3 Şubat 2024 Tarihinde Yürürlüğe Girecek
Elektrik İletim ve İletişim Tesisleri Deprem Yönetmeliği
Değişiklik Önerileri


ETP Deprem Güvenliği Çalışma Grubu 
Dr. Ceyhun Eren, Sabri Günaydın

 

Bildiğiniz gibi  depremler  ülkemizin  kaçınılmaz gerçeğidir. Depreme karşı hazırlıklı olmak amacıyla alınacak olan önlemlerin odağında insan güvenliği başta gelmektedir. Bununla beraber bir deprem sonrasında yaşanacak öncelikle acil durum faaliyetlerinin, sonrasında da yaşamın ve ekonominin sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için teknik altyapıyı oluşturan tesislerin ve tesisatlarının işletme sürekliliğinin korunması gerekmektedir.

Ülke topraklarımızın yüzde 92'si deprem kuşağındadır ve bunun da yüzde 66'lık bölümü deprem riski yüksek illerimizdir. Dolayısıyla deprem tehlikesi sadece nüfusu 1 milyonun üzerinde olan 11 büyük ilimizi tehdit etmekle kalmıyor, bu bölgeler aynı zamanda ülke nüfusumuzun yüzde 70'ini ve kurulu büyük sanayi tesis potansiyelimizin de yüzde 75'ini barındırmaktadır.

Elektrik İletim Sistemleri, Dağıtım Sistemleri, Alçak Gerilim Tesisatları ve İletişim sistemlerinin deprem güvenliği ile ilgili önlemlerin alınması ülkemiz deprem gerçeği doğrultusunda olağanüstü önemlidir.

Ulaştırma ve Alt Yapı Bakanlığımız Sanat Yapıları Dairesi Başkanlığın Karayolları Genel Müdürlüğü’nce hazırlanan ülkemiz için çok önemli “Elektrik İletim Sistemleri ve İletişim Sistemleri Deprem Yönetmeliği” taslağı çalışmaları sonuçlandırılarak, Enerji ve Tabii Kaynaklar  Bakanlığımız  tarafından 03.02.2021  Tarihli 31384 sayılı Resmi Gazete' de yayınlanmıştır. Devreye girmesi için 3 yıl süre tanınan Elektrik İletim  ve İletişim sistemleri Deprem Yönetmeliği güncel EN, IEC standartları doğrultusunda güncellenerek ve gereken değişiklikler yapılarak vakit kaybetmeksizin  yayınlanması amacıyla “ETP Deprem Güvenliği Çalışma Grubu”  olarak görüşlerimiz yönetmeliğin taslak aşamasında ve de yayını sonrasında ilgili bakanlıklara bildirilmişti.

3 Şubat 2024 tarihinde yürürlüğe girecek Elektrik İletim ve İletişim Tesisleri Deprem Yönetmeliği ile ilgili ETP Deprem Güvenliği Çalışma Grubu’muzun değişiklik önerileri güncel standartlar doğrultusunda aşağıdadır.


a)  Bu yönetmelik sadece  iletim sistemleri kapsamında  olan  trafo merkezlerindeki    elektriksel cihazları değil dağıtım sistemlerini de kapsamalıdır. Deprem yönetmeliği kapsamında iletim ve dağıtım sistemleri trafo merkezlerinde bulunan 1k V ‘a kadar alçak gerilim dağıtım tesisatı da bulunmamaktadır. İletim, dağıtım tesis ve sistemlerindeki trafo merkezlerinde bulunan  1k V ‘a kadar  alçak gerilim dağıtım tesisatı da  bu kapsamda  ele alınmalıdır. (Ç.Ş.İ.D. Bakanlığımız Yüksek Fen Kurulumuz ile birlikte gerçekleştirdiğimiz çalışmalar kapsamında  “Yapılarda Elektrik Tesisatlarında Deprem Güvenliği Genel Teknik Şartnamesi “  olarak yeni bir şartnamenin güncel teknolojik gelişmeler ve  güncel EN, IEC  standartlar doğrultusunda  yayımlanması amacıyla şartname taslağı oluşturulmuş ve Bakanlığımız Yüksek Fen Kurulunca   yapılan düzenlemeler sonrasında taslak ile ilgili sektörel görüşlerde alınmıştır. Yapılardaki alçak gerilim tesisatlarını da içeren çalışmanın olabiliyorsa yönetmelik olarak düzenlenmesini “Yapılarda Elektrik Tesisatlarında Deprem Güvenliği Yönetmeliği “  olarak düzenlenerek yayınlanmasını öneriyoruz. )


b)    Bu konularda  IEC , EN /EN IEC , ETSI EN , standartları olduğu için Amerikan IEEE, ÇİN ve JAPON Standartlarının belirtilmesi ve atıf edilmesi  bir çok yönden uygun  değildir. IEC , EN , ETSI EN standardları olduğu sürece bu standartlar atıf  edilerek yönetmelik düzenlenmelidir. Türkiye olarak Avrupa Birliği EN/EN IEC , HD standartlarını, IEC standartlarını karşılıklı olarak kabul ettiğimizi ve tüm standartlarımızı en azından bu standartlara paralel olarak yayınladığımızı belirtmek isteriz.

Madde A.1.2 İlgili paragraf düzeltme önerimiz aşağıdadır.

Daha önce başka   aşağıdaki  standartlar ya da yönetmelikler kapsamında (IEEE 693, IEC, GB 50260, JEAG 5003, vb.)   , ilgili  standartlar doğrultusunda   akreditasyonu olan  bir laboratuvardan yeterlilik almış bir elektriksel cihazın  bu Yönetmelik kapsamındaki tüm ölçütleri sağlıyorsa yeterlik düzeyinin bir kez daha irdelenmesi gerekmez.


b.1) IEC, EN Standartları

b.1.1)   EN IEC 62271-207:2023, IEC 62271-207:2023 
Yüksek gerilim anahtarlama düzeni ve kontrol düzeni - Bölüm 207: 52 kV üzerindeki beyan gerilimler için gaz yalıtımlı anahtarlama düzeni donanımlarının sismik nitelendirilmesi
 
b.1.2) IEC TR 62271-300: 2006
Yüksek Gerilim Alternatif Akım Devre Kesicileri: Yüksek Gerilim Alternatif Akım Devre Kesicilerinin Sismik Kalitesi İçin Kılavuzu 
 
b.1.3) IEC/TS 61463: 2016
İzolatörler  - Sismik sınıflandırma

b.1.4) EN 60255-21-3:1995, IEC 60255-21-3: 1993
 Elektrik Röleleri- Bölüm 21: Ölçme Röleleri ve Koruyucu Donanımlar Üzerine Titreşim, Mekanik Darbe, Çarpma ve Sismik Deneyler- Kısım 3: Sismik Deneyler

b.1.5) IEC TS 62271-210: 2013
 Yüksek gerilim anahtarlama düzeni ve kontrol düzeni - Bölüm 207: 1kv üzerinde ve en yüksek 52 kv'a kadar olan beyan gerilimleri için metal mahfazalı ve katı yalıtım mahfazalı a.a. metal mahfazalı anahtarlama düzeni ve kontrol düzenleri sismik yeterliliği

b.1.6 ) EN IEC 60068-3-3:2019+AC:2021, IEC 60068-3-3:2019
Çevre Şartlarına Dayanıklılık Deney-Bölüm 3: Kılavuz, Cihazlar İçin Sismik Deney Metotları

b.1.7 ) EN 61587-2:2011, IEC 61587-2:2011
Elektronik Donanım İçin Mekanik Yapılar- IEC 60917 ve IEC 60297 Standartları İçin Deneyler- Bölüm 2: Kabinler ve Raflar İçin Sismik Deneyler

b.1.8) EN 61587-5:2014, IEC 61587-5:2013
Elektronik Donanım İçin Mekanik Yapılar- IEC 60917 ve IEC 60297 Standartları İçin Deneyler- Bölüm 5: Şaseler, Alt Raflar ve Üniteleri İçin Sismik Deneyler

b.1.9) IEC/IEEE 60980-344:2020
Nükleer üretim istasyonları için güvenlik sistemlerinin elektrikli cihazlarının sismik sınıflandırılması için öngörülen yöntemler

b.1.10)EN IEC 60721-2-6:2023, IEC 60721-2-6:2022
Çevresel koşullarının sınıflandırılması - Bölüm 2-6: Doğada görülen çevre koşulları - Deprem titreşimi ve şok


b.1.11) EN IEC 60721-3-3:2019, IEC 60721-3-3:2019
Çevresel parametre gruplarının ve şiddetlerinin sınıflandırılması - Hava koşullarından korunan yerlerde sabit kullanım

b.1.12) EN 60076-1:2011, IEC 60076-1:2011+AMD1:2018
Güç transformatörleri-Genel

b.1.13) EN IEC 60076-11: 2018+AC:2019 , IEC 60076-11:2018
 Güç transformatörleri - Bölüm 11: Kuru tip transformatörler”

b.1.14)  ETSI EN 300 019-1-3 V2.4.1 (2014-04)
Çevre Mühendisliği (EE); Telekomünikasyon donanımı  için çevresel koşullar ve çevresel testler; Bölüm 1-3: Çevresel koşulların sınıflandırılması; Hava koşullarına karşı korumalı yerlerde sabit kullanım

b.1.15) ETSI EN 300 019-2-3 V2.5.1 (2020-10)
Çevre Mühendisliği (EE); Telekomünikasyon donanımı  için çevresel koşullar ve çevresel testler; Bölüm 2-3: Çevresel testlerin özellikleri; Hava koşullarına karşı korumalı yerlerde sabit kullanım

c)      Yönetmelik Made A.3.2 ‘de  “Ankraj tasarımı cihazın kütle merkezine yatay yönde ağırlığın %20’si, düşey yönde ağırlığın %16’sı uygulanarak TS-500’e göre yapılacaktır. “ denilmiştir. Ancak TS 500  “Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları “ ile ilgili bir standarttır.

 Oluşacak yüklerin tasarımı 1 Ocak 2019 tarihinde  yürürlüğe giren “Deprem bölgelerinde yapılacak yapılar hakkında yönetmelik 6. Bölüm “Deprem Etkisi Altında Yapısal Olmayan Bina Elemanlarının Tasarım Esasları” ‘na göre yapılmalıdır. (Bu yönetmelik çok gelişmiş, güncel olduğu ve yasal olarak ta yürürlükte olduğu için ) Ancak bu sadece oluşacak yükleri bulmamızı sağlar. Ankraj tasarımının TS EN 1992-4 standardına göre yapılması gerekmektedir. (TS EN 1992-4 03.02.2020 tarihinde yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.)

Ayrıca ilgili maddede EN IEC 60068-3-3  standardı doğrultusunda  sismik  deneyleri gerçekleştirilen donanımın (cihazların) , sismik deney deki montaj/ankrajın uygulamada da  değiştirilmeksizin aynı şekilde yapılması gerekliliği vurgulanmalıdır.

d)Deneysel Yöntemler için deneylerin yapılacağı laboratuvarın ilgili standartlar doğrultusunda akredite olması gerekliliğinin yönetmelikte belirtilmesi gerekir.

e)    Yönetmelik  taslağında “A.4 Yeterlilik düzeylerini belirlemek için hem deneysel yöntemler (Madde A.4.1), hem de hesap yöntemleri (Madde A.4.2) kullanılacaktır. Deneysel yöntemler sadece kritik öneme haiz donanım için uygulanmaktadır.” Denilmiştir.

Bu madde çok önemli olup kritik öneme sahip donanımın açıklanması gerekir. Cihazların tümü kritiktir ve yapılabilecek tüm cihazlarda deney gerçekleştirilmelidir. Ancak iletim tesislerinde kullanılan büyük güçlü transformatörlere sismik deney uygulanamayacağı göz önüne alınarak buşing ve benzeri donanımın ilgili standartlar doğrultusunda  sismik deneyleri yapılıp, sismik deney yapılamayacak büyüklükte transformatörler için hesap istenebilir.

g)    Madde A.4.1 Deneysel Yöntemler bölümünde  ilgili standartlar ve  EN IEC 60068-3-3 standardı    doğrultusunda  sismik deney açıkça belirtilmelidir.

h)    Yönetmelik taslağı içindeki A4.2 bölümünde  İlgili EN, ETSI  IEC standartları olmayan  test yapılması mümkün  olmayan yapısal olmayan  imalatlar için Sonlu Elemanlar Analizi  ve Modelleme yöntemleri açık ve net tanımlanmalıdır.

i)    A.6 Maddesi  IEEE 693 standardı doğrultusunda düzenlenmiştir. Konu ile ilgili deneyleri de içeren “b”  maddesinde belirttiğimiz EN, IEC standartları doğrultusunda bu bölüm ve ilgili diğer bölümler tekrar düzenlenmelidir.

j)Yönetmelik içinde bir çok madde de 35 k V ve altı donanım(cihazlar)   “Yeterlilik değerlendirme yöntemleri kullanılmasını gerektirmeyen  (doğrudan kabul) ifadesi uygun olmayıp, ne yazık ki gerçekçi değildir. İlgili maddelerde belirtilen 35 k V ve altı donanım(cihazlar) madde b’de belirtilen  EN IEC,  IEC standartları doğrultusunda  sismik deneylerin  yapılacağı belirtilerek bu maddeler düzeltilmelidir. EN, IEC standartları doğrultusunda cihazların deneyleri akredite laboratuvarlarda yapılıp yeterlilikleri belgelenmesi gerekliliği belirtilmelidir.

k)     “Binalarının Tasarımı” ile ilgili bölümlerde  OG Hücreler, Dağıtım Trafoları, Alçak Gerilim Panoları, Alçak Gerilim Tesisatı  vb. cihazların ilgili standartlar doğrultusunda sismik dayanım deneylerinden bahsedilmemiştir. Bu bölümlerde   ilgili donanım(cihazların) “b” maddesinde belirtiğimiz EN, IEC standartları doğrultusunda deneylerinin  akredite laboratuvarlarda yapılıp yeterlilikleri belgelenmesi belirtilmelidir.

l)    Bölüm E- Elektriksel Cihazların Deprem Yeterlilik Raporlarının Onaylanması bölümünde aşağıdaki düzeltmeler yapılmalıdır.

Bu yönetmelik kapsamında trafo sahalarına yerleştirilecek elektriksel cihazların deprem yeterliliklerin belirlenmesini ve kanıtlanmasını kapsayan raporlar, yeterlilik belirleme süreçlerinin tüm aşamalarına vakıf, teorik ve mesleki bilgi ve deneyim sahibi olan;  deprem mühendisliği ve yapı dinamiği konusunda uzman bir inşaat mühendisi, makina mühendisi  ya da elektrik mühendisi tarafından onaylanacaktır.

Deprem yeterlilik raporunu onaylamakla görevlendirilen uzman eğer ilgili cihaz ilk kez deneysel yöntemlerle test ediliyorsa ilgili deney standartları doğrultusunda akredite laboratuvardaki testlere katılacak, testler öncesinde üretici tarafından önerilecek test düzeneğini ve test protokolünü onaylayacaktır.

 

• Akredite bir rapor test numuneleri için hazırlanıyorsa ekstra onay sürecinin tekrar raporun doğruluğu ile ilgili kontroller yapılması da doğru olmayabilir. Bu süreç akreditasyon süreçlerinde kullanılacak parametrelerin seçiminde yapılabilir. Test raporunun başka bir uzman tarafından tekrar onaylanması akredite laboratuvar’ın bağımsızlık, tarafsızlık ve doğruluk ilkesine uyumsuzluğu olabilir. Bu denetim süreci sonlu elemanlar yöntemi için ise kullanılabilir. Aşağıdaki cümlede anlatılmak istenen farklı bir konu ise biraz daha açıklayıcı bilgilendirme, düzenleme yapılmalıdır.

Bu yönetmelik uyarınca bir elektriksel cihazın deprem yeterlilik düzeyinin belirlenmesi amacıyla üretici tarafından gerçekleştirilen deneyler ve/veya hesaplar bir rapor halinde ilgili kuruluşa teslim edilecektir. Teslim edilen raporlar görevlendirilen uzman tarafından değerlendirilecek, değerlendirme sonucunda uzman tarafından bir “Deprem Yeterliliği Değerlendirme Raporu” hazırlanarak ilgili kuruluşa sunulacaktır.

m)  Yönetmeliğin taslak aşamasında   “bu yönetmeliğin konuları Enerji Bakanlığını ilgilendirdiği için kesinlikle Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından düzenlenerek yayınlanmasını önemle öneriyoruz” görüşümüzü Karayolları Genel Müdürlüğü’ne göndermiştik.

Üzülerek belirtmek isteriz ki yönetmelik yayınlandığında yukarıdaki ETP  görüşlerimizden sadece en son madde “m”’nin  dikkate alındığı  ve yönetmeliğin   Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığımız tarafından yayınlandığı görülmüştür.   


Yönetmeliğimizin Ülkemiz Deprem Gerçeği " doğrultusunda ülke güvenliği,  can, mal ve yangın güvenliği açısından EN, IEC standartlar doğrultusunda düzenlenmesi ve acilen yürürlüğe sokulması olağanüstü önemlidir. 

 ETP Deprem Güvenliği Çalışma grubu olarak  "Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığımızca" yayınlanan yönetmelikle ilgili güncel standartlar ve deneyimlerimiz doğrultusunda önerilerimizin gereğinin yönetmelik yürürlüğe girmeden önce yapılmasını bakanlığımıza önemle arz ederiz.