Telif Hakları ve ETP  

Ali Uyar 

 

Bugün, Telif Hakları konusunu 4 ayrı noktada ele alacağız: Tanım, önemi, bizimle ilgisi ve ETP olarak duruşumuz.

Telif hakkı nedir?

Telif hakkı, ilgili kanunun, özgün içerik üreten sanatçıya verdiği -eseri üzerinde, şahsına özel- kullanım ve yayma ayrıcalığıdır. Eser başkası tarafından (izinsiz/satın almasız) kullanılamaz, (satın alınsa dahi, ayrıca izin verilmemiş ise) çoğaltılıp dağıtılamaz.  Telif hakkına konu olabilen yapıtlar genellikle şunlardır:

•    Şiirler, oyunlar, edebi eserler, filmler, koreografik eserler, müzik yapıtları, ses kayıtları, radyo ve TV yayın kayıtları, resimler, çizimler, heykeller, fotoğraflar, akademik tezler, standartlar, yazılımlar, tasarımlar ve sanal karakterler.

İlgili taraflara yardımcı olmak amacı ile nelerin Telif hakkına konu olamayacağı da söylenmiştir. Bu şeyler genellikle şunlardır:

•    Harfler, notalar, adımlar, renkler, sıfatlar, isimler, kelimeler, semboller, sloganlar, kısa cümleler, kısa nota dizgeleri, apaçık hakikatler, formüller, teoriler, kanunlar, yönetmelikler, takvimler, çizelgeler, cetveller, sadece bileşenler listesi, fikirler, yordamlar, yöntemler, sistemler, prosesler, kavramlar, ilkeler, keşifler, cihazlar, kamuya açılmış telif hakkı içerebilecek yapıtlar.

Konu derin, karışık ve zordur. Telif hakkına konu olamayacak bir kelime başka bir hakkın -mesela-  “Ticari Marka” hakkı konusu olabilir. Kamuya açılmış bir müzik eseri telif hakkı içermez ancak onun belli bir orkestra tarafından icra kaydı telif hakkı içerir. Veya bir mahkemenin “telif hakkı ihlali dediği şeyin çok benzerine, başka bir mahkeme esinlenme diyebilir. Bu makalede kuramsal ayrıntılara girmeyecek, sadece konunun kılgın/pratik hayat ile ilgili yanını ele alacağız.

Telif hakkı neden önemli hale gelmiştir?

Eskiden de telif hakkı vardı ancak etkin şekilde uygulan(a)mıyordu. Ancak 1995’de tüm dünya ülkelerinin Dünya Ticaret Örgütüne üye olması ve “Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları” (TRIPS) anlaşmasını imzalamaları üzerine durum değişti.

1.    Dünya genelinde, konunun arkasında duran ortak bir siyasi irade belirdi.

2.    Hukuksal süreç basitleşti. TRIPS açık ve basit bir tanım verdi (kopya mı, değil mi?)  ve kararı hâkim veya jüri kanaatine bıraktı. Mahkeme kararı birkaç oturumda çıkar oldu.

3.    Siyasi erki arkasında bulan mahkemeler kolayca büyük tazminatlara karar verir oldular.
 
4.    Eser sahipleri bir anda dünya genelinde bu hakkın tanımladığı muazzam gelirlere ulaştılar.

Sonuçta, bilerek ve isteyerek yapılan Telif Hakkı ihlalleri hızlı ve ağır şekilde cezalandırıldı. İhlaller bir anda son buldu. Birinci perde kapanmış ve TRIPS başarılı olmuştu. 

Bugün oyunun ikinci perdesini ve başka bir dünyayı yaşıyoruz: Telif hakkının metalaşması, Telif haklarını ellerinde toplamış büyük birkaç firmanın piyasayı kontrol etmesi, bunların kurumsal güçlerini etik dışı kullanmaları, mahkemelerin yanlış kararlar vermesi, serbest içerik üretenlerin hayatının zorlaşması, matematiksel olarak sonsuz diye nitelediğimiz olanakların aslında fiziksel dünyada sayılı olduğu ve yapay zekanın kolaylıkla bunları yaratabildiği, sayısal dünyanın şimdiye kadar tanışmadığımız yeni alanlar açtığı konularına girmeyeceğiz. Artık davalar ayrıntılar üzerinden yürüyor ve sonuçlanması yıllar alıyor.

Telif hakkı ve Bizler

Öyle bir dünyada yaşıyoruz ki, artık hepimiz farkında olmadan kolaylıkla “küçük teklif hakkı ihlalleri” yapabiliriz. Sosyal medyada içerik paylaşıyor, bir sayfanın fotokopisini çekiyor, raporumuzda bir yerlerden alıntı yapıyor veya bir toplulukta şarkı söylüyoruz. Yaptığımız çoğaltma, yayma ve kullanmaların birçoğuna hakkımız olabilir veya olmayabilir. Biliyor muyuz? Cevap verelim: Bilmiyoruz. Hukuki kovuşturmaya tabi tutulmadığımız için suç işlemediğimizi varsayıyoruz. Gerçekte, hukuk bürosu alabileceği tazminatı az bulduğundan, bizimle uğraşmaya değer bulmuyor olabilir. Bu yüzden sakin, mutlu yaşayıp gidiyoruz ama arka planda, karanlıkta bir göz sessizce bizleri izliyor. O sınırı aştığımızda (belli bir gelir sınırı) soğuk gerçeği (mahkeme celbi) karşımızda bulacağımız kesin.

Telif hakkı ve ETP

ETP olarak biz, telif haklarına saygı duyuyor, destekliyor ve tüm gücümüzle hak ihlali hatası yapmamaya özen gösteriyoruz. Paydaşlarımızı meslek icrasında kullandıkları tüm standartları yasal metinlerden takip etmeye teşvik ediyoruz.

Asli hedefimiz olan, Standartlar kültürünü ülkemizde yaygınlaştırma çalışmalarına, özgün makale ve kılavuzlar hazırlayarak katkıda bulunuyoruz. Bu içerikleri hazırlayan paydaşlar, eserleri ile ilgili telif haklarını ETP’ye devretmiş oluyorlar.  ETP sayfamızda yayınlanan bu içerikler -izin alınarak- kopya edilebilir, dağıtılabilir. ETP olarak, hazırlanan içerik sunumlarında  aşağıdaki ilkelere uyuyoruz.

o    Yazar(lar)ın ismi makale veya kılavuz  üzerinde gösterilir. 

o    Editörün ismi sadece kılavuzlarda, iç sayfada verilir. Mentör’ün ismi hiçbir yerde verilmez.

o    Kılavuz hazırlamada yazarlık dışında -mesela tercüme yaparak- katkıda bulunanlara iç sayfada isimlerine yer verilir ve teşekkür edilir.

o    Çok yazarlı, ortak içerik üretiminde, yazarın isminin eser üzerine yazılabilmesi için en az -arka arkaya 6 kelimeden meydana gelen özgün bir tümce veya özgün bir fikir/yorum ile katkıda bulunması beklenir.

TRIPS anlaşmasının hem etik anlamda hem de özgün içerik üretiminin desteklenmesi anlamında ileriye doğru atılmış bir adım olarak görüyoruz. Akademik, teknik, kültür ve sanat hayatımızı zenginleştiren değerli içerik üreticilerine saygılarımızı sunuyor, onların haklarını koruyan Telif hakları uygulamasını destekliyoruz.