlar. Aşağıdaki resimde prensip yerleşim görülebilir:

 

c) Doluluk Oranı

Klasik yalıtım, %60 atama kuralına göre oluşturulur. Bu, tesisatların geçtiği bileşen açıklığından, alanın maksimum %60'ının kablolar, destek sistemleri, borular vb. ile tahsis edilebileceği anlamına gelir. Kalan %40'lık alan, yangın durdurucu sistemlerle izole edilmelidir.

Bazı geçişler %100 doldurulabilir. Ancak yalıtım sistemleri bu “doldurma oranına” göre  test edilmiş ve onaylanmış olmalıdır.

d) Duvar Geçişleri ve Uygun Yalıtım Malzemesi Seçimi

Tuğla veya betondan oluşan masif duvar ve tavanlar veya hafif alçıpan bölme duvarları, uygun özelliklere sahip yangın durdurucu önlemleri alınmasını gerektirmektedir. Bu duvarlardan geçecek tesisatlar, kablolardan ve kablo taşıma sistemlerinden, yanabilir ve yanmaz borulardan veya her ikisinin kombinasyonundan oluşabilir. Buna ilişkin gereklilikler genelde, örneğin toz ve elyaf içermeyen tesisatlar, herhangi bir tahribata neden olmadan sonradan ilave tesisat döşenebilmesi ve belirli gaz basıncı sızdırmazlıkları ile ilgilidir. Tipik yalıtım sistemleri şunlardan oluşur: Harç, kaplamalı mineral elyaf plakalar, yastıklar, yangın koruma köpüğü, bloklar, tek bileşenli bileşikler, köpükler ve bağlantı parçaları, kutular, silikonlar ve özel kauçuk modüller.
 

7. YANGIN KAÇIŞ KORİDORLARINDA YANGIN YALITIMI

Binalarda, normal durumlarda sadece yatay ve dikey yönde binaya girişe izin veren değil, aynı zamanda yangında kurtarma seçeneği de sunan güzergahlar olmalıdır. Bu nedenle, bina tipi ve yüksekliğine bağlı olarak yönetmeliğe uygun olarak kaçış holleri ve yangın merdivenleri yapılması gereklidir. Bunlar şunları içerir:

▪ Yangın merdivenleri (dikey erişim)

▪ Merdiven boşlukları ve dışarı (açık alana) çıkışlar arasındaki odaların / geçişlerin bağlanması

▪ Yangın koridorları (yatay erişim)

Bir yangın olması durumunda, bu yolların binayı herhangi bir risk olmadan terk etmek için kullanılabileceğine dair bir garanti olmalıdır. Tahliyeye ek olarak, kaçış ve kurtarma yolları da yerel itfaiye ekiplerine bir müdahale noktası olarak yardımcı olur.

Prensip olarak, kaçış ve kurtarma yolları; yangından arındırılmış alanları temsil eder, yani bir yangının yayılmasını önlemek için tesisler yanıcı olmayan veya alev geciktirici malzemelerden oluşur. Çevredeki bileşenlerin yangına dayanıklılık süresi en az 30 dakikadır (alev geciktirici). Yangın merdiveni (dikey) ile açık havaya çıkış ve/veya yangın merdiveninden yangın kaçış tüneli (yatay) arasındaki merdivenler ve girişler, 90 dakika yangına dayanıklı olacak şekilde tasarlanmalıdır.

 

Acil çıkış ve kurtarma yollarında temel bir kural olarak, tesisat ilave yangın yüküne neden olmamalıdır. Bu talep, aşağıda belirtilen ve binaya uyan özelliklere sahip bir tesisat türü seçilerek karşılanmalıdır:

▪ Tesisatın sıva altına döşenmesi

▪ Yanmaz özellikte malzemelerin kullanılması

▪ Tesisatın yangından korumalı asma tavan içine kurulumu

▪ Tesisatın döşeme altına kurulumu

▪ Tesisatın yangından korumalı kanal sistemlerine döşenmesi

Acil çıkış ve kurtarma yollarına monte edilen tesisatlardan kaynaklanan yangın yüklerine müsaade edilmemelidir. Yangın kaçış ve kurtarma yollarında Yangın Yükü = 0 kWh/m2 olmalıdır.

Koridorların birçoğunda, farklı sistemlere ait tesisatlar bir araya gelmektedir: elektrik tesisatı, sıhhi tesisat, havalandırma ve klima sistemi. Fakat elektrik tesisatları için özel bir durum söz konusudur. Çünkü elektrik, örneğin kablo izolasyonların, boruların yalıtım katmanları gibi yanabilir malzemeleri tutuşturabilmektedir. Doğru kablo kesiti, doğru sigortalar seçilerek ve döşeme işleminde hasar görmemiş doğru kablolar kullanılarak düzgün şekilde kurulan bir elektrik tesisatı, normalde hiçbir tehlikeye neden olmaz. Yangın çıkma tehlikesi, ancak, yanlış şekilde  döşenmeleri ve yanlış şekilde boyutlandırılmaları nedeniyle kablolar ve hatlar çok fazla ısındığında veya bunların izolasyonları hasar gördüğünde söz konusudur.

Kaçış ve kurtarma yollarında aşağıdaki kablo tesisatlarına izin verilir:

▪ Bağımsız, yine yan yana dizilmiş, tamamen gizlenmiş

▪ 15 cm sıva kaplamalı veya 15 mm kalınlığında yanmaz plakalı kapaklı, frezeli yarıklı katı bileşenlerde

▪ Hafif hizmet bölmelerinde, ancak yalnızca bu bileşene monte edilmiş tüketicilerin beslenmesi için

Yangın kaçış koridorlarında her zaman tuğla duvar kullanılmaz. Sıklıkla, ayrık tasarımlı hafif bölmeler, kaçış ve kurtarma yollarına kurulur. Duvarlar, her iki tarafı 12,5 mm kalınlığında alçı levha ile kapatılan metal profillerden yapılmıştır. Ara boşluğun mineral yün ile doldurulması bir yangından korunma veya gürültüden korunma gerekliliği olabilir.

Metal profillerdeki girintiler kabloları yönlendirmek için kullanılır. Hafif bölmelere anahtarlar veya prizler takılırsa, alçıpan duvar kasaları kullanılır. Alçıpan duvar kasaları özel önlem alınmadan tek taraflı kullanılabilir. Bu uygulama için test edildiği kanıtlanmış özel yangın koruma boşluklu duvar prizleri gereklidir. Alternatif olarak yangın durdurucu macun (putty pad) uygulaması yapılmalıdır.
 

 

8. KABLO GEÇİŞLERİNDE ÖZEL İHTİYAÇLAR

Bazı durumlarda, yalnızca “Yangına Dayanıklılık Derecelendirmesi” sağlamaktan çok daha fazla yeteneğe sahip bir yangın durdurucu sistemi gerekli olabilir. Su, nem, gaz ve haşare gibi zararlı ortam koşullarından koruyan ve gerekli durumlarda belirli bir patlama basıncına kadar dayanabilen pasif yangın durdurucu sistemlerle büyük çaplı yüksek gerilim kablolarını ayrı ayrı koruyan ve yangına karşı bariyer oluşturan sistemlere “Modüler Kablo Geçiş Sistemleri” denir.

9. PASİF YANGIN DURDURUCU SİSTEMLER KABUL & KONTROL LİSTESİ

1- Yangın zone planı (kompartımanlama planı) mevcut mu?

a. Var ise uygulama kontrolü sırasında kontrol edilen yer bu plan üzerinde işaretlenmeli.
b. Yok ise tasarımcıdan bu plan hazırlanması istenmeli

2- Kullanılcak ürünler listelenmeli ve ürünlerin aşağıdaki dökümanları istenmelidir.

a. Teknik bilgi föyü
b. Detay çizimleri
c. ETA (Avrupa Teknik Onay) Belgesi
d. Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS)
e. Var ise ek performans değerlendirme belgeleri

3- Ana malzeme özelliklerini değerlendirilmesi

a. Ana malzeme tipi nedir? Beton, alçıpan, tuğla vb.
b. Ana malzeme kalınlığı nedir?
c. Ana malzemedeki boşluk boyutları nedir?

4- Geçiş detaylarını değerlendirilmesi

a. Geçiş yapan malzeme nedir? Yanıcı boru, Metalik boru, havalandırma kanalı, izolasyonlu boru vb.
b. Geçiş yapan malzemeler arası mesafe nedir?

5- Yangına dayanım gerekliliğinin belirlenmesi E-90, EI-120, EI-240 vb.

6- Çözümün yönetmelik ve onay dökümanlarına uygunluğunun belirlenmesi

a. Onay dökümanları
b. Ürünlere ait tüm dökümanlar
c. Sahada yapılacak uygulama etiketlemesi

7- Mekanik tesisat geçişlerinde dikkat edilecek detaylar

a. Malzeme PVC, PE, çelik, bakır, sac vb.
b. İzolasyon Armaflex, taşyünü, maden yünü vb.
c. Boyutlar Boru çapı, kanal boyutları

8- Elektrik tesisat geçişlerinde dikkat edilecek detaylar

a. Konfigürasyonlar Tekli kablo, kablo tavası, kablo demeti, kablo kanalı, çoklu geçiş vb.
b. Kablo Doluluk Oranı

9- Mekanik & Elektrik çoklu geçişlerde dikkat edilecek detaylar

a. Çözüm karışık penetrasyonlar için onaylı mı?
b. Temel malzeme özellikleri dikkate alındı mı?
c. Servis mesafeleri dikkate alındı mı?
d. Kablo penetrasyon özellikleri dikkate alındı mı?
e. Boru penetrasyonları dikkate alındı mı?

10- Mimari & İnşaai derzlerde dikkat edilecek detaylar

a. Derz genişliği
b. Hareket gereksinimleri

11- Sistemin ek özelliklerinin belirlenmesi

a. Akustik
b. Isı yalıtımı
c. Hareket kabiliyeti
d. Su yalıtımı
e. Patlama direnci
f. Rutubet ve küf

Sorumluluk Reddi

Bu el kitabında verilen tüm bilgiler, bu el kitabında açıklanan testlere, ilkelere, formüllere, standartlara ve onaylara dayanmaktadır ve yayın tarihi (Temmuz 2023) itibarıyla geçerlidir. Tam değerlendirme ve nihai seçim, sırasıyla proje uzmanının veya alıcının sorumluluğundadır. Bu bilgiler yalnızca genel bir kılavuz niteliğinde olduğundan, ETP bu el kitabının kullanımınından doğabilecek sonuçlar için hiçbir sorumluluk kabul etmez.