Yapılarda Sesli Alarm Sistemleri
(TSE CEN/TS 54-32) 
Bölüm-4
" CEN/TS 54-32 doğrultusunda Sesli Alarm Sistemlerinin
Planlama, Tasarım, Montaj , Devreye Alma , Kullanım ve Bakım Yöntemleri "


Yasin Özel 

[Yayım Tarihi: 25 Nisan 2025]

 

6.13.5 Sesli Alarm Bölgeleri (Voice alarm zones)

Eğer acil durum yönetim planı, farklı acil durum mesajlarının aynı anda binanın farklı gölgelerinde yayınlanmasını istiyor ise, sesli alarm sistemi çeşitli sesli alarm bölgelerine bölümlerine yayın yapabilir yapıda olmalıdır.




Sesli alarm bölgeleri sınırlarının belirlenmesinde aşağıdaki kriterler uygulanmalıdır:

a) Tek bir yangın algılama bölgesi birden fazla sesli alarm bölgesi içermemelidir;

NOT 1 : Tek bir sesli alarm bölgesi içerisinde birkaç yangın algılama bölgesi bulunabilir.
NOT 2 : Genel anons veya müzik yayını gibi acil durum olmayan kullanımlar için sesli alarm bölgesi sınırları ilişkisi aranmaz.


b) Bir sesli alarm bölgesinde yayınlanan mesajların anlaşılabilirlik seviyesi, diğer sesli alarm bölgelerindeki mesaj yayınından veya diğer kaynaklardan yapılan yayınlardan dolayı istenen seviyenin altına düşmemelidir.



Hoparlörlerden gelen ses, sesli alarm sisteminin çalışmasını engellememeli veya olumsuz bir şekilde etkilememelidir. Özellikle, acil durum mikrofonlarının kullanıldığı alanlarda, hoparlörlerin yakınlık ve güç ayarlarının, geri bildirime (feedback) neden olmamasına dikkat edilmelidir.





Hastaneler gibi yüksek seslerden kaynaklanan strese maruz kalmanın önemli olduğu yerlerde, ses basıncı seviyesi ve mesaj içeriği, personele uyarıda bulunurken oluşabilecek travmayı en aza indirecek şekilde düzenlenmelidir. Bu, kodlanmış mesajlar kullanılarak başarılabilir.

** Sesli alarm bölgeleri tek bir kat ile sınırlandırılmalıdır.

** Merdiven boşlukları, ışık kuyuları, asansör şaftları ve autriyumlar gibi dikey yapılar ayrı sesli alarm bölgesi olarak planlanmalıdır.



Her bir sesli alarm bölgesinin maksimum kapsama alanı acil durum yönetim planından belirlenmelidir.

NOTE 3 : Yerel, bölgesel veya ulusal yönetmelikler hoparlör kapsama alanı veya sayısını ve ayrıca iletim devresi sayısını belirliyor olabilir.
 
6.14 Hiyerarşik Aşamalı Sesli Alarm Sistemi (Hierarchical VAS)



Birden fazla VAS'ın hiyerarşik yapıda bağlandığı yerlerde, otomatik ve manuel acil durum kontrollerinin öncelikli özelliğe sahip olarak yapılması gereklidir.

Bu, bir ya da daha fazla sesli anons sistemi ve kontrol merkezlerinin ana kontrol sahibi olduğu ya da kontrollerin önceliklendirilmesi ya da her ikisinin bir kombinasyonu ile belirlenerek başarılabilir.
Hiyerarşik VAS, bir yerleşkenin bir takım alt bölümlere ayrıldığı projelerde sıklıkla kullanılır; Sanayi sitelerinde, hastanelerde, kampüs sitelerinde ve alışveriş merkezlerinde.

Bir yerleşkede birkaç bina varsa, her biri kendi sesli alarm sistemini içerebilir. Bu sistemlerin tümü durum bilgisi (alarm, arıza vb) bir kontrol merkezine göndermelidir.

Kontrol merkezi, sistemin temel taşıdır. Tek bir iletim hattındaki arıza, diğer alt sistemlerin merkeze bilgi göndermesini ve merkez tarafından kontrol edilmesini  engellememelidir. Arıza bildirimi hem merkezde hem de arızanın yaşandığı alt istasyonda izlenmelidir.

Bu tür sistemlerin kurulacağı yerlerde tasarımcının görevleri;

a) Karşılıklı uyumluluğu sağlamak

b) Uygun çalışma yöntemlerini tanımlamak (Reset, susturma, izolasyon vb. prosedürler)

c) Hiyerarşik ağın parçaları arasındaki arayüzleri tanımlamak ve belirtmek

d) Mesaj önceliklerinin nasıl çalışacağını tanımlamak

e) Hangi kontrollerin diğer kontrollere göre hangi zamanlarda veya hangi koşullar altında öncelik taşıdığını tanımlamak

f) Hangi ses kaynaklarının hangi koşullarda veya hangi koşullar altında diğer ses kaynaklarından öncelik taşıdığını tanımlamak


Kullanılan ekipman ve iletim devresi bütünlüğünü sağlamak için, kontrol merkezinde aşağıdaki göstergeleri belirtilmelidir:

a) Sesli alarm durumunda olan herhangi bir alt VAS

b) Alt VAS’ta acil durum mesajının yayınlanmasını engelleyen hata veya devre dışı moduna alınmış olması

c) Sesli alarm durumunun kontrol merkezinde veya etkilenen alt VAS'de görüntülenmesini engelleyebilecek bağlantı hatası

6.15 Dağıtılmış Sesli Alarm Sistemleri (Distributed VAS)



Mimari olarak ilgili projede tek bir merkezden iletim devreleri vasıtası ile dağıtılan merkezi sesli alarm sisteminin aksine;  

Ses, kontrol bilgisi ve hata izleme bilgisi fonksiyonlarını birden fazla VACIE’nin birbiri ile iletişimi sayesinde gerçekleştiren veya birden fazla lokasyonda dağıtılmış VACIE’lerden oluşturulmuş sistemdir.  

6.15.1 Genel

İki VAS arasındaki iletişim hattında oluşabilecek kısa devre veya açık devre oluşmasından sonra 100 saniyeden uzun bir süre için bir sesli alarm çıkış durumunun birden fazla sesli alarm bölgesine etkinleştirilmesini engellememelidir.

VACIE arasındaki acil durum sinyallerini işleme süresinin değişmesi herhangi bir akustiği farklı alanda anlaşılabilirliği olumsuz olarak etkilememelidir.

Dağıtılmış bir VAS'ı bağlamak için Ethernet (veya başka bir üçüncü parti fiziksel katman) kullanıldığında, VAS tasarımcısı aşağıdakileri kapsayan ancak bunlarla sınırlı olmayan tasarım ve güvenilirlik sorumluluğunu almalıdır:

- İletişim devresi koruması, (Madde 7.5);

- Güç kaynakları (bkz. 6.10);

- Ağ yönlendiricilerinin ve şebeke anahtarlarının test edildiğini ve VACIE ile doğru çalışıp çalışmadığını kontrol etme (bkz. EN 54-16).

İletim yolu gecikmesinin herhangi bir akustiği farklı alanda anlaşılabilirliği olumsuz bir şekilde etkilememesi için göz önüne alınmalıdır.


6.15.2 Dağıtılmış VAS’ın yangın alarm veya diğer sistemler ile bağlantısı

Acil durum sinyalinin VACIE'de alınmasından ve acil durum mesajı yayınının başlangıcından veya uygulanabilir ise, herhangi bir programlanmış gecikmenin başlangıcı 3 saniyeyi geçmemelidir.

6.15.3 Dağıtılmış VAS'ın Çalışması
(PRIORITY – ÖNCELİKLİ KONTROLLER)



İki veya daha fazla lokasyonda manuel kontrol varsa, yanlış müdahaleyi önlemek için acil durum yönetim planında işletme prosedürü ve kontrol öncelikleri açıkça tanımlanmalıdır.


7.4 VACIE (Voice Alarm Control and Indicating Equipment) – Sesli Alarm Kontrol ve Gösterge Ekipmanı Montajı





VACIE aşağıdaki koşulların sağlandığı mahallere monte edilmelidir:

- Yalnızca yetkili personelle sınırlı erişim olmalıdır.

- 100 lux ile 500 lux arasındaki ışık yoğunluğu olmalıdır.

- Akustik uyarıları maskelemeyen gürültü seviyesinde olmalıdır.

- Ekipmanın aşırı ısınmasını önlemek için ortam sıcaklığının yeterli kontrolü olmalıdır.

- Çevre koşulları EN 54-16'da verilen sınırlar dahilinde olmalıdır.

- Önemli miktarda toz girişi riski düşük ortam olmalıdır.

- Mekanik hasar riski düşük olmalıdır.

- Yangın riski düşük olmalıdır.

- Ekipmanın ağırlığı için yeterli destek olmalıdır.

- Kapakların ve kapıların açılması için yeterli alan bırakılmalı, ekipmana kolay erişilmelidir.

VACIE aşağıdaki koşulların sağlandığı mahallere monte edilmelidir:

- VACIE, yangın algılamanın zorunlu olduğu mekanlarda kurulduğunda, otomatik duman dedektörü gereklidir.

- VACIE'nin operatör arayüzü, acil durumlarda ekipmanı çalıştırması gereken eğitimli operatörler tarafından kolayca erişilebilir olmalıdır.

- Bir VACIE operatör arabirimi kilitli bir odada bulunuyorsa, oda kapısında en az 50 mm yüksekliğinde harf kullanarak, Türkçe "Sesli Alarm Kontrol Merkezi" veya eşdeğer bir yazı ile işaretlenmiş olmalıdır.

7.4.2 Tehlikeli Ortamlar (Hazardous areas)


Ekipmanın bulunduğu alan tehlikeLi bir ortam ise, potansiyel olarak patlayıcı bir atmosfer olan yerlerde ATEX Direktifinin gereklilikleri izlenmelidir.

7.4.3 Ayrı Konumlar (Separate locations)




VACIE bileşenleri farklı lokasyonlara monte edildiğinde, iletim yollarının bütünlüğü EN 54-16 gerekliliklerine uygun olmalıdır.
Operatör kontrolleri ve mikrofonlar VAS bileşenleri arasındaki iletim yolları yerel, bölgesel veya ulusal VAS düzenlemelerine uygun mekanik hasarlara ve yangına karşı korunmalı olmalıdır.



7.5 Kablo Montajı 

7.5.1 Genel

Kablolar, yerel, bölgesel veya ulusal yönetmeliklere uygun olarak monte edilmelidir. Eğer uygun yönetmelik yok ise bu maddenin önerileri takip edilmelidir.

Gerilim düşümü, akım taşıma kapasitesi, empedans, kapasite, arıza voltajı ve izolasyon direnci gibi tüm kabloların elektriksel özellikleri sisteme uygun olmalıdır. Hoparlör iletim devrelerindeki maksimum gerilim düşümü % 10'u geçmemelidir.

NOT 1 : Bir hoparlör devresinde% 10'luk bir gerilim düşümü ses basıncı seviyesinde yaklaşık 1dB kayba neden olur.
NOT 2 : Uzun kablolar, frekans tepkisini etkileyebilir ve netlikten ödün verilebilir.




Not:İlgili grafik ve bilgi EN 54'te yer almamaktadır, örnektir. 

7.5.1 Genel

Cross-talk çakışması veya elektromanyetik etkileşim  olasılığı olduğunda, fiziksel ayrımı artırmak veya ekranlanmış kablolar   kullanılmalıdır.

Hoparlör kabloları her iletken için en az 0,8 mm çap olmalıdır.  ( = 0.5 mm2 )
Tavsiye edilen kablo tipi : 2 x 1.5 mm2  LIHCH  PH 60

7.5.2 Kablo Yönlendirilmesi (Cable routeing)

Bir VAS için güç veya sinyal taşıyan kablolar, sistem üzerinde olumsuz etkilenmeleri önlemek için kablo güzergahlarına dkkat edilmeli  ve yönlendirilmelidir.

Dikkate alınacak faktörler şunlardır:

a) Doğru çalışmayı engelleyebilecek düzeylerde elektromanyetik girişim.


b) Yangın hasar olasılığı.



c) VAS kabloları ile diğer kablolar arasında kısa devreye neden olabilecek hasar dahil olmak üzere mekanik hasar olasılığı.



d) Diğer sistemlerde bakım çalışmaları nedeniyle hasar oluşması ihtimal


7.5.3 Kablo Montajı

Kablo  montaj istemi yerel, bölgesel veya ulusal bina yönetmeliklerine göre seçilmeli ve kurulmalıdır.

Kablo taşıyıcılar, kapaklı kablo kanaları  ve şaftlar, yeterli desteği korurken, desteklediği VAS kablosuyla aynı sıcaklık ve su uygulamasına dayanmalıdır. Ayrıca  monte edildiği mahale göre mekanik koruma sağlamalıdır. Kabloların montajı, mekanik gerilmelere bağlı hasarın asgari düzeyde olacağı şekilde olmalıdır.



Boru  ve  kablo taşıyıcı (kanalı) boyutları, kabloların içine ve dışına kolay çekilmesine izin verecek şekilde olmalıdır. Erişim, çıkarılabilir veya menteşeli kapaklar vasıtasıyla sağlanmalıdır.


Güvenli  toprak bağlantısı düzenlemeleri yerel, bölgesel veya ulusal yönetmeliklere ve VAS bileşenleri üreticisinin önerilerine uygun olmalıdır.


Kemirgen saldırısı, vandalizm, yıldırım ve kimyasal hasar, örneğin boya, yağ ve ultraviyole ışınlardan kaynaklanan hasarları önlemek için önlemler alınmalıdır.


7.5.4 Yangın yayılmasına karşı alınacak önlemler (Precautions against spread of fire)





Kablolar bir yangın bölmesinin bir duvarından, tabanından veya tavanından geçirilirse, ilgili açıklıklar yangın durdurucular ile bileşenlerin yangın direncini düşürülmeyecek şekilde izole edilmelidir.

 7.5.5 Kablo Bağlantıları  (Cable joints)



Kablolar, mümkün olduğunda EKSİZ olarak monte edilmelidir.

Ekli bağlantı yapılması durumunda, aşağıda açıklandığı gibi bir bağlantı kutuları kullanılmaldır:

a) Tüm bağlantı kutuları, salmastralar, contalar vb. çevre, kablo ve iletken sayısı için uygun olmalı ve kolay erişilebilir yerlere kurulmalıdır.

b) Her kablo yeterli şekilde desteklenmeli ve bağlantı kutusuna ayrı bir kablo rekoru yoluyla girilmelidir;

c) Bağlantı kutuları  en azından kablo sisteminin gerektirdiği    sıcaklık ve IP koruma derecesi  dayanımı olmalıdır.

d) Bağlantı kutuları üzerinde, Türkçe «Yangın/Sesli Alarm» etiketi olmalıdır.

e) Bağlantı kutularının açılması ancak bir alet kullanılarak yapılmalıdır.

f) Bir bağlantı kutusu diğer sistemlerle paylaşılıyorsa, sorumlular bunu yazılı olarak kabul etmeli ve VAS'in doğru çalışmasının tehlikeye girmemesi için yeterli mekanik ve elektriksel önlemler alınmalıdır.


7.5.6 Çok yönlü kablolar (Diversely routed cables)


Bir yangın durumunda bir kabloya hasar veren kaynağın diğer kablolara hasar vermemesi için ve VAS'in arıza riskini azaltmak için farklı devrelerde yönlendirilen kablolar kullanılabilir.

Örneğin farklı şaftlardan yürüyen A / B kablo bağlantısı.

7.5.7 Çevrim yapılmış hoparlör kabloları (Loop wired loudspeaker cables)



Bu standardın önerilerini karşılamak için, hoparlör iletim devreleri çevrim olarak kablolanabilir. Bu durumda, kablonun bir bölümünde kablonun başka bir bölümünü etkileyen kısa devre hatalarını önlemek için izolasyon yöntemleri sağlamak gerekir.

7.5.9 Yangın direnci için kablo sınıflandırması (Cable classifications for fire resistance)

Kablo sistemlerinin bir yangın bölmesinden başka bir yangın bölmesine geçtiği yerel, bölgesel veya ulusal yönetmelikler kapsamında olmadığı sürece, kablolar EN 50200 (PH30) 'e göre en az 30 dakika boyunca ateşe dayanacak şekilde derecelendirilmelidir.


Yangın Yönetmeliği

Madde 83 – Kablolar
 
(1)Bir yangın sırasında çalışır durumda kalması gereken;
a) Yangın kontrol panellerinden, sesli ve ışıklı uyarı cihazlarına, sesli tahliye sistemi amplifikatör ve hoparlörlerine ve acil durum kontrol cihazlarına giden sinyal ve besleme kablolarının yangına karşı en az 60 dakika dayanabilecek özellikte olması şarttır.

Bundan sonraki bölümde " Öngörülü  Hoparlör Tasarım Yönetimi Rehberi, Maksimum Ses Basıncı Seviyesi, Hoparlör Tipleri "  anlatılacaktır.