Yapılarda 
Acil Aydınlatma Tasarım Kılavuzu 
Bölüm-2

Mustafa Gedik
 

 
[Yayım Tarihi: 14 Şubat 2025]

 2023 yılında hazırlayarak yapı sektörümüzle paylaştığımız   " Yapılarda  Acil Aydınlatma Tasarım Kılavuzu ​​​​​"  yayınımızı  Bolu Kartalkaya'da gerçekleşen elim yangın faciası  sonrasında bir kez daha bölüm bölüm  yayınlıyoruz.

Bu acı olayda yaşamını yitiren vatandaşlarımıza Allah'tan rahmet, ailelerine sabır ve başsağlığı, yaralı vatandaşlarımıza acil şifalar diliyoruz.

Yangında kaybettiğimiz  79 yurttaşımız anısına...




Bazı yerler, max. tepki  süresi , minimum aydınlatma şiddeti ve aydınlatma süresi gerektirir.. Aşağıdaki tabloda başlıca konumlar ve yanıt süresi verilmiştir.
 

 

8. ACİL DURUM AYDINLATMA SİSTEMLERİ VE UYGULAMALARI

Acil durum aydınlatma sistemleri, şebeke arızası veya kesintisi durumunda jeneratörden bağımsız, otomatik olarak devreye girerek gerekli düzeyde aydınlatmayı sağlayan sistemlerdir.

Temelde iki tip uygulama bulunmaktadır.

• Kendinden Bataryalı Sistemler (Self-Contained)
• Merkezi Bataryalı Sistemler (Central Battery)

Merkezi bataryalı sistemlerin, birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde acil aydınlatma uygulaması olarak kullanımları uygun olmayıp izin verilmez. Bu bölgelerde acil aydınlatma, kendinden bataryalı acil aydınlatma armatürleri ile sağlanmalıdır.

“Jeneratörler elektrik arızası durumunda normal çalışmayı devam ettirmek için kullanılan yedek enerji kaynakları olup, binadan tahliye amaçlı acil aydınlatma sistemlerinde kullanılmaları uygun değildir. Bazı acil durumlarda jeneratörlerin devrede olması ayrı bir tehlike riski getirebilir.”
 

8.1. Acil kaçış aydınlatması

Acil durumun oluştuğu anlarda, bir binayı veya alanı terk etmekte olan veya terk etmeden önce potansiyel olarak tehlikeli bir işlemi bitirmeye çalışan insanların emniyeti için gerekli olan aydınlatmadır. Bu aydınlatma türünün üç çeşidi bulunur.

a) Kaçış yolu aydınlatması

Acil bir durumda, kaçış yollarını aydınlatarak ilgili alanın güvenlişekilde tahliyesi amacıyla insanların binadan güvenli şekildeçıkışını sağlayan acil aydınlatma türüdür. Kaçış yolu acil durumaydınlatması, bir koridor veya kapalı bir otoparktaki yaya yollarıgibi belirlenmiş güzergâhlar için olabilir. İşaretli veya sınırlandırılmışrota bulunmayan yerlerde açık alan aydınlatması kullanılmalıdır.

Kaçış yolu aydınlatması uygulaması, kaçış yolunun merkez hattı boyunca zemindeki aydınlatma seviyesi en az 1 lux olacak şekilde yapılır. Kaçış yolu güzergâhı, 2 metre genişliğinde bir koridor olarak planlanmakla birlikte, merkez hattının 1 metrelik bandı içinde bu seviye 0,5 lux’ten az olmamalıdır. Acil durum çalışma beyan süresi boyunca bu aydınlatma seviyeleri sağlanmalıdır. En yüksek ve en düşük aydınlatma seviyesine sahip noktalar arasındaki aydınlatma seviyesi oranı 40:1’den daha fazla olamaz. Tahliye amaçlı acil aydınlatma süresi en az 1 saat olarak uygulanmalıdır.

b) Geniş alan aydınlatması

Acil bir durumda, tanımlanmış olan kaçış yollarına ulaşılmasını sağlayan, 60 m2’den büyük bölgeler veya toplanma bölgeleri için öngörülen aydınlatmadır. Diğer bir adı da panik-önleyici aydınlatmadır.

EN 1838 ve EN 60598-2-22 standartlarına göre, 60 m2’den daha büyük alanlar ve toplanma bölgeleri açık alan sınıfına girer. Açık alanlarda, zemindeki aydınlatma şiddeti en az 0,5 lux olmalıdır. Alanın 0,5 metre çevre kenarları bu kapsama dahil değildir. En yüksek ve en düşük aydınlatma seviyesine sahip noktalar arasındaki aydınlatma seviyesi oranı 40:1’den daha fazla olamaz. Tahliye amaçlı acil aydınlatma süresi en az 1 saat olarak uygulanmalıdır.

c) Yüksek riskli çalışma alanı aydınlatması

Acil bir durumda, tehlikeli bir işlem veya durumun oluşabileceği yerlerde bulunan kimselerin güvenliği ve gerektiğinde uygun devreden çıkarma işlemleri için olanak tanıyan aydınlatma türüdür. Yüksek riskli çalışma alanlarının acil durumda aydınlatılmasının amacı; tehlikeli bir makineyi, işlemi veya alanı güvenli hale getirmek olduğundan, diğer acil aydınlatma türlerine göre çok daha yüksek bir ışık seviyesine ihtiyaç duyulur.

Enerji dağıtım, üretim ve endüstriyel süreç kontrol odaları, motor-jeneratör kontrol odaları, hareketli makine, asansör ve elektrik kesildiğinde derhal durmayan bir konveyör gibi yerler, yüksek riskli ve tehlikeli alan sınıfına girer. Tehlike riski yüksek alanlarda acil aydınlatma seviyesi, normal aydınlatma seviyesinin yüzde 10’undan ya da 15 lux’ten az olmamalıdır.

 

 

8.2. Yedek amaçlı aydınlatma

Normal aydınlatma kesintisinden önceki mevcut durumun ve çalışmaların devamı için öngörülen acil aydınlatma türüdür. Bu aydınlatma türü acil durum kaçış senaryolarına dahil değildir.

“Acil durum yönlendirmesi, normal aydınlatmanın kesilmesi hâlinde en az 60 dakika süreyle sağlanmalıdır. Kullanıcı yükü 200’den fazla olan binalarda, acil durum yönlendirmesi çalışma süresinin en az 120 dakika olması gereklidir.”


9. ACİL AYDINLATMA ÜRÜN UYGUNLUĞU VE SERTİFİKASYON
 
Acil durum aydınlatma armatürleri ilgili standartlara  göre tasarlanarak imalatı yapılmalıdır.   Acil aydınlatma ilgili EN 60598-2-22 standartına,  armatürü oluşturan kont­rol donanımının  EN 61347-2-7, EN61347-2-13 , LED modül lerin  EN 62031, EN 61547 standartlarına, bataryaların EN 61951-1 standardına göre tasarlanarak , imalatı ve testleri yapılmış olmalıdır.
 
Bu standartlar, acil durum armatürleri ve ilgili tüm bileşenleri için güvenlik ve performans kriterlerini kapsamasının yanında; kaçış yollarında kullanılan acil durum aydınlatma armatürlerinin yangın geciktirici olması (850°C kızaran tel /kızgın tel testine uygunluk), beyan IP koruma sınıfında ol­duğunun doğrulanması, ürünün beyan lümen çıkış değerlerini yine beyan süre boyunca sağlayabildiği, acil kaçış armatürlerinin sembol ve homojen aydınlatma uygunluğu gibi birçok gerekli özellikleri sağladığını da test eder ve doğrular. 
 
10. ACİL DURUM AYDINLATMA ARMATÜRLERİ
 
Tüm acil aydınlatma ve acil yönlendirme armatürleri, ürün işlevselliği güvenlik standardı EN 60598-2-22 gerekliliklerine uygun olmalıdır. Acil aydınlatma armatürlerinde beyan edilen acil aydınlatma seviyesi değerinin yüzde 50’si 5 saniye içinde, tamamı ise 60 saniye içinde sağlanmalı ve beyan süresi boyunca bu değerin altına düşmemelidir.

10.1. Kaçış yolu ve açık alanlar için acil aydınlatma armatürleri
 
Kaçış yolları ve açık alanların acil durumlarda aydınlatılması için tasarlanmış, normal lens (açık alanlar için) ve koridor lens (kaçış yolları için) uygulamalı armatürlerdir. Duvara, tavana veya asma tavana monte edilerek kullanılabilirler.
 

10.2. Geniş alan ve yüksek riskli çalışma alanı için acil aydınlatma armatürleri
 
Geniş alanların ve yüksek riskli alanların acil durumlarda ihtiyaç duyduğu yüksek lümen çıkışına sahip armatürlerdir. Duvara, tavana veya asma tavana monte edilerek kullanılabilirler. 

10.3. Acil aydınlatma armatürleri için fotometrik veri (ışık dağılım eğrisi) ve ürün yerleşim bilgisi tabloları

Acil aydınlatma armatürleri kataloglarında, fotometrik veriler ve ürün yerleşim tabloları yer almalıdır. Burada sunulan değerler ayrıca ölçülmüş ve tasarım programlarında uygulanarak elde edilmiş olmalıdır. Bu bilgiler acil aydınlatma armatürlerinin seçimi, ihtiyaç duyulan ürün sayısının belirlenmesi ve yerleşimi konusunda çok işe yaramaktadır.

Ayrıca acil aydınlatma uygulayıcıları, üreticinin sağlayacağı acil aydınlatma armatürlerinin “*.ldt ve *.ies” ışık ölçüm verilerini aydınlatma tasarım programlarında kullanarak da tasarımlarını gerçekleştirebilir.

Ürün yerleşim tabloları, projedeki uygulanacak tavan yüksekliği ve uygulama alanına göre; duvar veya kapıdan ilk armatüre kadar olan mesafeyi ve ardından sonraki armatürler arasındaki aşılmaması gereken mesafeyi gösterir. Tablolarda açık alan ve kaçış yolu aydınlatmasının her ikisi için de uygulama bilgileri sunulmuştur.
 

Çalışma modları






 

11. ACİL AYDINLATMA UYGULAMALARI
 

11.1. Armatürlerin uygulama mesafeleri-kaçış yollarında

 

Acil kaçış yolu için aydınlatmayı tasarlarken, kaçış yolu boyunca eşit bir aydınlatma dağılımı sağlamak için armatürlerin yerleştirilmesine dikkat edilmelidir.

Kaçış yolu 2 metre genişliğinde bir koridor olarak tanımlanırken, acil durum armatürleri bu yolun merkez hattı boyunca zeminde en az 1 lux aydınlık sağlayacak şekilde dizilmelidi

11.2. Armatürlerin uygulama mesafeleri–Açık alanlarda
 

Acil durum armatürleri kaçış yolları olarak kullanılan açık alanlara ve 60 m2’den büyük alanlara, zeminde en az 0,5 lux aydınlık sağlayacak şekilde dizilmelidir. Noktalı çizgi ile duvarlar arasında kalan 0.5 metrelik mesafede bu 0,5 lux seviyesi aranmaz.

Açık alanlarda, acil durum aydınlatması için hareketli masalar, sandalyeler ve diğer mobilyalar göz ardı edilebilir ancak bir bölümün sabitlendiği yerlerde, 0.5 metre kenarlık bölümün şeklini takip eder ve etrafında acil durum aydınlatması tasarlanmalıdır.

  11.3. Armatürlerin uygulama mesafeleri–Merdivenlerde
 

Merdivenlerin yakınına veya herhangi bir seviye değişikliğine yerleştirirken, armatürler her bir taban yüzü doğrudan ışık alacak şekilde yerleştirilmelidir.

Genel olarak, her bir sırtın merkezinde minimum 1 lux seviyesinin sağlanması için en az iki armatür gereklidir.

Yandaki resimde gösterilen iki aydınlatma armatürü arasındaki boşluk, aydınlatılan noktalar merdivenlerden yukarı çıktıkça, montaj yüksekliği azaldıkça, kosinüs düzeltme faktörü ışığı azalttığı için azalır. Her ne kadar basamaklar azaldıkça düzeltme açısı zemin seviyesine göre iyileşirse de, bir noktada armatürden artan mesafenin etkisi buna ağır basacaktır.

Düşük ışık seviyelerinde takılma tehlikesine neden olabilecek diğer seviye değişiklikleri de aydınlatılmalıdır.


11.4. Armatürlerin uygulama mesafeleri-İç odalarda

 

İç oda, sadece başka bir odadan (erişim odası) geçerek kaçmanın mümkün olduğu odadır. Bu durumda, erişim odası iç odadan kaçış yolu olacağı için burada acil durum aydınlatması gerekir.

Erişim odasının oldukça küçük olması ve dışarıdaki kaçış koridorunun duvarının ve/veya kapısının koridordaki ışığın erişim odasına girişine izin verecek yeterli açık veya yarı saydam panellere sahip olması durumunda bu uygulanmayabilir. Tabii bu bir risk değerlendirmesine tabi olacaktır.


11.5. Armatürlerin uygulama mesafeleri-Yüksek riskli görev alanlarında
 

Yüksek riskli görev alanı acil durum aydınlatması sadece “risk devam ederken” gereklidir. Makine veya tehlike güvenli bir şekilde kapatıldıktan sonra acil durum aydınlatması normal seviyeye geri dönebilir (örneğin açık alan için 0,5 lux). Gereken süre 30 dakikaya kadar olabilir.

Tehlikeli süreçlere örnekler: 

• Bir asit tankı
• Herhangi bir büyük döner makine

Şebeke kesildiğinde işçinin dikkatinin tehlikeli bir şekilde dağılmaması için hızlı bir tepki gerekir.

Bundan sonraki bölümde "ACİL AYDINLATMA KİTLERİ" anlatılacaktır.