İnsan Odaklı Aydınlatma Tasarımı Konsepti: Ofis İç Mekanı İçin Bir Öneri Bölüm-2

İnsan Odaklı Aydınlatma Tasarımı Konsepti: Ofis İç Mekanı İçin Bir Öneri
Bölüm-2

Cennet Gökcen Köseli, Alpin Köknel Yener

1. Örnek Ofis İç Mekanı İçin Bir Öneri

Bu bölümde “İnsan Odaklı Aydınlatma” konseptinin bir tasarım ofisinde uygulanması amaçlanmıştır. Tasarım aşamasından önce yapılan gözlemde mekanın tanımı, mekan kullanıcıları ve bu kullanıcıların günlük aktiviteleri incelenmiştir. Belirlenen gereksinmeler doğrultusunda aydınlatma tasarım konsepti mekana uygulanmıştır. Kullanıcıların görsel gereksinmeleri aktiviteye ve zamana göre gruplanarak geliştirilen öneri açıklanmıştır.

1.1 Mekanın Tanıtımı, Kullanıcılar ve Mekanda Yapılan Aktiviteler

Tasarım ofisi İstanbul Cihangir’de Çukurcuma Caddesi’nde bulunmaktadır. Bu caddede binalar bitişik düzende ve 4-5 katlı olup cadde genişliği 5.5 m’dir. Tasarım ofisi caddede köşe binanın zemin katında ve ana pencereleri kuzey-batı yönlerindedir. Çalışmada kuzey-batı yönüne bakan ön çalışma alanı (19.4 m²) ele alınmıştır. İç mekan bilgileri Çizelge 1’de gösterilmiştir.

Çizelge 1. İç mekan planı ve özellikleri [4].

Mekanda sağlanan günışığı aydınlığını değerlendirebilmek üzere 2016 yılında Kasım ayı boyunca ölçümler gerçekleştirilmiştir. Telefon uygulaması ‘Galactica Luxmeter’ ile yerden 0.75 m yükseklikteki çalışma düzleminde ölçülen değerler incelendiğinde mekanda görsel aktiviteler için gerekli aydınlığın günışığı ile sağlanamadığı belirlenmiştir. Bunun yanında, pencerelerin diğer binalarla engellenmiş olması mekanda günışığı algısının ve doğal ortamla bağlantının zayıflamasına neden olmaktadır.

Mevcut yapma aydınlatma sisteminin ve iç mekan düzeninin görsel konfor koşulları açısından uygun olmadığı, gün içinde gerçekleştirilen farklı aktiviteler için yetersiz olduğu belirlenmiştir. Bu nedenlerle görsel konfor koşullarını sağlayan ve insan sağlığına uygun biyolojik ritmi destekleyen bir aydınlatma tasarımı yapılması gerekli görülmüştür.

Mekan kullanıcıları; birincil kullanıcılar (ofis sahibi Mert ve Melda), ikincil kullanıcı (çalışmak için bu ofisi kullanan başka bir tasarımcı arkadaşları), müşteriler ve arkadaşlardır. Mekanda 4 ana aktivite gerçekleşmektedir. Bunlar çalışma, yoğun çalışma, toplantı ve dinlenmedir. Bu aktiviteler, gün içerisinde sabah, öğle ve akşam olmak üzere 3 zaman diliminde gerçekleştirilmektedir.

1.2 Geliştirilen Önerinin Tanıtılması

Mekanda gerçekleştirilen aktiviteler, bu aktiviteler için uluslararası standartlarla belirtilen aydınlatma kriterleri, gerçekleştikleri zaman dilimleri ve buna göre belirlenen senaryolar Çizelge 2’de gösterilmiştir.

Dinlenme eylemi için sabah ve öğleden sonra tek bir senaryo önerilmiştir. Bu alanda tıpkı diğer alanlardaki gibi aydınlatma tasarımı önerisi geliştirilirken sabah soğuk, öğleden sonra ılık ışık önerilmiştir. Fakat dinlenme eyleminde, çalışma eyleminde olduğu gibi belirlenmiş uluslararası standartlar bulunmamaktadır. Aynı zamanda bu eylem okuma, dinlenme, uyuma, meditasyon, film/dizi izleme gibi pek çok şekilde çeşitlenebilmektedir. Bu sebeple tek bir senaryoda gösterilmiştir, ve kullanıcı tercihine bırakılmıştır. Akşam saatlerinde ise biyolojik ritmi engellememesi için hiçbir senaryo için renk sıcaklığı önerilmemiştir.

Çizelge 2. Günlük aktivitelere ve zamana bağlı olarak önerilen senaryolar [4].

Zaman	Çalışma	Yoğun Çalışma	Toplantı	Dinlenme
Sabah 09:00-12:00	Senaryo 1 Soğuk Işık (6000K) Çalışma düzlemi 500 lux Uo:0.60, Çevre alan 300 lux Uo:0.40	Senaryo 4 Soğuk Işık (6000K) Çalışma düzlemi 750 lux Uo:0.70, Çevre alan 300 lux Uo:0.40	Senaryo 6 Soğuk Işık (6000K) Çalışma düzlemi 500 lux Uo:0.60, Çevre alan 300 lux Uo:0.40	Senaryo 8 Soğuk Işık (6000K), Ilık Işık (3000K-4000K), Sıcak Işık (2700K) 200 lux Uo:0.40
Öğleden sonra 12:00-18:00	Senaryo 2 Ilık Işık (3000K-4000K) 500 lux Uo:0.60, Çevre alan 300 lux Uo:0.40	Senaryo 5 Ilık Işık (3000K-4000K) 750 lux Uo:0.70, Çevre alan 300 lux Uo:0.40	Senaryo 7 Ilık Işık (3000K-4000K) 500 lux Uo:0.60, Çevre alan 300 lux Uo:0.40
Akşam 18:00- …	Senaryo 3 500 lux	-	-	Senaryo 9 Sıcak Işık (2700K) 200 lux

Mekan, gerçekleştirilen aktivitelere göre üçe bölünmüş ve Çizelge 2’de belirtilen senaryolar gerçekleştikleri alanlara göre tefrişli plan ve önerilen aydınlatma aygıtları ile Şekil 1’de gösterilmiştir.

Şekil 1. Senaryolar, aktivite alanları ve kullanılan aygıtlar [4].

Öncelikle, piyasada mevcut ürünlerle görsel konfor koşullarını sağlayan aydınlatma tasarımı gerçekleştirilmiştir. Kullanılan aygıtların özellikleri Çizelge 3’te verilmektedir. Sonraki adımda ise, ‘İnsan Odaklı Aydınlatma’ konseptinin oluşturulabilmesi için ayrıca öneriler geliştirilmiştir.

Çizelge 3. Seçilen aydınlatma aygıtları.

Çalışma, yoğun çalışma ve toplantı alanlarında ve burada yapılan aktivitelerde 1180 mm uzunluğunda, direkt ve indirekt ışık veren, LED sarkıt aydınlatma aygıtı 2.20 metre yükseklikte (50W, 6034 lm, CRI≥80, loşlaştırılabilir) planlanmıştır. Bu aydınlatma ofis çalışma koşullarına uygun olan yansıtıcı özelliğinden dolayı seçilmiştir.

Yoğun çalışma alanı için bu ürüne ek olarak LED masa lambası (10W, 1230 lm, CRI≥90, loşlaştırılabilir) seçilmiştir. Bu aydınlatma, çalışma yüzeyinde dikkatli odak gerektiren işlerde standartlarda belirtilen aydınlık koşullarına ulaşılması için seçilmiştir.
Genel aydınlatma/dinlenme alanı için mekan içerisinde esnek kullanım sağlayacak LED, ray üzerinde hareketli, döndürülebilir 6 adet aygıt (17W, 1461 lm, CRI≥80, loşlaştırılabilir) seçilmiştir. Genel aydınlatmanın mekan içerisinde esnek olarak kullanılması bu ürün seçiminde etkili bir sebep olmuştur. Bu sayede mekan içerisinde günün farklı saatlerinde, farklı senaryolar için uygun aydınlatma sağlanabilecektir.

Farklı çalışma alanları için geliştirilen öneriler DIALux evo programında modellenerek uluslararası standartlarda öngörülen aydınlık düzeyi (E_m), düzgünlük (U_o) ve kamaşma indisi (UGR) değerleri sağlanmıştır. Çizelge 4’te bu değerler çalışma düzlemi ve çevre alan için verilmiştir.

Çizelge 4. Çalışma düzlemi ve çevre alanlarında gerçekleşen aydınlık düzeyi (E_m), düzgünlük (U_o) ve kamaşma indisi (UGR) değerleri [4].

	Çalışma Alanı		Yoğun Çalışma Alanı		Toplantı Alanı		Genel Aydınlatma/ Dinlenme
	Çalışma düzlemi	Çevre alan	Çalışma düzlemi	Çevre alan	Çalışma düzlemi	Çevre alan	Çalışma düzlemi	Çevre alan
Em (lux)	541	482	780	670	678	527	340	341
Uo	0.60	0.52	0.71	0.41	0.82	0.40	0.60	0.55
UGR	13.7	-	18	-	10	-	-	-

Bu mekanda insan odaklı aydınlatma tasarımı için, ışığın insan vücudu üzerindeki görsel olmayan etkilerinin de göz önünde bulundurulduğu öneriler geliştirilmiştir. Mekan yeteri kadar günışığı almadığı için kullanıcıların sirkadiyen ritminin yapay aydınlatma ile desteklenmesi hedeflenmiş, melanopik etki sağlayan yapay aydınlatma tasarlanmıştır. Günışığının dinamizmi (aydınlık ve karanlık döngüsü) iç mekanda ışığın niceliğinin ve renk sıcaklığının değişimi ile sağlanmaya çalışılmıştır. Akşam saatleri için insan vücudunun sirkadiyen ritmine engel olmamak için biyolojik etkili aydınlatma önerilmemektedir. Bu nedenle akşam saatleri için melanopik etkili aydınlatma tercih edilmemiştir. Şekil 2’de, kullanıcılar için farklı aktivite alanları ve günün belirli zamanları için planlanan dinamik aydınlatma tasarımında önerilen aydınlık düzeyi ve renk sıcaklığı değerleri verilmiştir.

Şekil 2. Mekan için önerilen aydınlık düzeyi ve renk sıcaklığı değerleri [4].

Günün farklı saatlerinde, mekanın tüm alanlarında gerçekleştirilen faaliyetlere göre geliştirilen melanopik etkili aydınlatma tasarımı DIALux evo görselleri Şekil 3’te verilmiştir. Çalışma, yoğun çalışma, toplantı, dinlenme alanları ve genel aydınlatma için 08:00-18:00 saatleri arasında önerilen renk sıcaklıkları 3000K-6000K arasında değişmektedir. 18:00’den sonra ofis dinlenme alanı olarak kullanılmaktadır ve yalnızca genel aydınlatmalara ihtiyaç vardır. Bu süre içerisinde önerilen renk sıcaklığı 3000K’den düşüktür. Aydınlatma tasarımında kullanılan aygıtların renk sıcaklığı tercihlerine cevap verebilecek şekilde geliştirilmesi önerilmektedir.

Şekil 3. Mekan için günün saatlerine göre önerilen renk sıcaklıklarına ilişkin görselleştirmeler [4].

Ayrıca bu aydınlatma konseptindeki diğer amaçlar olan enerji verimliliği, düşük maliyet, daha az bakım ve daha iyi ışık kalitesi içeren sağlıklı ortamlar oluşturmak için loşlaştırılabilir aygıtlar uygulanmıştır. Çalışma ortamında, farklı alanlar arasında aydınlık düzeyi farklılıklarının yaratılması ile monotonluk önlenmeye çalışılmıştır. Aygıtların, kullanım senaryolarına göre ışık yayılım kontrolü (direkt ve indirekt) de mekan içerisinde faaliyetlere göre farklı atmosferler yaratmak ve enerji verimliliğini arttırmak için kullanılmıştır. Bu kriterler aydınlatma sistemine entegre edilmiş bir kontrol sistemi ile sağlanmaktadır. Bu sistem ile sağlanan farklı senaryolar Şekil 4’te verilmiştir.

Şekil 4. Aydınlatma kontrol sistemi ile önerilen örnek senaryolar [4].

2.Sonuç

“İnsan Odaklı Aydınlatma (Human Centric Lighting-HCL)” yaklaşımı kullanıcıları aydınlatma tasarımının merkezine koyarak ışığın hem görsel, hem de görsel olmayan etkilerini göz önünde bulundurmaktadır. Görsel gereksinmelerin yanı sıra, ışığın sirkadiyen ritm ve hormonlar açısından önemini de dikkate alan bu yaklaşımda günışığının dinamik yapısına, gün içindeki niceliksel ve niteliksel değişimine önem verilerek, günışığı almayan veya yetersiz günışığı alan mekanlarda yapay aydınlatma ile bu döngünün sağlanmasına çalışılmaktadır.

“İnsan Odaklı Aydınlatma” tasarımı için öncelikle mekan, mekanın fiziksel özellikleri, kullanıcıları, kullanıcıların gereksinmeleri değerlendirilmeli, gerekli olan farklı senaryolar geliştirilmelidir. Mekan içerisinde günışığını destekleyici ve günışığına benzer yapay aydınlatma sağlanmalı, ışığın kullanıcılar üzerindeki görsel ve görsel olmayan etkileri, fiziksel ve psikolojik faktörlerle birlikte değerlendirilmelidir. Kullanıcılar için sağlıklı ve kaliteli aydınlatma tasarımında kontrol sisteminin de entegrasyonu ile; aydınlığın niceliksel olarak kontrol edilebilmesi, aygıtlarda ışık dağılımının kontrol edilebilmesi (direkt ve indirekt), renk sıcaklığının kontrol edilebilmesi ile günışığına benzer yapay aydınlatmanın (dinamik/melanopik etkili aydınlatma) gerçekleştirilebilmesi olanaklıdır.

Kaynakça

Köseli, C.G., (2019) “Human Centric Lighting Konsept: A Proposal for an Office Interior”, Master Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararası İç Mimari Tasarım Master Programı, İstanbul.

Önceki Yazı Sonraki Yazı

Paylaş: